Lòng tự trọng thấp được xem như một chuỗi liên tục và có thể cao, trung bình hoặc thấp, và thường được định lượng dưới dạng con số trong nghiên cứu thực nghiệm.
Khi xem xét lòng tự trọng thấp, điều quan trọng cần lưu ý là cả mức cao và mức thấp đều có thể gây hại về mặt cảm xúc và xã hội cho cá nhân. Thật vậy, người ta cho rằng mức độ tự trọng tối ưu nằm ở giữa chuỗi liên tục. Những cá nhân hoạt động trong phạm vi này được cho là có tính thống trị xã hội cao hơn trong các mối quan hệ.
Nghiên cứu thực nghiệm về lòng tự trọng thấp
Nghiên cứu đã chỉ ra những khác biệt chính giữa những cá nhân có lòng tự trọng cao và thấp. Ví dụ, những người có lòng tự trọng cao tập trung vào sự phát triển và cải thiện, trong khi những người có lòng tự trọng thấp tập trung vào việc không mắc sai lầm trong cuộc sống.
Lòng tự trọng thấp đã được chứng minh là có liên quan đến một số kết quả tiêu cực, chẳng hạn như trầm cảm (Silverstone & Salsali, 2003).
Rosenberg và Owen (2001) đưa ra mô tả sau đây về những người có lòng tự trọng thấp dựa trên nghiên cứu thực nghiệm. Những người có lòng tự trọng thấp thường gặp rắc rối hơn khi thất bại và có xu hướng phóng đại các sự kiện thành tiêu cực.
Ví dụ, họ thường hiểu những bình luận không mang tính chỉ trích là mang tính chỉ trích. Họ có nhiều khả năng gặp phải chứng lo âu xã hội và mức độ tự tin giữa các cá nhân thấp.
Điều này khiến cho tương tác xã hội với người khác trở nên khó khăn vì họ cảm thấy ngượng ngùng, nhút nhát, dễ thấy và không thể diễn đạt bản thân một cách thỏa đáng khi tương tác với người khác (trang 409). Hơn nữa, những người có lòng tự trọng thấp có xu hướng bi quan đối với mọi người và các nhóm trong xã hội.
Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng lòng tự trọng thấp có liên quan đến việc tăng nguy cơ mang thai ở tuổi vị thành niên.
Guindon (2002) đã yêu cầu các cố vấn trường học liệt kê năm đặc điểm mô tả tốt nhất về học sinh có lòng tự trọng thấp. Hơn 1000 từ đã được sử dụng và những từ phổ biến nhất được liệt kê dưới đây:
- Thu mình/nhút nhát/im lặng
- Không an toàn
- Không đạt được mục tiêu
- Tiêu cực (thái độ)
- Không vui
- Không có khả năng xã hội
- Tức giận/thù địch
- Không có động lực
- Trầm cảm
- Người phụ thuộc/người theo dõi
- Hình ảnh bản thân kém
- Người không chấp nhận rủi ro
- Thiếu tự tin
- Giao tiếp kém
- Hành động ra ngoài
Xem thêm: Lòng Tự Trọng Và Ảnh Hưởng Của Lòng Tự Trọng
Lòng tự trọng thấp ở trẻ em
Cần lưu ý rằng, trung bình, lòng tự trọng trong thời thơ ấu được phát hiện là tương đối cao. Tuy nhiên, có những khác biệt cá nhân và một số trẻ em không may phải trải qua cảm giác lòng tự trọng thấp.
Lòng tự trọng thấp ở trẻ em có xu hướng liên quan đến hình phạt thể xác và sự kìm nén tình yêu thương và tình cảm của cha mẹ. Carl Rogers sẽ mô tả điều này là sự tôn trọng tích cực có điều kiện, theo đó các cá nhân chỉ nhận được sự chú ý tích cực từ những người quan trọng khác (như cha mẹ) khi họ hành động theo một cách nhất định. Điều này củng cố cho trẻ rằng chúng chỉ là một người có giá trị khi chúng hành động theo một cách nhất định (ví dụ, đạt điểm A trong bài kiểm tra).
Mặc dù tất cả trẻ em đôi khi đều có thể biểu hiện một số hành vi này, nhưng lòng tự trọng thấp được chỉ ra rõ ràng khi những hành vi này xuất hiện thường xuyên.
Về mặt xã hội, trẻ em có lòng tự trọng thấp có thể khép kín hoặc nhút nhát và thấy khó vui chơi. Mặc dù có thể có nhiều bạn bè, nhưng chúng có nhiều khả năng chịu khuất phục trước áp lực của nhóm và dễ bị bắt nạt hơn. Ở trường, chúng tránh thử những điều mới (vì sợ thất bại) và sẽ dễ dàng từ bỏ.
Nguyên nhân khiến lòng tự trọng thấp ở trẻ em
Lòng tự trọng thấp ở trẻ em là một vấn đề quan trọng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý, hành vi và tương lai của trẻ. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này thường xuất phát từ gia đình, trường học và môi trường xã hội.
Trong gia đình, việc cha mẹ quá nghiêm khắc, thường xuyên chỉ trích, so sánh con với người khác hoặc thiếu sự quan tâm, khích lệ có thể khiến trẻ cảm thấy mình không đủ giỏi và không có giá trị. Bên cạnh đó, bạo lực gia đình hoặc sự bỏ bê tình cảm cũng góp phần làm giảm lòng tự trọng của trẻ.
Tại trường học, trẻ bị điểm kém, gặp khó khăn trong học tập hoặc bị bắt nạt có thể trở nên tự ti, ngại giao tiếp và thu mình. Ngoài ra, mạng xã hội và truyền thông cũng tạo ra áp lực vô hình khi trẻ dễ dàng so sánh bản thân với những hình ảnh “hoàn hảo” của người khác, từ đó cảm thấy bản thân kém cỏi.
Hậu quả của lòng tự trọng thấp ở trẻ em
Hậu quả của lòng tự trọng thấp ở trẻ em rất nghiêm trọng, có thể dẫn đến các vấn đề tâm lý như lo âu, trầm cảm, nhạy cảm quá mức với lời chỉ trích và mất niềm tin vào bản thân. Trẻ có thể sợ thử thách, dễ bỏ cuộc, gặp khó khăn trong việc kết bạn hoặc phát triển các kỹ năng xã hội.
Một số trẻ có xu hướng hành xử tiêu cực như bắt nạt người khác để che giấu sự tự ti hoặc trở nên thu mình, không dám thể hiện bản thân. Về lâu dài, lòng tự trọng thấp có thể ảnh hưởng đến kết quả học tập, khiến trẻ thiếu động lực phát triển và hạn chế cơ hội thành công trong tương lai.
Cải thiện lòng tự trọng thấp ở trẻ em
Để cải thiện lòng tự trọng thấp ở trẻ em, sự can thiệp từ gia đình, trường học và xã hội là vô cùng quan trọng. Cha mẹ cần thay đổi cách nuôi dạy bằng cách động viên, khen ngợi nỗ lực thay vì chỉ tập trung vào kết quả, tạo môi trường tích cực để trẻ cảm thấy được yêu thương và công nhận. Họ cũng cần tránh so sánh con với người khác, thay vào đó giúp trẻ phát huy điểm mạnh riêng của mình.
Trong trường học, giáo viên nên tạo điều kiện để trẻ trải nghiệm thành công qua các nhiệm vụ nhỏ, giúp trẻ xây dựng sự tự tin. Ngoài ra, trẻ cần được khuyến khích tham gia các hoạt động yêu thích như thể thao, nghệ thuật hoặc câu lạc bộ để phát triển kỹ năng xã hội và khám phá năng lực bản thân.
Dạy trẻ cách đối mặt với thất bại một cách tích cực cũng là một phương pháp quan trọng giúp trẻ học cách kiên trì và tin tưởng vào khả năng của mình. Với sự hỗ trợ đúng cách, trẻ em có thể vượt qua lòng tự trọng thấp, phát triển tư duy tích cực và đạt được thành công trong cuộc sống.
Lòng tự trọng thấp ở thanh thiếu niên
Lòng tự trọng tiếp tục suy giảm trong thời kỳ thanh thiếu niên (đặc biệt là đối với trẻ em gái). Các nhà nghiên cứu đã giải thích sự suy giảm này là do hình ảnh cơ thể và các vấn đề khác liên quan đến tuổi dậy thì.
Mặc dù bé trai và bé gái có lòng tự trọng tương đương nhau trong thời thơ ấu, nhưng khoảng cách giới tính xuất hiện khi đến tuổi vị thành niên ở chỗ bé trai vị thành niên có lòng tự trọng cao hơn bé gái vị thành niên (Robins và cộng sự, 2002).
Những cô gái có lòng tự trọng thấp dường như dễ bị ảnh hưởng bởi nhận thức về hình ảnh cơ thể lý tưởng được truyền bá trên phương tiện truyền thông phương Tây (thông qua các phương pháp như chỉnh sửa ảnh người mẫu trên bìa tạp chí).
Lòng tự trọng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển tâm lý và xã hội của thanh thiếu niên. Đây là giai đoạn trẻ trải qua nhiều thay đổi lớn về cơ thể, tâm lý và môi trường sống, khiến các em dễ bị ảnh hưởng bởi những yếu tố bên ngoài. Khi lòng tự trọng thấp, thanh thiếu niên có thể cảm thấy tự ti, thiếu tự tin và dễ rơi vào trạng thái lo âu, trầm cảm. Nếu không được cải thiện kịp thời, tình trạng này có thể gây ra những hậu quả tiêu cực đối với cuộc sống cá nhân, học tập và tương lai của các em.
Nguyên nhân của lòng tự trọng thấp ở thanh thiếu niên
Lòng tự trọng thấp ở thanh thiếu niên có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm ảnh hưởng từ gia đình, trường học và xã hội.
- Áp lực từ gia đình và cha mẹ: Nhiều bậc phụ huynh đặt kỳ vọng cao, luôn so sánh con với người khác hoặc chỉ trích khi con không đạt được thành tích như mong muốn. Điều này khiến thanh thiếu niên cảm thấy bản thân không đủ giỏi, không đủ tốt và dần đánh mất niềm tin vào chính mình.
- Vấn đề về ngoại hình và hình ảnh bản thân: Giai đoạn dậy thì mang lại nhiều thay đổi về cơ thể như chiều cao, cân nặng, làn da (mụn trứng cá), giọng nói… Những thay đổi này có thể khiến nhiều bạn trẻ cảm thấy tự ti, đặc biệt khi phải đối mặt với những tiêu chuẩn vẻ đẹp không thực tế từ truyền thông và mạng xã hội.
- Áp lực từ bạn bè và trường học: Thanh thiếu niên thường chịu áp lực phải hòa nhập với nhóm bạn, được chấp nhận trong cộng đồng và đạt thành tích học tập tốt. Những em không thể đáp ứng được những kỳ vọng này có thể cảm thấy mình vô dụng và bị bỏ rơi.
- Bắt nạt học đường và mạng xã hội: Nhiều thanh thiếu niên bị bắt nạt tại trường học hoặc trên các nền tảng trực tuyến, làm suy giảm lòng tự trọng và gây ra cảm giác cô lập, lo lắng.
- Thất bại trong các mối quan hệ cá nhân: Việc bị từ chối trong tình cảm, mất bạn thân hoặc gặp vấn đề trong gia đình (ly hôn, mâu thuẫn) có thể khiến thanh thiếu niên cảm thấy mình không được yêu thương và không có giá trị.
Hậu quả của lòng tự trọng thấp ở thanh thiếu niên
Lòng tự trọng thấp không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn tác động tiêu cực đến hành vi, học tập và các mối quan hệ xã hội của thanh thiếu niên.
- Tâm lý tiêu cực, dễ lo âu và trầm cảm: Thanh thiếu niên có lòng tự trọng thấp thường suy nghĩ tiêu cực về bản thân, dễ bị tổn thương trước những lời chỉ trích hoặc thất bại. Nếu không được hỗ trợ kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến lo âu, trầm cảm và thậm chí là suy nghĩ tự tử.
- Sợ thử thách, thiếu động lực phát triển bản thân: Những em có lòng tự trọng thấp thường sợ mắc sai lầm, ngại thử thách và không dám đặt ra mục tiêu cao trong cuộc sống. Điều này có thể ảnh hưởng đến cơ hội học tập và phát triển sự nghiệp trong tương lai.
- Hành vi nguy hiểm và lệ thuộc vào người khác: Một số thanh thiếu niên tìm kiếm sự công nhận từ bên ngoài bằng cách tham gia vào các hành vi nguy hiểm như hút thuốc, uống rượu, sử dụng ma túy hoặc quan hệ tình dục sớm. Ngoài ra, các em có thể dễ bị thao túng trong các mối quan hệ độc hại vì luôn cảm thấy bản thân không xứng đáng với điều tốt đẹp hơn.
- Khả năng giao tiếp kém, dễ bị cô lập: Những bạn trẻ có lòng tự trọng thấp thường e ngại trong giao tiếp, không dám bày tỏ ý kiến hoặc kết bạn, dẫn đến cảm giác cô đơn và bị tách biệt khỏi xã hội.
Cách cải thiện lòng tự trọng thấp ở thanh thiếu niên
Lòng tự trọng có thể được nâng cao nếu có sự hỗ trợ từ gia đình, trường học và xã hội. Dưới đây là những cách giúp thanh thiếu niên phát triển lòng tự trọng lành mạnh:
- Xây dựng nhận thức tích cực về bản thân: Thanh thiếu niên cần được khuyến khích tập trung vào điểm mạnh của mình thay vì so sánh bản thân với người khác. Viết nhật ký về những thành tựu nhỏ hàng ngày có thể giúp các em nhận ra giá trị của bản thân.
- Giảm áp lực từ gia đình và trường học: Cha mẹ và giáo viên nên động viên, khuyến khích thay vì chỉ trích. Việc đặt ra những mục tiêu phù hợp với khả năng và giúp thanh thiếu niên hiểu rằng thất bại là một phần của quá trình học hỏi cũng rất quan trọng.
- Kiểm soát tác động tiêu cực từ mạng xã hội: Giảm thời gian sử dụng mạng xã hội, tránh so sánh bản thân với những hình ảnh chỉnh sửa trên Instagram, TikTok có thể giúp thanh thiếu niên giảm bớt cảm giác tự ti về ngoại hình.
- Khuyến khích tham gia các hoạt động ngoại khóa: Học một kỹ năng mới (chơi nhạc cụ, thể thao, hội họa, tình nguyện) có thể giúp thanh thiếu niên cảm thấy có giá trị và nâng cao sự tự tin.
- Phát triển kỹ năng giao tiếp và đối mặt với bắt nạt: Học cách giao tiếp hiệu quả, tự tin thể hiện bản thân và biết cách phản ứng khi bị bắt nạt là những kỹ năng quan trọng giúp thanh thiếu niên tăng cường lòng tự trọng.
- Tạo một môi trường hỗ trợ tích cực: Gia đình, bạn bè và giáo viên nên tạo ra một môi trường an toàn, nơi thanh thiếu niên cảm thấy được lắng nghe và tôn trọng. Những lời khen ngợi chân thành, sự công nhận và hỗ trợ tinh thần có thể giúp họ xây dựng một cái nhìn tích cực hơn về bản thân.
Lòng tự trọng thấp ở người trưởng thành
Lòng tự trọng thấp không chỉ ảnh hưởng đến trẻ em và thanh thiếu niên mà còn tiếp tục có tác động sâu sắc đến cuộc sống của người trưởng thành.
Nguyên nhân phổ biến của lòng tự trọng thấp ở người trưởng thành
- Áp lực công việc: Cảm thấy không đủ giỏi, sợ mắc sai lầm, hoặc không được công nhận trong công việc có thể dẫn đến sự tự ti và mất tự tin.
- So sánh xã hội: Mạng xã hội khiến nhiều người trưởng thành cảm thấy không đủ thành công khi so sánh cuộc sống của mình với người khác.
- Mối quan hệ cá nhân: Bị từ chối trong tình yêu, gia đình không ủng hộ, hoặc gặp khó khăn trong các mối quan hệ xã hội có thể làm giảm lòng tự trọng.
- Những thất bại trong cuộc sống: Thất bại trong sự nghiệp, tài chính, hoặc hôn nhân có thể khiến người trưởng thành cảm thấy vô dụng và mất niềm tin vào bản thân.
- Những vấn đề tâm lý: Trầm cảm, lo âu hoặc rối loạn tâm lý cũng có thể làm suy giảm lòng tự trọng.
Hậu quả của lòng tự trọng thấp ở người trưởng thành
- Ảnh hưởng đến sự nghiệp: Người có lòng tự trọng thấp thường ngại đưa ra ý kiến, tránh thử thách và có xu hướng làm việc dưới khả năng của mình vì sợ thất bại.
- Tác động đến các mối quan hệ: Họ có thể trở nên phụ thuộc vào người khác, dễ bị thao túng hoặc cảm thấy không xứng đáng trong tình yêu và hôn nhân.
- Gây ra căng thẳng và lo âu: Sự tiêu cực về bản thân có thể dẫn đến trầm cảm, mất ngủ, căng thẳng kéo dài.
- Hạn chế sự phát triển cá nhân: Những người này thường sợ rủi ro, không dám thay đổi hoặc theo đuổi cơ hội mới.
Cách cải thiện lòng tự trọng ở người trưởng thành
- Nhận thức giá trị bản thân: Thay vì so sánh với người khác, hãy tập trung vào những điểm mạnh và thành tựu của bản thân.
- Tạo thói quen suy nghĩ tích cực: Viết nhật ký cảm xúc, sử dụng liệu pháp khẳng định bản thân (affirmations) để thay đổi tư duy tiêu cực.
- Chấp nhận thất bại: Thay vì xem thất bại là dấu hiệu của kém cỏi, hãy coi đó là cơ hội để học hỏi.
- Xây dựng các mối quan hệ lành mạnh: Tránh xa những người luôn chỉ trích, tìm kiếm những người tích cực và ủng hộ.
- Chăm sóc sức khỏe tinh thần: Thiền, tập thể dục, hoặc tham gia các hoạt động giúp giải tỏa căng thẳng.
Lòng tự trọng thấp ở người già
Khi bước vào tuổi già, nhiều người phải đối mặt với những thay đổi lớn trong cuộc sống, có thể làm suy giảm lòng tự trọng. Điều này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần, thể chất và chất lượng cuộc sống tổng thể.
Nguyên nhân của lòng tự trọng thấp ở người già
- Sự suy giảm thể chất: Cảm giác không còn khỏe mạnh như trước, mất khả năng tự lập, hoặc phải phụ thuộc vào người khác có thể khiến người già cảm thấy kém giá trị.
- Thiếu sự công nhận xã hội: Khi nghỉ hưu, nhiều người mất đi vai trò xã hội và sự tôn trọng mà họ từng có trong công việc, dẫn đến cảm giác bị lãng quên.
- Mất mát người thân: Mất vợ/chồng, bạn bè hoặc người thân có thể khiến người già rơi vào trạng thái cô đơn và trầm cảm.
- Khó khăn tài chính: Sự lo lắng về tài chính khi không còn thu nhập ổn định có thể làm giảm lòng tự trọng.
- Ảnh hưởng của tuổi tác và ngoại hình: Những thay đổi về ngoại hình do lão hóa cũng có thể khiến một số người cảm thấy tự ti và không còn hấp dẫn.
Hậu quả của lòng tự trọng thấp ở người già
- Gia tăng cảm giác cô đơn và trầm cảm: Những người già có lòng tự trọng thấp có thể rút lui khỏi xã hội, dẫn đến sự cô lập và suy giảm sức khỏe tinh thần.
- Giảm chất lượng cuộc sống: Họ có thể cảm thấy cuộc sống không còn ý nghĩa, dẫn đến tình trạng bi quan, mất động lực để tham gia các hoạt động hàng ngày.
- Suy giảm sức khỏe thể chất: Sự tiêu cực về bản thân có thể làm giảm động lực chăm sóc sức khỏe, dẫn đến các bệnh lý như huyết áp cao, bệnh tim mạch, hoặc rối loạn giấc ngủ.
Cách cải thiện lòng tự trọng ở người già
- Khuyến khích sự tham gia xã hội: Tham gia vào các câu lạc bộ, nhóm từ thiện, hoặc hoạt động cộng đồng để duy trì sự kết nối với xã hội.
- Duy trì hoạt động thể chất: Tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, yoga, thiền giúp nâng cao sức khỏe và tinh thần.
- Phát triển sở thích mới: Vẽ tranh, chơi nhạc, học ngoại ngữ hoặc tham gia các khóa học trực tuyến có thể giúp người già cảm thấy có ích và tự tin hơn.
- Duy trì các mối quan hệ gia đình: Con cháu nên dành thời gian trò chuyện, lắng nghe và động viên để giúp người già cảm thấy được yêu thương và tôn trọng.
- Tìm kiếm sự hỗ trợ tâm lý: Nếu người già gặp phải các dấu hiệu trầm cảm nghiêm trọng, nên tìm đến bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý để được tư vấn.
Tổng kết
Lòng tự trọng thấp có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi và gây ra những hậu quả tiêu cực đối với sức khỏe tâm lý, xã hội và thể chất. Ở người trưởng thành, nó có thể ảnh hưởng đến sự nghiệp, mối quan hệ và phát triển cá nhân. Ở người già, nó có thể dẫn đến cô lập, trầm cảm và suy giảm sức khỏe.
Nguồn tham khảo
Abraham, T. (1988). Toward a Self-Evaluation Maintenance Model of Social behavior. In L. Berkowitz (Ed), Advances in Experimental Social Psychology (pp. 181–227).Academic Press.
Coopersmith, S. (1967). The Antecedents of Self-esteem. Freeman.
Harter, S. 1993. Causes and Consequences of Low Self-esteem in Children and Adolescents. In Baumeister, R.F. (Ed.) Self-Esteem: The Puzzle of Low Self-regard (pp. 87-116).
Mruk, C. (1995). Self-Esteem: Research, Theory, and Practice. Springer.
Guindon, M. H. (2002). Toward Accountability in the Use of the Self‐Esteem Construct. Journal of Counseling & Development, 80(2), 204-214.
Robins, R.W., Trzesniewski, K.H., Tracy, J.L., Gosling, S.D., & Potter, J. (2002). Global self-esteem across the lifespan. Psychology and Aging, 17, 423-434.
Rosenberg, M. (1976). Beyond Self-Esteem: The Neglected Issues in Self-concept Research. Paper presented at the annual meetings of the ASA.
Rosenberg, M. (1979). Conceiving the Self. Basic Books.
Rosenberg, M., & Owens, T.J. (2001). Low self-esteem people: A collective portrait. In T.J. Owens. S. Stryker, & N. Goodmanm (Eds.), Extending self-esteem theory and research (pp. 400-436). New York: Cambridge University Press.
Silverstone, P. H., & Salsali, M. (2003). Low self-esteem and psychiatric patients: Part I–The relationship between low self-esteem and psychiatric diagnosis. Annals of General Psychiatry, 2(1), 2.
Viktor, G. (1982). The Self-Concept. Annual Review of Sociology, 8:1–33.
Viktor, G., & Schwalbe, M.L. (1983). Beyond the Looking-glass Self: Social Structure and Efficacy-Based Self-Esteem. Social Psychology Quarterly, 46:77–88.
Pingback: Tư duy cá nhân ảnh hưởng đến tổ chức như thế nào