Con người có nhu cầu cơ bản về kết nối xã hội (Baumeister & Leary, 1995; Cacioppo & Patrick, 2008). Vì thế các mối quan hệ thân thiết rất quan trong trong cuộc sống của chúng ta. Việc đánh mất các mối quan hệ thân thiết tạo ra những hệ lụy về sức khỏe tinh thần và tình trạng đầu tiên là sự cô đơn.
Sự cô đơn mãn tính có liên quan đến việc giảm đáng kể sức khỏe tâm lý, gia tăng các vấn đề về sức khỏe tâm thần, lạm dụng chất gây nghiện và tăng nguy cơ tự tử (Ernst & Cacioppo, 1999; Heinrich & Gullone, 2006; Matthews và cộng sự, 2019).
Nó cũng ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu suất nhận thức, chức năng điều hành và thậm chí cả sức khỏe thể chất, tác động đến chức năng miễn dịch và tim mạch và làm tăng nguy cơ mắc bệnh nghiêm trọng (Cacioppo & Hawkley, 2009a; Jaremka và cộng sự, 2013).
Định nghĩa sự cô đơn
Cô đơn là một cảm xúc phổ quát của con người, vừa phức tạp vừa độc đáo đối với mỗi cá nhân. Vì không có nguyên nhân chung nào nên việc ngăn ngừa và điều trị trạng thái tinh thần có khả năng gây tổn hại này có thể khác nhau đáng kể.
Cô đơn được định nghĩa là một cảm giác đau khổ đi kèm với nhận thức rằng nhu cầu xã hội của một người không được đáp ứng bởi số lượng hoặc đặc biệt là chất lượng các mối quan hệ xã hội của một người
Cô đơn là một trải nghiệm phổ biến; có tới 80% những người dưới 18 tuổi và 40% người lớn trên 65 tuổi báo cáo rằng họ cảm thấy cô đơn ít nhất là đôi khi, với mức độ cô đơn giảm dần trong những năm trung niên, và sau đó tăng lên ở tuổi già (tức là ≥70 tuổi)
Cô đơn đồng nghĩa với sự cô lập xã hội được nhận thức, không phải là sự cô lập xã hội khách quan. Mọi người có thể sống cuộc sống tương đối cô đơn và không cảm thấy cô đơn, và ngược lại, họ có thể sống một cuộc sống xã hội bề ngoài giàu có và vẫn cảm thấy cô đơn.
Cảm giác cô đơn thường thành công trong việc thúc đẩy kết nối hoặc kết nối lại với những người khác sau khi di dời địa lý hoặc mất mát, ví dụ, do đó làm giảm hoặc xóa bỏ cảm giác cô lập xã hội.
Tuy nhiên, đối với 15–30% dân số nói chung, cô đơn là một trạng thái mãn tính. Nếu không được giải quyết, cô đơn sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với nhận thức, cảm xúc, hành vi và sức khỏe.
Sự cô đơn quan trọng đối với sức khỏe tâm thần và chức năng nhận thức
Sự cô đơn có liên quan đến các rối loạn nhân cách và bệnh loạn thần, tự tử, suy giảm hiệu suất nhận thức và suy giảm nhận thức theo thời gian, tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer, giảm khả năng kiểm soát điều hành và gia tăng các triệu chứng trầm cảm.
Bản chất nhân quả của mối liên hệ giữa sự cô đơn và các triệu chứng trầm cảm có vẻ là có đi có lại, nhưng các phân tích gần đây hơn về năm đánh giá hàng năm liên tiếp về sự cô đơn và các triệu chứng trầm cảm đã chỉ ra rằng sự cô đơn dự báo sự gia tăng các triệu chứng trầm cảm trong khoảng thời gian 1 năm, nhưng các triệu chứng trầm cảm không dự báo sự gia tăng sự cô đơn trong cùng những khoảng thời gian đó
Ngoài ra, bằng chứng thực nghiệm, trong đó cảm giác cô đơn (và kết nối xã hội) được thôi miên gây ra, chỉ ra rằng sự cô đơn không chỉ làm tăng các triệu chứng trầm cảm mà còn làm tăng căng thẳng nhận thức, sợ bị đánh giá tiêu cực, lo lắng và tức giận, đồng thời làm giảm sự lạc quan và lòng tự trọng.
Những dữ liệu này cho thấy rằng cảm giác nhận thức về kết nối xã hội đóng vai trò như một giàn giáo cho bản thân—làm hỏng giàn giáo và phần còn lại của bản thân bắt đầu sụp đổ.
Một hậu quả đặc biệt tàn khốc của cảm giác bị cô lập về mặt xã hội là suy giảm nhận thức và chứng mất trí. Cảm giác cô đơn ở tuổi 79 dự báo “thay đổi nhận thức suốt đời” được chỉ ra bởi chỉ số IQ thấp hơn ở tuổi 79, điều chỉnh theo chỉ số IQ ở tuổi 11, sắp xếp cuộc sống ở tuổi 11 và ở tuổi 79, giới tính, tình trạng hôn nhân và mức độ hỗ trợ xã hội lý tưởng.
Phát hiện này không loại trừ một hướng nhân quả ngược lại; suy giảm nhận thức có thể cản trở các tương tác xã hội, thúc đẩy sự thu mình về mặt xã hội và do đó dẫn đến sự cô đơn.
Tuy nhiên, các nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng sự cô đơn là tiền thân của sự suy giảm nhận thức. Ví dụ, chức năng nhận thức của những người 75–85 tuổi (được đánh giá bằng Đánh giá trạng thái tinh thần thu nhỏ) không khác biệt theo chức năng của sự cô đơn khi bắt đầu nhưng giảm đi nhiều hơn ở những người có mức độ cô đơn cao hơn thấp trong quá trình theo dõi 10 năm.
Bản chất của sự cô đơn trong mối quan hệ gần gũi
Nghiên cứu của Perlman và Peplau (1981) mô tả cô đơn như là một phản ứng cảm xúc đối với sự khác biệt giữa mong muốn và thực tế trong các mối quan hệ xã hội. Sự khác biệt này có thể xảy ra ngay cả trong các mối quan hệ thân mật nếu có sự không đồng nhất trong nhận thức giữa các cá nhân.
Chẳng hạn, nếu một đối tác cảm thấy người kia xa cách hoặc không đáp ứng được, cảm giác cô đơn có thể xuất hiện ngay cả trong một mối quan hệ cam kết.
Cách nhìn nhận này chuyển hướng quan niệm về cô đơn từ việc chỉ thiếu giao tiếp xã hội sang sự hiểu lầm hoặc hiểu sai trong các mối quan hệ gần gũi. Điều này nhấn mạnh rằng cô đơn không chỉ là kết quả của sự cô lập mà còn gắn liền với chất lượng và nhận thức của các tương tác trong các mối quan hệ hiện tại.
Mọi người thường muốn những người bạn đời trong mối quan hệ gần gũi của mình có sự tôn trọng tích cực đối với họ, vì sự tin tưởng vào sự tôn trọng tích cực của những người bạn đời củng cố cảm giác tự trọng, mang lại sự an tâm về mối quan tâm của những người bạn đời trong việc duy trì mối quan hệ và giảm nguy cơ bị từ chối được nhận thức (Murray et al., 2006; Murray et al., 2000; Murray et al., 2002) .
Những nhận thức về sự tôn trọng tích cực này cũng mang lại sự tin tưởng vào động lực bền bỉ của những người bạn đời trong việc chăm sóc nhu cầu của mình (Murray et al., 2006) , được gọi là động lực cộng đồng.
Sự tự tin như vậy rất quan trọng vì hầu hết mọi người đều muốn các mối quan hệ thân thiết của họ, bao gồm hầu hết các mối quan hệ gia đình, tình bạn và mối quan hệ lãng mạn, là các mối quan hệ cộng đồng trong đó các thành viên quan tâm đến phúc lợi của nhau và họ sẽ hài lòng hơn với các mối quan hệ của mình khi chúng tuân theo những kỳ vọng này
Leary và Baumeister (1995) lập luận rằng việc duy trì các mối quan hệ cộng đồng là nhu cầu cơ bản của con người và, phù hợp với quan điểm này, động lực cộng đồng trong các mối quan hệ thân thiết có liên quan đến hạnh phúc cá nhân lớn hơn cho cả hai đối tác (Le và cộng sự, 2018) .
Liên quan đến cả sự tôn trọng được nhận thức và động lực cộng đồng, khả năng phản ứng của đối tác được nhận thức đề cập đến niềm tin rằng các đối tác trong mối quan hệ chú ý và phản ứng ủng hộ các đặc điểm cốt lõi, cốt lõi xác định bản thân (Reis và cộng sự, 2004) .
Phản ứng của đối tác được nhận thức bao gồm nhận thức về sự tôn trọng tích cực của đối tác đối với bản thân, quan tâm đến nhu cầu của bản thân, sự hiểu biết và đồng cảm, sự xác nhận và sự hỗ trợ (Reis et al., 2004; Reis & Shaver, 1988) .
Phản ứng của đối tác được nhận thức tạo điều kiện cho sự thân mật, sự hài lòng trong mối quan hệ, sự tin tưởng và sức khỏe tâm lý (Crasta et al., 2021; Reis et al., 2004; Reis & Gable, 2015; Reis & Shaver, 1988) .
Nhận thức giữa các cá nhân và cô đơn
Nhận thức giữa các cá nhân bao gồm cách mà cá nhân nhìn nhận và hiểu suy nghĩ, cảm xúc và ý định của người khác trong các mối quan hệ gần gũi (Leary, 2010).
Cô đơn có thể trở nên tồi tệ hơn khi những nhận thức này không chính xác hoặc bị bóp méo, khiến cá nhân cảm thấy bị hiểu lầm hoặc không được nhận ra. Chẳng hạn, những người cô đơn thường có xu hướng nhận thức các mối quan hệ của mình một cách tiêu cực hoặc sai lệch.
Các nghiên cứu của Cacioppo et al. (2006) phát hiện ra rằng những người cô đơn có xu hướng coi các tương tác xã hội ít bổ ích hơn, cảnh giác quá mức với các mối đe dọa xã hội và dễ dàng diễn giải các tín hiệu xã hội mơ hồ như là tiêu cực hoặc lạnh nhạt.
Những mô hình này có thể tạo ra một vòng luẩn quẩn, nơi mà các cá nhân cảm thấy các mối quan hệ gần gũi ít thỏa mãn hơn, từ đó càng làm tăng cảm giác cô đơn.
Ví dụ, Murray et al. (2000) cho thấy rằng những cá nhân có nhận thức tiêu cực về các mối quan hệ lãng mạn có xu hướng diễn giải hành vi của đối tác một cách tiêu cực hơn, dẫn đến sự gia tăng khoảng cách cảm xúc và cô lập.
Do đó, những nhận thức sai lệch giữa các cá nhân có thể biến các mối quan hệ tiềm năng trở thành nguồn gốc của sự cô đơn và thất vọng.
Lý thuyết gắn bó và nhận thức về sự hỗ trợ xã hội
Lý thuyết gắn bó, được đề xuất bởi Bowlby (1969), cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách nhận thức giữa các cá nhân hình thành trải nghiệm cô đơn. Các kiểu gắn bó – an toàn, lo âu và tránh né – ảnh hưởng đến cách các cá nhân nhìn nhận và hiểu sự hỗ trợ của đối tác.
Ví dụ, những người có kiểu gắn bó lo âu thường nhận thấy đối tác của họ ít có sẵn để hỗ trợ hơn, điều này có thể làm tăng thêm cảm giác cô đơn. Wei et al. (2005) phát hiện ra rằng những người lo âu có xu hướng phóng đại mối đe dọa bị bỏ rơi và đánh giá thấp hành vi tích cực của đối tác, thường khiến họ cảm thấy cô lập ngay cả trong các mối quan hệ gần gũi.
Hơn nữa, những người có xu hướng tránh né, thường giảm thiểu sự thân mật, có thể gặp khó khăn với cảm giác cô đơn do sự miễn cưỡng trong việc phụ thuộc vào người khác.
Điều này tạo ra những rào cản trong việc nhận thức và phản hồi sự hỗ trợ xã hội, dẫn đến sự tách biệt cảm xúc sâu sắc hơn (Collins & Feeney, 2004).
Vì vậy, cách mọi người nhìn nhận đối tác của họ qua lăng kính gắn bó ảnh hưởng đến trải nghiệm cô đơn của họ, với các gắn bó an toàn thường thúc đẩy nhận thức tích cực giúp giảm bớt cô đơn, trong khi các gắn bó không an toàn thường dẫn đến nhận thức tiêu cực làm tăng cô đơn.
Vai trò của các thiên kiến nhận thức và quy kết
Thiên kiến nhận thức, chẳng hạn như khuynh hướng giải thích các tín hiệu xã hội mơ hồ một cách tiêu cực, đóng vai trò quan trọng trong mối quan hệ giữa cô đơn và nhận thức giữa các cá nhân.
Những người cô đơn thường thể hiện thiên kiến quy kết, nơi họ có xu hướng quy kết kết quả xã hội tiêu cực cho các nguyên nhân ổn định, nội tại hơn là các yếu tố tình huống (Russell et al., 1984).
Thiên kiến này có thể khiến họ tin rằng bản thân không thể được yêu mến hoặc rằng người khác không quan tâm đến họ, duy trì một vòng tròn cô đơn.
Ngoài ra, nhận thức sai lệch về sự đáp ứng trong các mối quan hệ gần gũi có thể củng cố cô đơn.
Ví dụ, Cutrona (1982) nhận thấy rằng những người cô đơn có ít khả năng nhận thức chính xác hoặc đáp ứng nhu cầu của đối tác, dẫn đến một vòng luẩn quẩn của sự hiểu lầm.
Sự hiểu sai này ảnh hưởng đến chất lượng của các mối quan hệ gần gũi, khi cả hai bên có thể cảm thấy không được công nhận hoặc không được hỗ trợ, dẫn đến cảm giác cô đơn từ cả hai phía.
Cải thiện nhận thức giữa các cá nhân để giảm thiểu cô đơn
Các can thiệp tập trung vào nâng cao nhận thức giữa các cá nhân và giảm thiểu các thiên kiến nhận thức đã được chứng minh là giúp giảm thiểu cô đơn.
Các chương trình như Liệu pháp Hành vi Nhận thức (CBT) và Đào tạo Kỹ năng Xã hội (SST) giải quyết các kiểu suy nghĩ không phù hợp và tăng cường độ chính xác trong nhận thức xã hội.
Ví dụ, một nghiên cứu của Masi et al. (2011) cho thấy rằng tái cấu trúc nhận thức có thể giúp những người cô đơn thách thức những nhận thức tiêu cực của họ về các tương tác xã hội, từ đó giảm bớt cảm giác cô đơn.
Hơn nữa, các can thiệp dựa trên chánh niệm đã được chứng minh là giúp cá nhân giảm thiểu cô đơn bằng cách tạo ra nhận thức lớn hơn về các tương tác hiện tại mà không phán xét, từ đó dẫn đến nhận thức chính xác và tích cực hơn về xã hội (Creswell et al., 2012).
Những can thiệp này giúp cá nhân giải thích các tương tác xã hội một cách khách quan hơn, giảm bớt các thiên kiến tiêu cực thường củng cố cô đơn.
Nguồn tham khảo
Pinquart, M., & Sorensen, S. (2001). Influences on loneliness in older adults: A meta-analysis. Basic and Applied Social Psychology, 23(4), 245–266. https://doi.org/10.1207/S15324834BASP2304_2
Peplau, L., & Perlman, D. (1982). Perspectives on loneliness. In L. A. Peplau & D. Perlman (Eds.), Loneliness: A sourcebook of current theory, research, and therapy (pp. 1–18). New York: Wiley.
Wheeler, L., Reis, H., & Nezlek, J. (1983). Loneliness, social interaction, and sex roles. Journal of Personality and Social Psychology, 45(4), 943–953. https://doi.org/10.1037/0022-3514.45.4.943
Berguno, G., Leroux, P., McAinsh, K., & Shaikh, S. (2004). Children’s experience of loneliness at school and its relation to bullying and the quality of teacher interventions. The Qualitative Report, 9(3), 483–499.
Weeks, D. J. (1994). A review of loneliness concepts, with particular reference to old age. International Journal of Geriatric Psychiatry, 9(5), 345–355. https://doi.org/10.1002/gps.930090503
Heinrich, L. M., & Gullone, E. (2006). The clinical significance of loneliness: A literature review. Clinical Psychology Review, 26(6), 695–718. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2006.04.002
Theeke, L. A. (2009). Predictors of loneliness in U.S. adults over age sixty-five. Archives of Psychiatric Nursing, 23(5), 387–396. https://doi.org/10.1016/j.apnu.2008.11.002
DeNiro, D. A. (1995). Perceived alienation in individuals with residual-type schizophrenia. Issues in Mental Health Nursing, 16(2), 185–200. https://doi.org/10.3109/01612849509006934
Richman, N. E., & Sokolove, R. L. (1992). The experience of aloneness, object representation, and evocative memory in borderline and neurotic patients. Psychoanalytic Psychology, 9(1), 77–91.
Goldsmith, S. K., Pellmar, T. C., Kleinman, A. M., & Bunney, W. E. (Eds.). (2002). Reducing suicide: A national imperative. Washington, DC: National Academy Press.
Gow, A. J., Pattie, A., Whiteman, M. C., Whalley, L. J., & Deary, I. J. (2007). Social support and successful aging: Investigating the relationships between lifetime cognitive change and life satisfaction. Journal of Individual Differences, 28(3), 103–115.
Wilson, R. S., Krueger, K. R., Arnold, S. E., et al. (2007). Loneliness and risk of Alzheimer’s disease. Archives of General Psychiatry, 64(2), 234–240. https://doi.org/10.1001/archpsyc.64.2.234
Cacioppo, J. T., Ernst, J. M., Burleson, M. H., et al. (2000). Lonely traits and concomitant physiological processes: The MacArthur social neuroscience studies. International Journal of Psychophysiology, 35(2–3), 143–154. https://doi.org/10.1016/S0167-8760(99)00049-5
Hawkley, L. C., Thisted, R. A., & Cacioppo, J. T. (2009). Loneliness predicts reduced physical activity: Cross-sectional and longitudinal analyses. Health Psychology, 28(3), 354–363. https://doi.org/10.1037/a0014400
Cacioppo, J. T., Hughes, M. E., Waite, L. J., Hawkley, L. C., & Thisted, R. A. (2006). Loneliness as a specific risk factor for depressive symptoms: Cross-sectional and longitudinal analyses. Psychology and Aging, 21(1), 140–151. https://doi.org/10.1037/0882-7974.21.1.140
Tilvis, R. S., Kahonen-Vare, M. H., Jolkkonen, J., et al. (2004). Predictors of cognitive decline and mortality of aged people over a 10-year period. Journal of Gerontology: Series A, Biological Sciences and Medical Sciences, 59(3), M268–M274. https://doi.org/10.1093/gerona/59.3.m268
Cacioppo, J. T., Hawkley, L. C., & Ernst, J. M., et al. (2006). Loneliness within a nomological net: An evolutionary perspective. Journal of Research in Personality, 40(6), 1054–1085.
Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497–529. https://doi.org/10.1037/0033-2909.117.3.497
Cacioppo, J. T., & Patrick, W. (2008). Loneliness: Human nature and the need for social connection. W. W. Norton & Company.
Ernst, J. M., & Cacioppo, J. T. (1999). Lonely hearts: Psychological perspectives on loneliness. Applied and Preventive Psychology, 8(1), 1–22. https://doi.org/10.1016/S0962-1849(99)80006-0
Jaremka, L. M., Lindgren, M. E., & Kiecolt-Glaser, J. K. (2013). Synergistic relationships among stress, depression, and immunity in cancer: Implications for depression and cancer progression. Psychological Bulletin, 139(2), 467–485. https://doi.org/10.1037/a0029773
