Những người theo chủ nghĩa chức năng gia đình coi gia đình là một thể chế quan trọng thực hiện các chức năng thiết yếu cho xã hội. Bao gồm xã hội hóa trẻ em, cung cấp hỗ trợ về mặt tình cảm, đóng góp vào sự ổn định kinh tế và mang lại cảm giác gắn bó cho các thành viên.
Gia đình không chỉ là nơi chúng ta được sinh ra, lớn lên và nuôi dưỡng – mà còn là một thiết chế xã hội nền tảng góp phần duy trì sự ổn định và vận hành của xã hội. Theo thuyết chức năng trong xã hội học, gia đình không tồn tại một cách ngẫu nhiên, mà đảm nhận những vai trò thiết yếu để đảm bảo trật tự, kiểm soát xã hội và sự phát triển liên tục qua các thế hệ.
Vậy thuyết chức năng nhìn nhận gia đình như thế nào? Theo góc nhìn của các nhà chức năng luận như Emile Durkheim hay Talcott Parsons, gia đình được xem như một “bộ phận” trong “cơ thể xã hội”, nơi đảm nhận những chức năng như xã hội hóa trẻ em, kiểm soát hành vi, cung cấp tình cảm và tái sản xuất lực lượng lao động. Sự tồn tại của gia đình, theo đó, không phải để thỏa mãn nhu cầu cá nhân mà để phục vụ cho sự ổn định và vận hành của hệ thống xã hội rộng lớn hơn.
Trong bối cảnh hiện đại, khi vai trò của gia đình đang thay đổi – từ gia đình hạt nhân đến mô hình đơn thân, đồng giới hay không kết hôn – thuyết chức năng trong xã hội học gia đình vẫn đặt ra những câu hỏi then chốt: Điều gì xảy ra khi chức năng của gia đình bị xói mòn? Liệu các thiết chế khác có thể thay thế vai trò xã hội hóa hay chăm sóc? Và làm thế nào để một xã hội tiếp tục duy trì sự ổn định nếu gia đình mất đi tính “chức năng”?
Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ chức năng của gia đình theo thuyết chức năng, qua đó cung cấp nền tảng vững chắc để phân tích những thay đổi xã hội hiện nay. Dù bạn là sinh viên xã hội học, nhà giáo dục, hay đơn giản là người đang quan tâm đến vai trò của gia đình – đây là cái nhìn không thể bỏ qua.
Quan điểm chức năng của xã hội học
Chủ nghĩa chức năng là những gì các nhà xã hội học gọi là lý thuyết đồng thuận cấu trúc. Theo cấu trúc, các nhà xã hội học muốn nói rằng những người theo chủ nghĩa chức năng cho rằng tồn tại một cấu trúc xã hội định hình hành vi cá nhân thông qua quá trình xã hội hóa.
Những người theo chủ nghĩa chức năng tin rằng một xã hội thành công dựa trên sự đồng thuận về giá trị, nơi mọi người đồng ý về các chuẩn mực và giá trị chung. Theo cách này, mọi người có thể hợp tác trong xã hội để hợp tác và hướng tới các mục tiêu chung (Holmwood, 2005).
Những người theo chủ nghĩa chức năng cho rằng các xã hội thành công có một cấu trúc xã hội ổn định trong đó các thể chế khác nhau thực hiện các chức năng riêng biệt góp phần duy trì toàn bộ xã hội. Điều này tương tự như cách các cơ quan khác nhau trong cơ thể thực hiện các chức năng khác nhau để duy trì sự sống của động vật.
Những người theo chủ nghĩa chức năng cho rằng mỗi cơ quan trong tổ chức này đều thực hiện những việc có lợi hoặc thậm chí là cần thiết cho cá nhân và xã hội.
Vì vậy, bản chất của quan điểm chức năng về gia đình là gia đình thực hiện một số chức năng thiết yếu cho xã hội.
Gia đình giúp trẻ em xã hội hóa, cung cấp sự hỗ trợ về mặt tình cảm và thực tế cho các thành viên, điều chỉnh hoạt động tình dục và sinh sản, và cung cấp cho các thành viên bản sắc xã hội.
Một hệ quả của quan điểm bản chất này về gia đình là niềm tin rằng sự thay đổi đột ngột hoặc sâu rộng về cấu trúc hoặc quy trình gia đình sẽ đe dọa đến sự ổn định của chính thể chế gia đình, có khả năng làm suy yếu xã hội (Holmwood, 2005).
Chức năng gia đình trong xã hội tiền công nghiệp
Các gia đình tiền công nghiệp (trước khi có nhà máy) – nghĩa là những gia đình từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 19 – có xu hướng có nhiều con. Các nền kinh tế trong xã hội tiền công nghiệp bị chi phối bởi các nền kinh tế dựa trên gia đình – cái mà Siskind (1978) gọi là chế độ sản xuất họ hàng .
Thông thường, tất cả các thành viên trong gia đình đều làm những công việc có năng suất, phân biệt theo giới tính và độ tuổi. Bản thân gia đình sẽ bao gồm một cấu trúc, chẳng hạn như người đứng đầu hộ gia đình, vợ/chồng và con cái, cha mẹ của người đứng đầu và có thể là những người họ hàng phụ trợ.
Cùng nhau, đơn vị này làm việc hiệu quả, sản xuất ra những thứ cần thiết để duy trì sự sống còn của gia đình. Mối quan hệ họ hàng, trong thời gian này, đại diện cho nghĩa vụ ràng buộc phải làm việc để duy trì sự sống của gia đình.
Vào thời kỳ tiền công nghiệp, hôn nhân được sắp đặt chủ yếu vì mục đích xã hội và kinh tế, thay vì vì tình yêu lãng mạn. Hôn nhân đóng vai trò là một thỏa thuận hợp đồng dựa trên sự phân công lao động cụ thể.
Mặc dù mọi người thường thực hiện vai trò được giao trong gia đình, nhưng những nhiệm vụ này có thể linh hoạt tùy thuộc vào nhu cầu của gia đình.
Các nhiệm vụ và nhu cầu mà cấu trúc gia đình có thể đáp ứng trong xã hội tiền công nghiệp bao gồm:
-
Là một đơn vị sản xuất
-
Chăm sóc người trẻ, người già, người bệnh và người nghèo
-
Xã hội hóa và kiểm soát cơ bản của trẻ em
-
Giáo dục trẻ em
Bốn chức năng gia đình hạt nhân của Murdock
Gia đình hạt nhân là gia đình bao gồm 2 thế hệ: cặp vợ chồng cha mẹ và những người thân thích của họ. Năm 1949, nhà xã hội học George Murdock đã tiến hành một cuộc khảo sát 250 xã hội và xác định rằng có bốn chức năng phổ biến còn sót lại của gia đình hạt nhân: tình dục, sinh sản, giáo dục và kinh tế.
1. Tình dục
Murdock coi gia đình là nơi điều chỉnh quan hệ tình dục giữa người lớn, đảm bảo rằng chúng được kiểm soát và được xã hội chấp nhận. Mặc dù Murdock không phủ nhận sự tồn tại của các mối quan hệ tình dục ngoài hôn nhân, ông coi gia đình là lối thoát tình dục hợp pháp về mặt xã hội cho người lớn.
Murdock tin rằng sự thỏa mãn ổn định về ham muốn tình dục trong các mối quan hệ một vợ một chồng sẽ ngăn ngừa được sự ghen tuông tình dục (Murdock, 1949).
2. Sinh sản
Chức năng tình dục của gia đình này tạo điều kiện cho việc sinh sản, mà theo Murdock, là cần thiết để đảm bảo sự tồn tại của xã hội.
3. Xã hội hóa
Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc đào tạo trẻ em cho cuộc sống trưởng thành. Gia đình, với tư cách là tác nhân chính của quá trình xã hội hóa và tiếp thu văn hóa, dạy trẻ nhỏ cách suy nghĩ và ứng xử theo các chuẩn mực, giá trị, niềm tin và thái độ xã hội và văn hóa.
Cha mẹ, thông qua việc dạy con cái cách cư xử và lễ độ, phản ánh bản thân mình qua con cái (Murdock, 1949).
4. Nhu cầu kinh tế
Ngoài ra, cha mẹ dạy trẻ em về vai trò giới tính. Murdock lập luận rằng những vai trò giới tính này là một phần quan trọng của chức năng kinh tế của gia đình.
Murdock cho rằng mỗi gia đình đều có sự phân công lao động bao gồm các vai trò công cụ và biểu cảm. Các vai trò công cụ là những vai trò cung cấp hỗ trợ tài chính và thiết lập địa vị gia đình, mà Murdock cho rằng do nam giới đảm nhiệm.
Các vai trò biểu cảm thường bao gồm công việc trong gia đình, cung cấp hỗ trợ về mặt tình cảm và chăm sóc thể chất cho trẻ em.
Những người theo chủ nghĩa chức năng coi sự phân biệt giới tính này về vai trò là một phần thiết yếu của gia đình, vì chúng đảm bảo rằng gia đình được cân bằng và phối hợp tốt. Khi các thành viên gia đình di chuyển ra khỏi những vai trò này, Murdock tin rằng gia đình sẽ mất cân bằng và có nguy cơ sụp đổ nếu không được hiệu chỉnh lại.
Ví dụ, giả sử một người cha quyết định nghỉ việc để chăm sóc con cái vào ban ngày. Trong trường hợp đó, người mẹ phải đảm nhiệm vai trò hỗ trợ, chẳng hạn như kiếm việc làm có lương, để gia đình duy trì sự cân bằng và hoạt động (Murdock, 1949).
Parsons: Chức năng gia đình hạt nhân
Theo Parsons (1951), mặc dù gia đình hạt nhân thực hiện các chức năng bị thu hẹp so với trước đây, nhưng đây vẫn là thể chế duy nhất có thể thực hiện các chức năng cốt lõi là xã hội hóa cơ bản và ổn định tính cách của người lớn.
1. Xã hội hóa sơ cấp
Xã hội hóa sơ cấp đề cập đến giai đoạn đầu trong cuộc đời của một người, khi họ học hỏi và phát triển bản thân thông qua các tương tác và trải nghiệm xung quanh. Điều này dẫn đến việc trẻ học được các thái độ, giá trị và hành động phù hợp với cá nhân là thành viên của một nền văn hóa cụ thể.
Xã hội hóa này quan trọng vì nó đặt nền tảng cho mọi xã hội hóa trong tương lai. Ví dụ, nếu một đứa trẻ thấy mẹ mình hạ thấp một nhóm thiểu số, đứa trẻ có thể nghĩ rằng hành vi này là chấp nhận được, khiến chúng tiếp tục có quan điểm này về các nhóm thiểu số (Parsons, 1951).
Những người theo chủ nghĩa chức năng nhấn mạnh xã hội hóa vai trò giới tính là một phần thiết yếu của xã hội hóa sơ cấp. Nếu xã hội hóa sơ cấp được thực hiện đúng, những người theo chủ nghĩa chức năng tin rằng, các bé trai sẽ học cách đảm nhận vai trò công cụ trong gia đình, thúc đẩy chúng đi làm và kiếm tiền.
Trong khi đó, các bé gái học cách đảm nhận vai trò biểu cảm, thúc đẩy họ làm công việc chăm sóc, làm việc nhà và nuôi dạy con cái (Parsons, 1951).
2. Sự ổn định của tính cách người lớn
Parsons lập luận rằng gia đình truyền thống cung cấp sự hỗ trợ về mặt tình cảm và giải tỏa căng thẳng cho các thành viên trưởng thành (đặc biệt là người chồng sau một ngày làm việc).
“Tắm nước ấm” thư giãn này giúp duy trì trật tự xã hội bằng cách ngăn chặn hành vi gây rối.
Sự ổn định tính cách của người lớn, còn được gọi là “lý thuyết tắm nước ấm”, nhấn mạnh đến sự an toàn về mặt cảm xúc trong các mối quan hệ hôn nhân. Sự ổn định này giúp cân bằng những căng thẳng và áp lực trong cuộc sống mà hầu hết người lớn phải đối mặt.
Ngoài ra, việc ổn định tính cách của người lớn trong hôn nhân cho phép người lớn hành động theo chiều hướng trẻ con trong tính cách của họ bằng cách chơi với con cái, sử dụng đồ chơi của chúng, v.v. (Parsons, 1951).
Một yếu tố khác hỗ trợ sự ổn định tính cách của người lớn là sự phân công lao động theo giới tính trong các gia đình hạt nhân. Trong các gia đình hạt nhân biệt lập, mọi người được phân công các vai trò cụ thể để cho phép đơn vị hoạt động đúng.
Có những vai trò biểu cảm và vai trò công cụ đã đề cập ở trên (Parsons, 1951).
Parsons: Lý thuyết phù hợp chức năng gia đình
Talcott Parsons (1951) duy trì lý thuyết phù hợp chức năng của gia đình và đưa ra quan điểm lịch sử về sự tiến hóa của gia đình hạt nhân.Theo lý thuyết phù hợp chức năng, loại hình gia đình phù hợp với cấu trúc xã hội và chức năng mà nó thực hiện sẽ thay đổi khi xã hội thay đổi.
Ví dụ, từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 20, khi xã hội phương Tây tiến hành công nghiệp hóa, loại hình gia đình chính đã thay đổi từ gia đình mở rộng sang gia đình hạt nhân.
Gia đình hạt nhân chỉ ra những thay đổi lớn hơn trong cấu trúc xã hội và cách mọi người tồn tại trong đó. Lao động trở nên phi tập trung và chuyên môn hóa, với công nhân trong các nhà máy công nghiệp đảm nhận những nhiệm vụ nhỏ.
Sự xuất hiện của các nhà máy cho phép các mặt hàng từng được làm bằng tay hoặc trong gia đình, chẳng hạn như đồ hộp và quần áo, được sản xuất trên quy mô lớn. Đơn vị gia đình không còn cần phải chịu trách nhiệm cho công việc tự cung tự cấp lớn nữa.
Thay vào đó, các thành viên gia đình có thể kiếm được tiền lương mà các thành viên khác có thể sử dụng để mua nhu yếu phẩm. Vì trẻ nhỏ không thể đóng góp vào hệ thống tiền lương này theo cùng cách mà chúng có thể làm, chẳng hạn như làm nông trại, nên nhu cầu của các gia đình đông người để thực hiện lao động đã giảm đi.
Ngoài ra, tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và trẻ em giảm đã làm nảy sinh kỳ vọng rằng hầu hết trẻ em sẽ sống đến tuổi trưởng thành.
Từ những thay đổi xã hội rộng lớn này xuất hiện gia đình hạt nhân, phù hợp hơn với xã hội công nghiệp phức tạp hơn, nhưng thực hiện một số chức năng ít hơn. Đơn vị gia đình hạt nhân nhỏ hơn này phù hợp với nhu cầu của các xã hội công nghiệp về lực lượng lao động di động, lực lượng có thể di chuyển để tìm việc trong một nền kinh tế đang thay đổi và phát triển nhanh chóng.
Ngoài ra, nhu cầu về gia đình mở rộng giảm đi khi ngày càng nhiều chức năng, chẳng hạn như giáo dục và chăm sóc sức khỏe, dần dần được nhà nước tiếp quản (Parsons, 1951).
Những lời chỉ trích về quan điểm chức năng gia đình
Khả năng các tổ chức khác có thể thực hiện các chức năng của gia đình. Ví dụ, trường học hoặc nơi làm việc có thể cung cấp dịch vụ chăm sóc ban ngày hoặc trợ cấp của chính phủ có thể giúp gia đình duy trì hoạt động.Murdock cho rằng tất cả các gia đình hạt nhân đều hoạt động tốt, bỏ qua những gia đình không có chức năng mặc dù đều có vai trò là công cụ và biểu đạt.
Các nhà xã hội học nữ quyền cho rằng lập luận của Murdock về việc gia đình là thiết yếu chỉ là quan điểm mang tính ý thức hệ, và rằng cấu trúc gia đình truyền thống thường gây bất lợi cho phụ nữ.
Quan điểm của Parson về vai trò công cụ và biểu cảm của nam giới và phụ nữ có thể đã được áp dụng trong những năm 1950, nhưng hiện đã lỗi thời. Phụ nữ hiện đi làm và các vai trò sinh học do Parsons đặt ra không còn áp dụng rõ ràng nữa.
Nghiên cứu nhân chủng học cho thấy có một số nền văn hóa không phù hợp với mô hình truyền thống của gia đình hạt nhân. Một ví dụ như vậy là Nair, một nhóm đẳng cấp Hindu Ấn Độ, những người sống trong các đơn vị gia đình lớn gọi là Tharavads, nơi có con cháu của một tổ tiên chung là phụ nữ.
Phong tục kết hôn trong nhóm này đã gây ra nhiều cuộc thảo luận và tranh cãi giữa các nhà luật học và nhà khoa học xã hội Ấn Độ (Panikkar, 1918).
Một số nhà xã hội học chức năng không đồng ý với ý tưởng của Parson rằng gia đình hạt nhân chỉ thực hiện các chức năng công cụ và biểu đạt cơ bản. Ví dụ, Fletcher (1988) lập luận rằng gia đình thực hiện ba chức năng thiết yếu mà không có tổ chức xã hội nào khác có thể thực hiện được.
Đó là sự thỏa mãn lâu dài nhu cầu tình dục và tình cảm của cha mẹ, việc sinh con và nuôi dạy con cái trong một môi trường ổn định, và việc cung cấp một nơi ở chung nơi tất cả các thành viên trong gia đình có thể trở về sau giờ làm việc hoặc giờ học.
Tuy nhiên, Fletcher lập luận rằng gia đình cũng giữ lại chức năng giáo dục, sức khỏe và phúc lợi của mình. Việc nuôi dạy trẻ em và xã hội hóa trong gia đình trở nên hiệu quả hơn nhờ các tổ chức nhà nước cung cấp các nguồn lực như chăm sóc trước khi sinh, phòng khám sức khỏe, bác sĩ, nhân viên xã hội, trường học và giáo viên, và nhân viên nhà ở.
Ông lưu ý rằng hầu hết cha mẹ đều chịu trách nhiệm chính cho sức khỏe của con cái mình – chẳng hạn như dạy chúng cách vệ sinh và chăm sóc cũng như điều trị các bệnh nhẹ.
Ngoài ra, cha mẹ có thể hướng dẫn và khuyến khích con cái mình về mặt giáo dục và nghề nghiệp, cũng như cung cấp hỗ trợ vật chất và phúc lợi, vượt xa thời thơ ấu. Con cái thường đáp lại những hỗ trợ này khi cha mẹ chúng bước vào tuổi già.
Fletcher, trong khi thừa nhận rằng gia đình hạt nhân phần lớn đã mất đi chức năng kinh tế là sản xuất, nhấn mạnh rằng nó đã chuyển thành một đơn vị tiêu dùng chính.
Các gia đình chi một phần lớn thu nhập của họ cho hàng tiêu dùng gia đình hoặc gia đình. Willmott và Young (1975) cho rằng điều này có thể thúc đẩy các thành viên gia đình kiếm được nhiều tiền nhất có thể.
Các nhà sử học cho rằng cách giải thích của Parson về chức năng của gia đình là quá đơn giản. Các nhà sử học này đã lưu ý bằng chứng cho thấy công nghiệp hóa tuân theo các mô hình lịch sử khác nhau ở các xã hội công nghiệp khác nhau.
Ví dụ, ở Nhật Bản, quá trình công nghiệp hóa nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ một công việc suốt đời với cùng một công ty và nhân viên được khuyến khích coi đồng nghiệp của mình như một phần của gia đình mở rộng. Điều này mở rộng mạng lưới quan hệ họ hàng (Jansenns, 2002).
Nguồn tham khảo
Chambers, D., & Gracia, P. (2021). A sociology of family life: Change and diversity in intimate relations. John Wiley & Sons.
Crano, W. D., & Aronoff, J. (1978). A cross-cultural study of expressive and instrumental role complementarity in the family. American Sociological Review, 463-471.
Fletcher, R. (1988). The Shaking of the Foundations: family and society. Routledge.
Holmwood, J. (2005). Functionalism and its Critics. Modern social theory: An introduction, 87-109.
Janssens, A. (2002). Family and social change: The household as a process in an industrializing community (No. 21). Cambridge University Press.
Murdock, G. P. (1949). Social structure.
Panikkar, K. M. (1918). Some Aspects of Nayar Life. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 48, 254-293.
Parsons, T. E., & Shils, E. A. (1951). Toward a general theory of action.
Siskind, J. (1978). Kinship and mode of production. American Anthropologist, 80 (4), 860-872.
Young, M., & Willmott, P. (1975). Michael Gordon,” The Symmetrical Family”(Book Review). Journal of Social History, 9 (1), 120.
