Thuyết phân tâm học Lacan, thường được gọi là phân tâm học cấu trúc, tập trung vào vai trò trung tâm của ngôn ngữ trong việc hình thành chủ thể và vô thức.
Lacan đã đưa phân tâm học ra khỏi phòng khám và liên kết nó với các lĩnh vực khác như văn học, nghệ thuật, và triết học. Ông đã nhấn mạnh tầm quan trọng của ngôn ngữ trong việc hình thành chủ thể và vô thức. Lacan đã đặt câu hỏi về một số khái niệm cơ bản của phân tâm học Freud và đưa ra những cách hiểu mới.
Tiểu sử nhà phân tâm học Lacan
Jacques Lacan là một bác sĩ tâm thần người Paris sinh năm 1901 và mất năm 1981. Ông nổi tiếng quốc tế với tư cách là người phiên dịch sáng tạo tác phẩm của Sigmund Freud. Ông đã đến Hoa Kỳ ba lần, hai lần vào năm 1966 và một lần vào năm 1975, nơi ông giảng dạy tại một chục trường đại học Hoa Kỳ.
Tác phẩm viết và bài giảng được chép lại của Lacan thường khó, nếu không muốn nói là không thể, đối với hầu hết các chuyên gia sức khỏe tâm thần người Mỹ (và những người khác). Các ý tưởng của ông mới lạ và phức tạp, nhiều ý tưởng có vẻ mơ hồ và khó hiểu.
Bất chấp những khó khăn, Lacan vẫn có lượng người theo dõi trung thành trên khắp thế giới không nói tiếng Anh (nơi ông là nhà phân tích tâm lý nổi tiếng nhất) nhưng ông lại hầu như không được cộng đồng tâm thần nói tiếng Anh biết đến (nơi ông là nhà phân tích tâm lý ít được biết đến nhất). Nghịch lý này cũng có thể được giải thích bởi thực tế là tiếng mẹ đẻ của Lacan, tiếng Pháp, gần với các ngôn ngữ lãng mạn của tiếng Tây Ban Nha và tiếng Ý.
Khoảng năm năm trước, một đồng nghiệp của tôi đã yêu cầu tôi đánh giá một cuốn sách của Bruce Fink, một nhà phân tích tâm lý theo trường phái Lacan, người chia thời gian của mình giữa Pittsburgh và Paris, và đã viết nhiều cuốn sách về Lacan và đã dịch phần lớn những gì Lacan đã viết. Sau khi đọc một cuốn sách như vậy, có thể nói là tôi đã hết sợ, và tôi đã bị Lacan mê hoặc kể từ đó.
Jacques Lacan là con cả trong gia đình có ba người con và sinh ra trong một gia đình trung lưu thượng lưu ở Paris, nơi cha ông, Alfred, là đại diện bán hàng cho một công ty lớn, và mẹ ông, Emilie, là một bà nội trợ và là người Công giáo trung thành.
Lacan theo học các trường Công giáo trong suốt thời gian học đại học và em trai ông vào tu viện. Lacan xuất sắc trong các môn nghiên cứu tôn giáo và tiếng Latin và sau đó ông đã thuê một gia sư riêng trong một năm để dạy ông một khóa học cấp tốc về triết học. Việc ông nghiên cứu về Spinoza đã góp phần khiến ông trở thành người vô thần.
Lacan đã cố gắng gia nhập quân đội sau khi tốt nghiệp đại học nhưng bị từ chối vì quá gầy. Thay vào đó, ông nộp đơn vào trường y và theo học Khoa Y tại Đại học Paris từ năm 1927 đến năm 1931. Sau khi học xong trường y, ông chuyên về tâm thần học và học với Gaeten de Clerambault, người mà Hội chứng De Clerambault, hay Erotomania, được đặt theo tên, và người có ảnh hưởng quan trọng đến quyết định trở thành nhà phân tâm học Lacan.
Luận án tiến sĩ y khoa của Lacan, “Về chứng loạn thần hoang tưởng và mối quan hệ của nó với nhân cách”, đã xem trước mối quan tâm sau này của ông đối với phương pháp điều trị tâm lý cho bệnh nhân loạn thần.
Vào những năm 1930, Lacan đã làm quen với một nhóm các nhà văn và nghệ sĩ Avant-guard ở Paris. Ông đã kết bạn với Salvador Dali, người mà trong các bức tranh của ông, ông đã nhìn thấy những biểu hiện của tiềm thức trong giấc mơ, và Lacan đã trở thành bác sĩ riêng của Pablo Picasso.
Vào cuối sự nghiệp của mình, Lacan đã phát triển mối quan tâm mới đối với James Joyce và đã tham dự buổi đọc công khai đầu tiên của Joyce về Ulysses . Lacan đã được Rudolf Lowenstein phân tích từ năm 1932 đến năm 1938 và đạt được vị thế “nhà phân tích tâm lý” vào năm 1936.
Giai đoạn Gương và trật tự ảo tưởng
Năm 1936, Lacan đã trình bày một bài báo cho Hiệp hội Phân tâm học Quốc tế tại Marienbad, Đức về Giai đoạn Gương của sự phát triển. Con người sinh ra trong trạng thái chưa trưởng thành, chỉ dần dần có thể đi và nói, và Lacan tự hỏi trẻ em phát triển mối quan hệ của chúng với cơ thể mình như thế nào.
Ông đưa ra giả thuyết, dựa trên hành vi động vật và các nghiên cứu quan sát trẻ em, rằng trẻ em trong độ tuổi từ 6 đến 18 tháng, đồng nhất với hình ảnh của chúng trong gương và điều này mang lại cho trẻ nhận thức hân hoan về bản thân như một tổng thể và hoàn chỉnh, trái ngược với trải nghiệm bên trong của trẻ là bị phân mảnh và mất kết nối.
Lacan gọi hình ảnh giả tạo về sự toàn vẹn này trong gương là “cái tôi”. Cách ông sử dụng từ “cái tôi” khác với Freud vì Lacan thường cho “rượu mới vào bình cũ”. Đồng thời, Lacan gọi toàn bộ tác phẩm của mình là “sự trở lại với Freud”, tin rằng ông đã diễn giải Freud một cách gần gũi và chính xác hơn so với cách người khác hiểu Freud.
“Sự xa lánh” là thuật ngữ mà Lacan sử dụng để mô tả sự căng thẳng giữa nhận thức bên trong không được phối hợp và không kết nối của đứa trẻ về bản thân và hình ảnh tích hợp trong gương.
Tiếp theo mô tả của mình về Giai đoạn Gương, Lacan đã có một bước nhảy vọt sâu sắc. Ông đưa ra giả thuyết rằng nhận thức sai lầm của đứa trẻ về bản thân trong gương là đặc điểm của một trong ba cái gọi là “trật tự”, hoặc thứ tự, mà con người trải nghiệm thế giới. Ông gọi trật tự đầu tiên này là trật tự “Ảo tưởng”, liên quan đến từ hình ảnh chứ không phải “trí tưởng tượng” hoặc “sự tưởng tượng”.
Trật tự “ảo” là thế giới của các giác quan – thị giác, khứu giác, thính giác và xúc giác – và là trật tự mà chúng ta sử dụng để so sánh bản thân với người khác. Khi chúng ta gặp một bệnh nhân lần đầu tiên, hoặc bất kỳ ai khác, ấn tượng ban đầu của chúng ta diễn ra trong “trật tự tưởng tượng”. Chúng ta thực sự đang “đánh giá một cuốn sách qua bìa của nó”.
Triệu chứng và ngôn ngữ
Năm 1895, Freud đã đưa ra mối liên hệ chặt chẽ giữa các triệu chứng và lời nói trong Nghiên cứu về chứng Hysteria của ông. Lacan đã đưa ra quan điểm này xa hơn, mô tả các triệu chứng theo nghĩa đen là “những từ ngữ bị mắc kẹt trong cơ thể”.
Tất cả chúng ta đều tin rằng khi bệnh nhân nói chuyện với chúng ta – và lời nói của họ rời khỏi miệng và cơ thể họ – điều này có liên quan đến việc họ cảm thấy tốt hơn và tạo ra những thay đổi tích cực trong cuộc sống của họ theo thời gian.
Lacan thậm chí còn gợi ý rằng: “Chúng ta là những lời nói của chúng ta, mà ngược lại”. Không phải chúng ta nói ra những lời nói của mình, mà thay vào đó, những lời chúng ta nói ra định nghĩa chúng ta là ai.
Thật là một suy nghĩ mới lạ! Tuy nhiên, ngay khi chúng ta nói, chúng ta ngay lập tức bị người nghe hiểu lầm, vì tất cả chúng ta đều gắn những ý nghĩa riêng của mình vào những từ chúng ta sử dụng, những ý nghĩa này luôn luôn khác biệt ít nhiều so với cách người nghe hiểu chúng.
Trích dẫn Lacan: “Ngôn ngữ có nghĩa là để bị hiểu lầm”. Phần lớn liệu pháp tâm lý bao gồm việc yêu cầu bệnh nhân của chúng ta làm rõ và giải thích thêm về những gì họ vừa nói với chúng ta, để chúng ta có thể hiểu rõ hơn những gì họ đang nghĩ.
Tâm lý học Lacan nhấn mạnh tầm quan trọng của ngôn ngữ trong việc giải mã ý nghĩa của các triệu chứng. Thông qua quá trình phân tích, bệnh nhân được khuyến khích:
- Liên tưởng tự do: Để cho phép vật liệu vô thức nổi lên thông qua lời nói không bị kiểm soát.
- Giải mã triệu chứng: Để hiểu ý nghĩa tượng trưng của triệu chứng trong lịch sử cá nhân và ngôn ngữ của bệnh nhân.
- Tổ chức lại Trật tự Tượng trưng: Để tái cấu trúc mối quan hệ của bệnh nhân với ngôn ngữ và ý nghĩa, cho phép hiểu biết và giải quyết xung đột cơ bản mới.
Trong cuốn sách minh họa, Introduction Lacan, có đưa ra ví dụ về một cô gái liên tục đập đầu vào tường cạnh giường mỗi sáng. Triệu chứng này biến mất khi cô liên hệ hành vi của mình trong quá trình trị liệu với việc mẹ cô kể rằng cha cô thường “thức dậy ở phía bên giường không đúng”.
- Triệu chứng như là những dấu chỉ: Lacan xem triệu chứng như những dấu chỉ, những yếu tố của ngôn ngữ đại diện cho cái khác. Những “lời nói” này trở nên cụ thể khi chúng không thể được diễn đạt bằng lời nói.
- Vô thức được cấu trúc như ngôn ngữ: Theo Lacan, vô thức được cấu trúc giống như ngôn ngữ. Những ham muốn và sang chấn bị kìm nén được mã hóa trong một ngôn ngữ tượng trưng, và khi chúng không thể được biểu đạt, chúng biểu hiện thành các triệu chứng.
- Thực tại và triệu chứng: Triệu chứng thường là biểu hiện của “Thực tại”, một lõi kinh nghiệm không thể giảm thiểu, chống lại sự tượng trưng hóa. Đó là một nỗ lực tuyệt vọng của cơ thể để truyền đạt điều gì đó không thể diễn tả bằng lời nói.
Dấu chỉ và Ý chỉ trong phân lý học Lacan
Lacan đặc biệt quan tâm đến công trình của Ferdinand de Saussure, một trong những người sáng lập ra ngôn ngữ học thế kỷ 20. De Saussure đã mô tả ký hiệu ngôn ngữ bao gồm (1) một dấu chỉ, tức là hình ảnh âm thanh của từ mà chúng ta nghe, được kết nối với (2) một ý chỉ, tức là khái niệm. Ví dụ, âm thanh của từ “ox” sẽ tạo ra ấn tượng âm thanh cho người nghe.
Tuy nhiên, mỗi người chúng ta sẽ có một ý tưởng hơi khác nhau về “ox” này như thế nào. Đối với một số người trong chúng ta, nó sẽ là người bạn đồng hành của Paul Bunyan, Babe the Blue Ox, đối với những người khác, nó sẽ là thịt trong súp đuôi bò, và đối với những người khác là con bò trong bức tranh về một con bò của Johann Heinrich Roos vào thế kỷ 15, v.v. Do đó, cái được biểu thị, trong ví dụ này, là khái niệm về một con bò, chứ không phải một con bò cụ thể.
Dấu chỉ (signifier) và ý chỉ (signified) là hai khái niệm nền tảng trong lý thuyết ngôn ngữ của Ferdinand de Saussure, được Lacan tiếp thu và phát triển trong tâm lý học của mình.
- Dấu chỉ (signifier) là hình thức vật chất của một dấu hiệu, như âm thanh, chữ viết, hình ảnh. Đây là phần có thể cảm nhận được của dấu hiệu.
- Ý chỉ (signified) là ý nghĩa hoặc khái niệm được biểu diễn bởi dấu chỉ. Đây là phần trừu tượng, không thể cảm nhận được của dấu hiệu.
Quan trọng là hiểu rằng trong quan điểm của Lacan, mối quan hệ giữa dấu chỉ và ý chỉ không phải là cố định hay trực tiếp. Thay vào đó, nó là một quá trình liên tục của sự dịch chuyển và trượt nghĩa. Dấu chỉ không đơn giản là một nhãn dán cho ý chỉ, mà nó tạo ra và cấu thành ý nghĩa.
Lacan từng nói một câu nổi tiếng, “Vô thức được cấu trúc như một ngôn ngữ.” Ông muốn nói rằng vô thức được tạo thành từ “các chuỗi ký hiệu bị kìm nén” liên quan đến nhau thông qua các quy tắc ẩn dụ và hoán dụ của riêng chúng. Những ký hiệu bị kìm nén này thể hiện bản thân thông qua những lời lỡ lời, sự liên tưởng đến giấc mơ, hành động sai lầm và thông qua các triệu chứng tâm thần.
Bằng cách nhấn mạnh – một thuật ngữ Lacan có nghĩa là nhấn mạnh – các ký hiệu nổi bật với nhà trị liệu, bệnh nhân thường sẽ liên kết với các ký hiệu khác trong chuỗi ký hiệu.
Ví dụ, khi một trong những bệnh nhân của tôi sử dụng từ “thách thức”, ám chỉ công việc của cô ấy nhiều lần trong một khoảng thời gian ngắn, tôi xen vào, “thách thức”? Cô ấy trả lời, “Tôi thường thách thức anh trai mình chơi cờ đam khi chúng tôi còn nhỏ và vì anh ấy nhỏ hơn tôi, tôi thường đánh anh ấy và làm anh ấy khóc. Và tôi nhớ chính xác mình đã ở đâu khi tàu Challenger phát nổ và cả bảy phi hành gia đều chết.” Điều này cho phép bệnh nhân diễn đạt thành lời sự hung hăng vô thức trước đó của cô ấy.
Lacan chỉ ra rằng một số ký hiệu có tầm quan trọng đặc biệt đối với chúng ta, ông gọi chúng là “ký hiệu chính”. Đây là số lượng ký hiệu hạn chế nhất định nghĩa chúng ta là ai. Một bé gái, Susan, đã cho tôi xem một tấm áp phích của trường, trên đó em được yêu cầu viết một số điều quan trọng về bản thân: rằng tên em là Susan, rằng em bốn tuổi rưỡi, rằng em có mái tóc đỏ và đôi mắt xanh lá cây, và rằng em thích ăn khoai tây chiên. Đây là một số ký hiệu chính của Susan.
Tên riêng là đặc biệt và khác biệt so với tất cả các ký hiệu khác: chúng chỉ hướng đến một ký hiệu duy nhất – người có tên đó! Tôi thường hỏi bệnh nhân tên của họ đến từ đâu – cả tên và họ – và tôi ngay lập tức biết được về sổ đăng ký tượng trưng (xem bên dưới) mà họ được sinh ra.
Mặt khối tượng trưng
Mặt khối tượng trưng là một khái niệm trung tâm trong lý thuyết của Lacan. Nó ám chỉ vào hệ thống ngôn ngữ, quy tắc, luật lệ và cấu trúc xã hội mà chúng ta được sinh ra và lớn lên. Đây là không gian nơi ý nghĩa được tạo ra, trao đổi và duy trì.
Lacan cho rằng con người bước vào mặt khối tượng trưng thông qua giai đoạn Oedipus, khi đứa trẻ nhận ra sự khác biệt giới tính và phải từ bỏ ham muốn với người mẹ (đối với bé trai) hoặc người cha (đối với bé gái). Quá trình này dẫn đến sự hình thành cái gọi là “Tên của Người Cha” (Name of the Father), đại diện cho luật pháp, cấm kỵ và trật tự xã hội.
Vào những năm 1950, Lacan đã phát triển ý tưởng về “Mặt khối tượng trưng – The symbolic register”, một phần của sự tồn tại của con người bao gồm ngôn ngữ, văn hóa, luật pháp, truyền thống, nghi lễ và tôn giáo. Bản ghi chép tượng trưng này đang chờ đợi chúng ta khi chúng ta được sinh ra.
Cha mẹ chúng ta thường đã chọn tên cho chúng ta, chúng ta học ngôn ngữ của gia đình mình, chúng ta tham gia vào các truyền thống và nghi lễ của gia đình mình, v.v. Ngay cả viễn cảnh về tương lai của chúng ta cũng thường được vạch ra cho chúng ta. Không phải ngẫu nhiên mà con cái của các nhạc sĩ, bác sĩ và thậm chí là người làm nghề tang lễ thường theo đuổi sự nghiệp của cha mẹ mình.
Thanh ghi tượng trưng ngày càng chiếm vị trí song song với thanh ghi tưởng tượng. Trong một ví dụ khác từ cuốn sách, Introducing Lacan, một người mẹ đang nói với đứa con đang được giơ lên trước gương: “Con có đôi mắt của bà”, “Con trông giống hệt bố”, v.v. Sau đó, đứa trẻ sẽ đồng cảm, nổi loạn hoặc làm một số hành vi trong số đó, với những gì nó đã hấp thụ thông qua thanh ghi tượng trưng.
Một trong những mục tiêu điều trị của Lacan là giúp bệnh nhân ngày càng chuyển từ tưởng tượng sang biểu tượng. Martin Luther King, Jr. đã diễn đạt ý tưởng này rất hay: “Tôi mong đợi một ngày mà mọi người sẽ không bị đánh giá bởi màu da, mà bởi nội dung tính cách của họ.”
Mặt khối tượng trưng không chỉ là một tập hợp các quy tắc, mà còn là một không gian nơi chủ thể được hình thành. Thông qua việc tham gia vào ngôn ngữ và các thực hành xã hội, chúng ta xây dựng một ý thức về bản thân và vị trí của mình trong thế giới. Tuy nhiên, Lacan cũng nhấn mạnh rằng mặt khối tượng trưng luôn mang tính hạn chế và không đầy đủ, vì nó không thể bao hàm toàn bộ thực tại.
Mặt Khối Thực Tại
Mặt khối thực tại trong tâm lý học Lacan ám chỉ đến một khía cạnh của kinh nghiệm con người nằm ngoài ngôn ngữ và biểu tượng. Đó là một vùng tối, một cái gì đó luôn trốn tránh sự cố gắng của chúng ta để nắm bắt và định nghĩa nó bằng ngôn ngữ.
Đặc điểm chính của mặt khối thực tại:
- Không thể biểu đạt: Thực tại luôn vượt quá khả năng biểu đạt của ngôn ngữ. Nó là những gì còn lại sau khi chúng ta đã cố gắng diễn đạt tất cả bằng lời nói.
- Gây ra sự lo âu: Sự tiếp xúc với thực tại thường gây ra cảm giác lo âu, sợ hãi và bất lực, vì nó nhắc nhở chúng ta về giới hạn của sự hiểu biết của chúng ta.
- Là động lực cho ham muốn: Thực tại là nguồn gốc của ham muốn vô tận, vì chúng ta luôn tìm kiếm để lấp đầy khoảng trống giữa những gì chúng ta có và những gì chúng ta tưởng tượng.
Năm 1953, Lacan đã xác định một phạm trù thứ ba của sự tồn tại của con người, đó là “mặt khối thực tại”. Trong khi, tưởng tượng là thế giới của các nhận thức giác quan trực tiếp, và biểu tượng dựa trên ngôn ngữ và mang lại ý nghĩa cho mọi thứ xung quanh chúng ta, thì thực tế là bất kỳ thứ gì khác không có ý nghĩa. Trích dẫn Lacan: “Thực tế là tất cả những gì không thể được tượng trưng và bị loại trừ khỏi phạm trù tượng trưng và tưởng tượng”.
Trước và ngay sau khi một đứa trẻ chào đời và vẫn chưa có từ ngữ hoặc ngôn ngữ, nó sống hoàn toàn trong phạm vi thực tế. Ngay khi nó học cách nói “mama” và các ký hiệu khác, đứa trẻ đã bắt đầu tham gia vào phạm vi biểu tượng “tạo ra một vết cắt trong thực tế”.
Bất cứ khi nào chúng ta nói, luôn có nhiều điều hơn nữa chưa được nói ra, và bất cứ điều gì chưa được nói ra và chưa được biểu tượng hóa, đều tồn tại trong thực tế. Ở đầu kia của quang phổ cuộc sống, đối với những bệnh nhân mắc bệnh Alzheimer giai đoạn cuối mà hầu hết các từ ngữ đã mất đi ý nghĩa, họ ngày càng sống trong phạm vi của thực tế.
Vai trò của mặt khối thực tại trong tâm lý học Lacan:
- Nguyên nhân của triệu chứng: Lacan cho rằng nhiều triệu chứng tâm lý xuất phát từ sự cố gắng vô thức để đối phó với những khía cạnh của thực tại mà chúng ta không thể chấp nhận.
- Động lực của phân tâm học: Phân tâm học, theo Lacan, là một cuộc hành trình để khám phá và đối mặt với thực tại này, mặc dù chúng ta không bao giờ có thể nắm bắt nó hoàn toàn.
Một số ví dụ về thực tại:
- Cái chết: Sự nhận thức về sự chết là một ví dụ điển hình về thực tại. Nó là một sự kiện không thể tránh khỏi và không thể hiểu hết bằng ngôn ngữ.
- Sự ngẫu nhiên: Những sự kiện ngẫu nhiên trong cuộc sống, những điều không thể dự đoán được, cũng là một phần của thực tại.
- Cơ thể: Cơ thể chúng ta, với những giới hạn và khả năng của nó, là một biểu hiện của thực tại.
Các phạm trù chẩn đoán của Lacan
Lacan, theo Freud, có ba loại chẩn đoán chính:
- Bệnh thần kinh – mà ông chia thành tính cách ám ảnh và cuồng loạn
- Sự biến thái
- Bệnh tâm thần.
Tất cả các loại DSM-V đều được gộp vào ba loại chẩn đoán chính này đối với Lacan.
Bệnh thần kinh 1: người cuồng loạn
Người cuồng loạn hỏi: “Là một người phụ nữ (hoặc một người đàn ông) thì có ý nghĩa gì?” khi sống cuộc đời của mình (hoặc của anh ta) thông qua “người khác”.
Một bệnh nhân trẻ tuổi của tôi có nhiều đặc điểm của chứng rối loạn nhân cách ranh giới – tự làm hại bản thân, ý định tự tử, lạm dụng chất gây nghiện, các mối quan hệ không ổn định và chia rẽ như một cơ chế phòng vệ nổi bật – bị ám ảnh bởi một ngôi sao điện ảnh trẻ lý tưởng đã chết vì tự tử. Bệnh nhân của tôi muốn tôi (“người khác”) nói với cô ấy lý do tại sao cô ấy không nên tự tử.
Một câu trích dẫn của Lacan hiện lên trong đầu tôi: “Bệnh nhân biết mọi thứ và nhà phân tích không biết gì cả”, nghĩa là xung đột của bệnh nhân tồn tại hoàn toàn trong tiềm thức của chính họ chứ không phải trong tâm trí của nhà trị liệu. Do đó, tôi đã nói với bệnh nhân rằng tôi không thể bảo cô ấy nên làm gì vì chỉ có cô ấy mới có câu trả lời cho câu hỏi này.
Cô ấy đã bày tỏ sự nhẹ nhõm ngay lập tức khỏi ý tưởng tự hủy hoại mà cô ấy đã ấp ủ.
Tôi tin rằng vì ba lý do:
1) những gì tôi nói là đúng
2) phản ứng của tôi đã mang lại cho cô ấy cảm giác tự chủ lớn hơn
3) Bây giờ chúng tôi đã có một phương pháp để giúp cô ấy giải thoát bản thân khỏi nỗi ám ảnh tự hủy hoại của mình – với cả hai chúng tôi lắng nghe hai mặt của xung đột của cô ấy, một phần trong cô ấy muốn đi theo bước chân của ngôi sao điện ảnh mà cô ấy yêu thích và một phần trong cô ấy muốn tiếp tục sống. Không cần phải nói, tôi cũng cảm thấy nhẹ nhõm vì không cần phải giải thích với bệnh nhân trẻ của mình tại sao cô ấy nên tiếp tục sống.
Bệnh thần kinh 2: người ám ảnh
Người ám ảnh tự hỏi: “Tôi còn sống hay đã chết?” và trì hoãn vô tận việc hoàn thành mọi việc, trong nỗ lực vô thức nhằm ngăn chặn sự chắc chắn cuối cùng về cái chết của mình.
Một người đàn ông ngoài 40 tuổi vẫn sống ở nhà với bố mẹ và đã vật lộn để hoàn thành bằng cử nhân của mình trong nhiều năm. Anh ấy tăng tần suất các cuộc hẹn với tôi từ một lần lên hai lần một tuần nhưng sau đó ngày càng im lặng trong các buổi học.
Khi tôi nói “Anh im lặng”, anh ấy trả lời, “Bây giờ tôi đến hai lần một tuần, việc tôi có nói nhiều như trước không còn quan trọng nữa, vì tôi đến đây thường xuyên gấp đôi”. Tôi nhận xét: “Anh hành động như thể anh có tất cả thời gian trên thế giới để hoàn thành những gì anh nói rằng anh muốn hoàn thành trong cuộc sống”.
Mong muốn, nhu cầu, đòi hỏi và khao khát
Đối với Lacan, một “mong muốn” là thứ mà chúng ta muốn một cách có ý thức – ví dụ, một triệu đô la hoặc một đôi giày mới.
Một “nhu cầu” phản ánh một nhu cầu sinh lý, chẳng hạn như cần nước, thức ăn hoặc giấc ngủ, nhưng cũng cần tình yêu.
“Đòi hỏi” là những yêu cầu vô tận về những thứ cụ thể, ví dụ như một đứa trẻ nài nỉ một quả bóng, một chú gấu bông hoặc một cuốn sách tô màu. Nhưng ngay khi một yêu cầu được đáp ứng, một yêu cầu mới sẽ thay thế. Một bậc cha mẹ cố gắng đáp ứng tất cả các yêu cầu của đứa trẻ, cuối cùng sẽ có một đứa con cực kỳ hư hỏng. Nhu cầu về tình yêu cũng không bao giờ được thỏa mãn hoàn toàn và đòi hỏi những lời trấn an lặp đi lặp lại.
“Khao khát” là vô thức và không bao giờ có thể được đáp ứng nhưng nó chỉ đạo quỹ đạo cuộc sống của chúng ta. Ngoài ra, theo Lacan: “Khao khát của chủ thể là khao khát của người khác” hoặc “Hạnh phúc của một người đến từ việc làm cho người khác hạnh phúc”.
Một mục tiêu chính của liệu pháp Lacan là giúp bệnh nhân khám phá ra khao khát (vô thức) của chính mình. Khi bệnh nhân đến muộn 5 hoặc 10 phút, Bác sĩ sẽ gửi email và gọi điện cho bệnh nhân, cho họ biết rằng Bác sĩ đang đợi và hy vọng sớm được gặp họ: “Tôi muốn mong muốn được gặp bệnh nhân của tôi trở thành mong muốn của bệnh nhân được gặp tôi.”
Nút Borromean
Sau này trong sự nghiệp của mình, Lacan bắt đầu thể hiện ý tưởng của mình bằng các công thức toán học và sơ đồ, muốn làm cho chúng chính xác hơn. Sử dụng ba vòng lồng vào nhau từ đỉnh Borromean thế kỷ 16, Lacan gọi đây là “nút RSI”, mỗi vòng đại diện cho các thanh ghi thực, biểu tượng và ảo.
Tất cả chúng đều cần nhau để giữ nút thắt lại với nhau – nếu bất kỳ vòng nào bị tháo ra, hai vòng còn lại sẽ tách ra. Giống như sơ đồ Venn, tất cả chúng đều có diện tích bề mặt chồng chéo và riêng biệt. Thiết kế này cũng gợi ý về sự tương đương giữa ba thanh ghi.
Trong tâm lý học Lacan, ba vòng tròn này đại diện cho ba mặt khối cơ bản:
- Thực tại (The Real): Là mặt khối nguyên thủy, không thể biểu diễn bằng ngôn ngữ.
- Tượng trưng (The Symbolic): Là mặt khối của ngôn ngữ, luật lệ, và văn hóa.
- Giả tưởng (The Imaginary): Là mặt khối của hình ảnh, phản chiếu, và sự nhận biết về bản thân.
Theo Lacan, ba mặt khối này không tồn tại độc lập mà liên kết với nhau theo một cấu trúc phức tạp, giống như nút Borromean. Sự liên kết này tạo nên sự phức tạp và mâu thuẫn của tâm lý con người. Nếu một trong ba mặt khối bị phá vỡ, toàn bộ cấu trúc tâm lý sẽ bị ảnh hưởng.
Nút Borromean là một công cụ hữu ích để hiểu cách thức các yếu tố khác nhau trong tâm lý con người tương tác và ảnh hưởng lẫn nhau. Nó giúp chúng ta nhìn thấy sự phức tạp của trải nghiệm con người và cách thức các vấn đề tâm lý có thể phát sinh từ sự rối loạn trong cấu trúc này.
Vào cuối đời, vào những năm 1970, Lacan đề xuất thêm một vòng thứ 4 vào nút thắt Borromean mà ông gọi là “sinthome” – một từ tiếng Pháp cổ có nghĩa là triệu chứng và chơi chữ dựa trên “Saint Thomas”. Vòng thứ tư này giữ cho nút thắt không bị đứt nếu một trong ba vòng còn lại bị đứt.
Điều này cho thấy rằng triệu chứng của bệnh nhân là thích nghi, thường giúp bệnh nhân không bị mất cân bằng. Lacan đã được giới thiệu với James Joyce vào đầu sự nghiệp của mình, và sau đó ông cho rằng tác phẩm của Joyce, bản thân nó hỗn loạn và rối loạn (ví dụ, Finnigan’s Wake) là một sinthome giúp Joyce không bị loạn thần.
Ý tưởng cho rằng triệu chứng của bệnh nhân có mục đích được phản ánh trong lời khuyên rằng chúng ta không nên cố gắng loại bỏ triệu chứng của bệnh nhân ngay lập tức trước khi hiểu được vai trò của triệu chứng đó trong cuộc sống của bệnh nhân.
Chỉ trích
Tương đối sớm trong sự nghiệp của mình, Lacan đã giới thiệu phiên phân tích có thời lượng thay đổi, còn được gọi là “phiên ngắn”, điều này khiến ông bị các đồng nghiệp phi-Lacan chỉ trích nặng nề.
Lacan tin rằng các phiên nên kết thúc bất ngờ để nhấn mạnh một điểm quan trọng hoặc một sự giải thích, để ngăn bệnh nhân lấp đầy phiên với những chuyện tầm thường cho đến những phút cuối cùng, và để tránh việc bệnh nhân lập kịch bản cho phiên trước. Các nhà phê bình của ông quy “các phiên ngắn” của ông cho sự tham lam về tiền bạc và để thu hút thêm người theo chủ nghĩa Lacan.
Phân tâm học Lacan ngày nay
Năm 1980, một năm trước khi qua đời, Lacan đã giải thể Trường Tâm lý học Pháp (Ecole Francaise de Psychoanalyse) mà ông thành lập 16 năm trước đó và một trường mới, Trường Nguyên nhân Freud (Ecole de la Cause Freudianne), tiếp tục công việc của ông. Tại Hoa Kỳ, có ba “Diễn đàn Lacan” hoặc nhóm nghiên cứu, một ở Washington, DC, một ở Denver, Colorado và một ở San Francisco, và có nhiều nhóm Lacan ở châu Âu và ba trường Lacan lớn ở Nam Mỹ.
Nguồn tham khảo
Baldwin Y. Let’s Keep Talking: Lacanian Tales of Love, Sex and Other Catastrophes. London: Karnac Books; 2016.
Bailey L. Lacan: A Beginner’s Guide. London: Oneworld Publications; 2009.
Izcovich L. The Marks of a Psychoanalyst. New York: Karnac Books; 2017.
Fink B. A Clinical Introduction to Freud. New York: Norton Books; 2017.
Fink B. A Clinical Introduction to Lacanian Psychoanalysis: Theory and Technique. Boston: Harvard University Press; 1997.
Fink B. Against Understanding: Commentary and Critique in a Lacanian Key, Vol 1. London; New York: Routledge Taylor & Francis Group; 2014.
Leader D, Appignanesi R, Groves J. Introducing Lacan: A Graphic Guide. London: Icon Books Ltd; 2005.
