Vận động thô là nền tảng quan trọng giúp trẻ phát triển thể chất, tự tin và linh hoạt trong cuộc sống hằng ngày. Hiểu đơn giản, vận động thô (gross motor skills) là nhóm kỹ năng sử dụng các cơ lớn của cơ thể như cơ tay, cơ chân, cơ lưng và cơ thân để trẻ có thể bò, đi, chạy, nhảy, leo trèo, giữ thăng bằng và di chuyển dễ dàng trong không gian. Từ những động tác đầu đời như lật, trườn, vịn đứng cho đến khi trẻ tự tin chạy nhảy ngoài sân, tất cả đều thuộc về quá trình phát triển kỹ năng vận động thô.
Khi kỹ năng vận động thô được rèn luyện đúng cách, trẻ không chỉ khỏe hơn mà còn biết phối hợp tay – chân nhịp nhàng, giữ thăng bằng tốt và phản ứng nhanh nhẹn trước các tình huống trong cuộc sống. Những hoạt động tưởng chừng đơn giản như nhảy lò cò, ném – bắt bóng, leo cầu thang, chơi cầu trượt hay đạp xe đều đang âm thầm giúp trẻ xây dựng sức mạnh cơ bắp, độ bền, sự linh hoạt và khả năng định hướng trong không gian.
Đối với ba mẹ, hiểu rõ vận động thô là gì, vì sao quan trọng và cách lựa chọn trò chơi phù hợp với từng độ tuổi sẽ giúp việc đồng hành cùng con trở nên chủ động và hiệu quả hơn. Thay vì chỉ chú trọng vào học chữ, học số, việc tạo điều kiện cho trẻ vận động hằng ngày chính là “khoản đầu tư” lâu dài cho sức khỏe thể chất lẫn tinh thần của con. Bài viết này sẽ giúp ba mẹ có cái nhìn toàn diện về vận động thô, lợi ích đối với sự phát triển của trẻ và gợi ý các trò chơi đơn giản, dễ áp dụng tại nhà.
Vận động thô là gì?
Vận động thô (gross motor skills) là nhóm kỹ năng vận động sử dụng các cơ lớn của cơ thể như cơ vai, cơ tay, cơ chân và cơ thân. Đây là những hoạt động yêu cầu sự kết hợp của sức mạnh, thăng bằng và khả năng phối hợp toàn thân để trẻ có thể di chuyển và kiểm soát cơ thể một cách linh hoạt trong không gian.
Những kỹ năng vận động thô xuất hiện từ rất sớm trong cuộc sống của trẻ: từ những bước bò đầu tiên, đứng lên vịn ghế, cho đến khi trẻ tự tin chạy nhảy, leo cầu thang hay tham gia các môn thể thao. Mỗi lần trẻ cử động, bật nhảy hay giữ thăng bằng chính là một lần cơ bắp được rèn luyện và phát triển hiệu quả.
Các hoạt động được xem là vận động thô bao gồm:
-
Bò, trườn, đi, chạy
-
Nhảy bật, nhảy dây, leo trèo
-
Đạp xe, nhún xà, vượt chướng ngại vật
-
Ném – bắt bóng, đá bóng, chơi cầu trượt…
Nhờ vận động thô, trẻ từng bước học cách kiểm soát và hiểu về cơ thể mình: biết giữ thăng bằng khi đứng trên một chân, biết phối hợp tay – chân khi chạy hay ném bóng, và có đủ sức bền để theo đuổi cuộc vui cùng bạn bè. Đây chính là nền móng quan trọng để trẻ phát triển thể lực khỏe mạnh, hình thành sự tự tin và niềm yêu thích vận động ngay từ nhỏ.
Vì sao kỹ năng vận động thô quan trọng với trẻ?
Kỹ năng vận động thô giữ vai trò nền tảng trong quá trình trưởng thành và phát triển thể chất của trẻ. Khi trẻ vận động mỗi ngày, các nhóm cơ lớn được hoạt động liên tục, giúp cơ thể khỏe mạnh và linh hoạt hơn theo thời gian.
1. Tăng sức mạnh cơ bắp và độ bền
Các hoạt động như chạy nhảy, leo cầu thang, đu xà hay đá bóng giúp cơ tay, chân và lưng được củng cố. Khi có sức bền tốt, trẻ ít mệt mỏi hơn và có thể tham gia hoạt động lâu hơn mà vẫn hào hứng.
2. Phát triển khả năng giữ thăng bằng và phối hợp cơ thể
Vận động thô giúp trẻ kiểm soát cơ thể tốt hơn, biết phối hợp hai bên tay – chân nhịp nhàng. Nhờ vậy, trẻ có thể đứng vững trên một chân, nhảy dây hay đá bóng chính xác hơn mà không bị mất thăng bằng.
3. Hỗ trợ hoạt động vui chơi và thể thao
Những trò chơi quen thuộc như trượt cầu, đạp xe, đá cầu hay ném bóng đều cần kỹ năng vận động thô. Khi vận động tốt, trẻ dễ dàng hòa nhập cùng hoạt động tập thể, đồng thời hình thành thói quen vận động lành mạnh từ sớm.
4. Tăng sự tự tin và kỹ năng xã hội
Khi trẻ biết cách điều khiển cơ thể, vượt qua thử thách vận động và chơi hòa hợp với bạn bè, trẻ sẽ trở nên tự tin hơn, chủ động giao tiếp và cảm thấy mình được công nhận trong tập thể.
Kỹ năng vận động thô không chỉ giúp trẻ khỏe mạnh về thể chất mà còn tạo bước đệm cho sự tự tin, khả năng giao tiếp và tham gia xã hội tích cực. Phát triển vận động thô tốt chính là một trong những chìa khóa để trẻ lớn lên toàn diện và hạnh phúc hơn mỗi ngày.
Các hoạt động giúp phát triển kỹ năng vận động thô
Để trẻ phát triển kỹ năng vận động thô một cách toàn diện, điều quan trọng là phụ huynh cần tạo cơ hội cho trẻ vận động thường xuyên và đa dạng. Mỗi nhóm hoạt động đều hướng đến một mục tiêu cụ thể như tăng sức mạnh cơ bắp, cải thiện thăng bằng, phối hợp cơ thể hoặc nâng cao nhận thức về cơ thể.
Khi được luyện tập đều đặn, trẻ sẽ trở nên linh hoạt hơn, bền bỉ hơn và đặc biệt là mạnh dạn, tự tin khi tham gia vào các hoạt động thể chất trong cuộc sống hằng ngày. Các gợi ý sau đây đều đơn giản, dễ áp dụng tại gia đình hoặc trong môi trường trường học.
Nhóm hoạt động đầu tiên hướng đến việc tăng sức mạnh và độ bền cơ bắp. Đây là nền tảng quan trọng để trẻ sẵn sàng cho các kỹ năng vận động phức tạp hơn sau này. Trẻ có thể tập đi bằng tay theo kiểu “xe cút kít”, trong đó ba mẹ giữ chân trẻ và trẻ phải dùng sức cơ tay để di chuyển về phía trước. Các trò chơi kéo – đẩy như đẩy tay hoặc đấu sức nhẹ nhàng với bạn cũng giúp tăng lực cơ toàn thân.
Hoạt động vượt chướng ngại vật bằng cách bò qua gầm bàn, bước qua các vật cản hoặc leo lên ghế tạo cho trẻ nhiều cơ hội thử thách bản thân với những chuyển động khác nhau. Ngoài ra, việc tận dụng các thiết bị sân chơi như cầu tuột, xà đu hay các bậc leo cũng góp phần rèn luyện sức mạnh ở tay, chân và vùng thân. Những hoạt động này giúp trẻ tăng cường nhóm cơ lớn và cải thiện sức bền khi vận động.
Bên cạnh đó, việc rèn luyện kỹ năng với bóng cũng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của trẻ. Các trò chơi như ném và bắt bóng vừa tăng khả năng phối hợp tay – mắt vừa cải thiện phản xạ của trẻ. Trẻ có thể bắt đầu với những quả bong bóng có tốc độ rơi chậm, sau đó chuyển dần sang các loại bóng lớn, bóng trung và bóng nhỏ để nâng cao độ khó.
Các trò chơi ném bóng vào mục tiêu hoặc thử chơi bowling mini trong sân nhà cũng giúp trẻ luyện sự chính xác. Với trẻ lớn hơn, khoảng 10–11 tuổi, có thể tập bắt bóng một tay để tăng mức độ thử thách. Khi tham gia hoạt động với bóng, trẻ được vận động toàn thân một cách tự nhiên mà vẫn cảm thấy vui thích.
Khả năng phối hợp hai bên cơ thể là một trong những yếu tố quan trọng của kỹ năng vận động thô. Trẻ có thể thực hiện các bài tập như nhảy bật sao để phối hợp tay và chân cùng lúc, nhảy bước chân robot để đổi nhịp vận động giữa hai bên cơ thể hoặc thực hiện động tác chạm tay vào gối cùng bên rồi sang gối bên đối diện để tăng sự linh hoạt trong điều khiển cơ thể.
Việc tập nhảy dây cũng hỗ trợ trẻ giữ nhịp điệu tốt và kiểm soát thời điểm bật nhảy. Thực hiện đều đặn các hoạt động này sẽ giúp trẻ điều khiển cơ thể trơn tru hơn, từ đó tự tin hơn khi tham gia các hoạt động thể thao đòi hỏi kỹ năng cao.
Nhận thức về cơ thể cũng rất quan trọng trong vận động. Những trò chơi đơn giản như “Simon nói” yêu cầu trẻ chạm vào từng bộ phận cơ thể theo hướng dẫn, giúp trẻ ghi nhớ vị trí và chức năng của chúng.
Trẻ cũng có thể nhắm mắt rồi cố gắng tìm mũi, tai hay khuỷu tay, qua đó luyện khả năng cảm nhận cơ thể một cách chính xác. Việc cho trẻ vẽ hình cơ thể của mình, xác định các bộ phận cũng là hoạt động vừa vui vừa giúp trẻ hiểu rõ hơn về cơ thể mình. Những hoạt động này hỗ trợ trẻ phát triển bản đồ cơ thể trong não, từ đó điều khiển vận động chính xác hơn.
Thăng bằng tốt là yếu tố cần thiết để trẻ thực hiện các hoạt động có độ khó cao hơn như đạp xe, chạy nhanh hay leo trèo mà không bị té ngã. Trẻ có thể luyện đứng một chân trong 10 đến 30 giây để kiểm soát cơ thể tốt hơn. Khi đã quen, trẻ có thể thử đi trên một đường thẳng như nghệ sĩ xiếc để tăng độ thử thách. Ngoài ra, các bài tập tăng sức mạnh vùng thân (core) như tư thế con cua (crab hold), tư thế nhím cuộn tròn (hedgehog) hay tư thế siêu nhân (superman) đều có thể hỗ trợ trẻ giữ thăng bằng vững vàng hơn trong mọi hoạt động.
Cuối cùng, hoạt động ngoài trời là cơ hội tuyệt vời để trẻ vận động tối đa trong không gian rộng. Khi chơi cầu trượt, xích đu, leo cầu thang, trượt scooter hay bơi lội, trẻ không chỉ phát triển thể chất mà còn nâng cao kỹ năng xã hội thông qua việc giao tiếp và phối hợp với bạn bè. Việc cho trẻ tham gia các câu lạc bộ thể thao phù hợp độ tuổi cũng là cách tốt để hình thành thói quen vận động đều đặn, có tổ chức và duy trì lâu dài.
Phát triển vận động thô không chỉ giúp trẻ khỏe mạnh mà còn hỗ trợ trẻ tự tin, chủ động và hòa nhập tốt hơn với các hoạt động tập thể. Thay vì đặt áp lực hay yêu cầu trẻ phải thành công ngay lập tức, hãy để vận động trở thành niềm vui và sự khám phá mỗi ngày.
Chỉ cần dành thời gian đồng hành cùng trẻ với những trò chơi đơn giản, ba mẹ đã có thể tạo nên những bước tiến quan trọng trong hành trình phát triển toàn diện của con. Khi trẻ được vận động tự nhiên, vui vẻ và an toàn, đó chính là món quà lớn nhất mà ba mẹ dành cho tương lai của trẻ.
Gợi ý trò chơi vận động thô theo lứa tuổi
Mỗi giai đoạn phát triển, trẻ sẽ có những khả năng vận động khác nhau. Vì vậy, việc lựa chọn trò chơi phù hợp với từng độ tuổi sẽ giúp trẻ hứng thú hơn, đồng thời hỗ trợ phát triển các nhóm cơ và kỹ năng cần thiết một cách tự nhiên, an toàn.
Trẻ 3 – 4 tuổi: Làm quen và khám phá cơ thể
Ở độ tuổi này, trẻ đang hoàn thiện khả năng giữ thăng bằng và bắt đầu khám phá chuyển động cơ thể. Các trò chơi nên đơn giản, vui nhộn và khuyến khích trẻ di chuyển nhiều:
-
Chơi bóng bay: Dễ ném – dễ bắt vì bóng bay chậm, giúp bé tự tin hơn
-
Nhảy lò cò từng bước: Bắt đầu với 1–2 lần nhảy, sau đó tăng dần
-
Bò, trườn qua vật cản: Dùng gối, hộp giấy tạo đường hầm mini
-
Đạp xe ba bánh, chạy theo đường vạch
Những hoạt động này giúp trẻ phát triển sức mạnh cơ chân, cải thiện thăng bằng và điều khiển cơ thể tốt hơn khi di chuyển.
Trẻ 5–6 tuổi: Hoàn thiện phối hợp tay – chân và nhịp điệu vận động
Trẻ bước vào giai đoạn vận động linh hoạt hơn, phản xạ bắt đầu phát triển nhanh chóng. Đây là thời điểm lý tưởng để rèn luyện kỹ năng thể thao cơ bản:
-
Ném – bắt bóng khi chạy: Giúp phối hợp tay – mắt và phản xạ tốt hơn
-
Nhảy dây: Luyện nhịp điệu, kiểm soát thời điểm nhảy và tăng sức bền
-
Nhảy bật sao (jumping jacks): Hoạt động toàn thân, tăng linh hoạt
-
Trò chơi thăng bằng như đi trên vạch, bước qua chướng ngại vật
Nhóm trò chơi này tạo nền tảng cho trẻ tham gia các môn thể thao phức tạp hơn trong tương lai.
Trẻ trên 7 tuổi: Tăng cường sức bền và khả năng phối hợp nhóm
Đây là giai đoạn trẻ đã có sự kiểm soát cơ thể tốt hơn, dễ tiếp nhận những thử thách vận động khó hơn và thích tham gia hoạt động mang tính đồng đội:
-
Bóng đá, bóng rổ, cầu lông: Phối hợp đa kỹ năng + tương tác xã hội
-
Leo trèo, vượt địa hình: Tăng sức mạnh cơ bắp, linh hoạt toàn thân
-
Bơi lội: Phát triển đồng đều cơ bắp, hô hấp và sức bền
-
Trượt patin, xe đạp 2 bánh: Cải thiện thăng bằng và phản xạ nhanh
Những vận động này không chỉ giúp trẻ khỏe mạnh mà còn học cách hợp tác, tự tin và có trách nhiệm với tập thể.
Mỗi độ tuổi là một cột mốc vận động khác nhau, và trẻ sẽ tiến bộ nhanh hơn khi được chơi – không phải bị “tập”. Điều quan trọng nhất là: Hãy để vận động trở thành niềm vui mỗi ngày của trẻ và chọn trò chơi phù hợp, tăng độ khó từ từ và luôn động viên trẻ vượt qua thử thách mới.
Lưu ý dành cho phụ huynh
Để quá trình phát triển kỹ năng vận động thô của trẻ diễn ra an toàn và hiệu quả, ba mẹ cần đồng hành và hỗ trợ trẻ đúng cách. Dưới đây là những lưu ý quan trọng:
1. Luôn giám sát trẻ khi vận động mạnh
Các hoạt động chạy nhảy, leo trèo hay đu xà có thể tiềm ẩn nguy cơ té ngã hoặc va chạm. Vì vậy, phụ huynh nên đảm bảo khu vực vận động an toàn, không có vật sắc nhọn và luôn theo sát để hỗ trợ khi cần thiết.
2. Tăng độ khó từng bước, phù hợp với khả năng của trẻ
Không nên yêu cầu trẻ thực hiện ngay những kỹ năng quá khó. Việc nâng dần thử thách từ dễ → trung bình → khó sẽ giúp trẻ vừa rèn luyện được kỹ năng, vừa không cảm thấy áp lực hay sợ hãi. Mỗi trẻ có tốc độ phát triển riêng, nên ba mẹ cần kiên nhẫn quan sát để điều chỉnh mức độ phù hợp.
3. Khen ngợi và động viên khi trẻ cố gắng
Một lời khen đúng lúc có thể tạo động lực rất lớn, giúp trẻ tự tin và hứng thú hơn với việc vận động. Thay vì khen thành tích, hãy khen nỗ lực của trẻ như: “Con làm rất tốt rồi!”, “Mẹ thấy con đã cố gắng hết sức!”. Điều đó giúp trẻ cảm nhận niềm vui khi vận động, không phải chỉ vì chiến thắng.
4. Hạn chế thời gian sử dụng màn hình để trẻ có nhiều thời gian vận động
TV, điện thoại hay máy tính bảng có thể khiến trẻ ngồi một chỗ quá lâu. Ba mẹ nên xây dựng thói quen vận động mỗi ngày, xen kẽ giữa giờ học và giờ chơi, khuyến khích trẻ tham gia hoạt động ngoài trời và tương tác với bạn bè.
Tổng kết
Phát triển kỹ năng vận động thô không chỉ giúp trẻ khỏe mạnh về thể chất mà còn nuôi dưỡng sự tự tin, nhanh nhẹn và khả năng hòa nhập xã hội. Mỗi cú bật nhảy, mỗi bước chạy hay mỗi lần vượt qua một thử thách nhỏ đều giúp trẻ tiến thêm một bước trong hành trình lớn khôn.
Điều quan trọng là cha mẹ không nên ép buộc, mà hãy biến vận động thành một phần tự nhiên và thú vị trong cuộc sống hàng ngày của trẻ. Chỉ cần vài trò chơi đơn giản trong sân nhà, một buổi ra công viên hay một cuộc thi ném bóng nhỏ giữa bố mẹ và con… cũng đủ để mang đến cho trẻ những trải nghiệm bổ ích và tràn đầy năng lượng.
Nguồn tham khảo
Cork & Kerry Primary Care Paediatric Occupational Therapy Departments. (n.d.). Gross motor skills [Hand-out]. Health Service Executive.
Children’s Occupational Therapy. (2019). Gross motor skills (5-11 years) [PDF]. NHS Forth Valley.
Demonstration Project on In-school and Early Years Therapy Support. (2019). Occupational Therapy Tips! Home Motor Skills Programme: Fine & Gross Motor Skills
