Chậm phát triển vận động là tình trạng chậm phát triển ảnh hưởng đến việc đạt được kịp thời các mốc phát triển thể chất quan trọng ở trẻ nhỏ, bao gồm các nhiệm vụ như lăn, ngồi, bò và đi.
Sự phát triển các kỹ năng vận động là một phần không thể thiếu trong quá trình phát triển và tương tác của trẻ với môi trường xung quanh, không chỉ ảnh hưởng đến khả năng thể chất mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển nhận thức và xã hội.
Khi chậm phát triển vận động, tình trạng này có thể hạn chế đáng kể cơ hội vận động độc lập, khám phá và giao lưu với người khác của trẻ, có khả năng ảnh hưởng đến các lĩnh vực phát triển khác.
Chậm phát triển vận động có thể do các yếu tố di truyền, thần kinh, môi trường và tiền sản gây ra, mỗi yếu tố đều ảnh hưởng đến khả năng thể chất của trẻ theo những cách riêng biệt.
Chậm phát triển vận động là gì?
Sự chậm phát triển vận động là sự chậm phát triển trong quá trình phát triển các kỹ năng vận động thô.
Đối với trẻ sơ sinh, các hoạt động vận động là biểu hiện của sự phát triển sớm. Trẻ em có quỹ đạo phát triển có nguy cơ thường gặp khó khăn trong việc đạt được các mốc phát triển vận động sớm.
Việc đạt được một số kỹ năng vận động nhất định hoặc đạt được các mốc phát triển vận động sẽ giúp ích cho các hoạt động như đi bộ, chạy, ngồi và bò. Sự chậm phát triển vận động là phổ biến và có thể khác nhau về mức độ nghiêm trọng.
Trong một số trường hợp, trẻ em bị chậm phát triển vận động chỉ đạt được các mốc phát triển ở độ tuổi muộn hơn hoặc chỉ bị chậm phát triển nhẹ. Trong những trường hợp khác, sự chậm phát triển vận động có thể chỉ ra một tình trạng hoặc rối loạn nghiêm trọng hơn.
Chậm phát triển vận động thô là phổ biến và khác nhau về mức độ nghiêm trọng và kết quả. Một số trẻ chậm phát triển vận động thô đạt được các mốc phát triển điển hình ở độ tuổi muộn hơn.
Khi chậm phát triển vận động rõ rệt và/hoặc tiến triển, thì khả năng chẩn đoán một rối loạn thần kinh cơ cụ thể cao hơn. Chậm phát triển vận động có thể là dấu hiệu đầu tiên hoặc rõ ràng nhất của rối loạn phát triển toàn diện.
Xem thêm các bài viết mới nhất tại: Tâm lý trong tầm tay PSYEZ
Một số dấu hiệu của chậm phát triển vận động ở trẻ
Triệu chứng của chậm phát triển vận động có thể khác nhau tùy thuộc vào độ tuổi của trẻ và loại chậm phát triển (vận động thô hoặc vận động tinh). Các dấu hiệu phổ biến bao gồm khó khăn trong việc đạt được các kỹ năng vận động cơ bản như ngồi dậy, bò, hoặc đi đứng trong khoảng thời gian mong đợi.
Các triệu chứng khác có thể bao gồm trương lực cơ kém, khả năng phối hợp hạn chế, run và chậm đạt được các kỹ năng vận động tinh như cầm nắm đồ vật hoặc vẽ.
Dấu hiệu chung
- Có cánh tay hoặc chân cứng
- Có sự phối hợp kém hoặc di chuyển theo cách vụng về, không có tổ chức so với những đứa trẻ khác cùng tuổi hoặc gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch cho các chuyển động của mình
- Có phản ứng sợ hãi với các chuyển động thông thường hoặc có nhu cầu quá mức tìm kiếm các đầu vào cảm giác như quay tròn, lắc lư hoặc vỗ tay
- Đẩy ra xa bạn hoặc “vòm” về phía sau khi được ôm chặt hoặc âu yếm
- Có tư thế cơ thể mềm nhũn hoặc yếu ớt
- Sử dụng một bên cơ thể nhiều hơn bên kia
- Biểu hiện phản ứng cực độ khi chạm vào, kết cấu hoặc đau đớn
Dấu hiệu theo độ tuổi
- Đến ba tháng, vẫn còn khó khăn trong việc giữ đầu thẳng
- Đến 4-6 tháng tuổi, không với tới, nắm hoặc giữ đồ vật, hoặc đưa đồ vật vào miệng
- Đến sáu tháng, không lăn mình hoặc không thể ngồi dậy mà không cần giúp đỡ
- Đến 12 tháng tuổi, không kéo mình lên để đứng, không đứng dậy khi được hỗ trợ, không bò bằng tay và đầu gối, kéo lê một bên cơ thể khi bò hoặc chưa nhặt được những vật nhỏ bằng ngón cái và ngón trỏ.
- Đến 18 tháng, gặp khó khăn khi đi lại một cách độc lập và không cần sự giúp đỡ của bạn, không viết nguệch ngoạc bằng bút màu
- Đến 2 tuổi, chỉ đi bằng đầu ngón chân, không thể đá một quả bóng lớn, không thể xây tháp bằng 3-4 khối
- Đến ba tuổi, không tự đi lên hoặc xuống cầu thang khi thay đổi chân, thể hiện sự phối hợp kém và hay ngã hoặc vấp ngã khi chạy, không thể nhảy bằng cách nhấc cả hai chân lên khỏi mặt đất. Cũng không thể bắt một quả bóng lớn hoặc gặp khó khăn khi lật trang sách
- Đến bốn tuổi, gặp khó khăn khi đứng bằng một chân trong năm giây, đạp xe ba bánh về phía trước 10 feet, nhảy lò cò bằng một chân hoặc vẽ các hình đơn giản
- Đến năm tuổi, gặp khó khăn khi nhảy dây bằng cách thay đổi chân, đẩy mình trên xích đu hoặc gặp khó khăn khi cắt theo đường thẳng bằng kéo
Nguyên nhân chính gây chậm phát triển vận động
Nguyên nhân gây ra sự chậm phát triển vận động rất đa dạng và có thể bắt nguồn từ sự kết hợp của các yếu tố di truyền, thần kinh, môi trường và y tế.
Những sự chậm trễ này thường phát sinh từ sự kết hợp của cả các yếu tố nội tại (sinh học) và bên ngoài (môi trường), và đôi khi không thể xác định được nguyên nhân chính xác.
Tâm lý trong tầm tay kênh truyền thông uy tín, có chuyên môn về lĩnh vực Tâm lý.
Các điều kiện di truyền
Các hội chứng và tình trạng di truyền có thể ảnh hưởng lớn đến sự phát triển vận động, thường do các bất thường về cấu trúc hoặc chức năng trong não hoặc cơ.
Các bệnh di truyền phổ biến như hội chứng Down, bại não và loạn dưỡng cơ thường dẫn đến chậm phát triển các cột mốc vận động. Ví dụ, trẻ mắc hội chứng Down thường có trương lực cơ thấp, ảnh hưởng đến các kỹ năng vận động thô như ngồi, đứng và đi.
Spencer-Smith & Spittle (2013) cho biết, Trẻ em mắc các hội chứng di truyền, đặc biệt là các hội chứng ảnh hưởng đến chức năng cơ hoặc thần kinh, có nguy cơ chậm phát triển kỹ năng vận động, ảnh hưởng đến cả kỹ năng vận động thô và tinh, đòi hỏi sự can thiệp phù hợp.
Sinh non
Sinh non (trước 37 tuần) là một yếu tố liên quan chặt chẽ đến chậm phát triển vận động do sự phát triển chưa hoàn thiện của não bộ khi sinh.
Trẻ sinh non thường gặp các thách thức về trương lực cơ, phối hợp vận động và sự trưởng thành của các đường dẫn thần kinh quan trọng cho kỹ năng vận động.
Wood và cộng sự (2005) ghi nhận rằng, Trẻ sinh cực kỳ non tháng, đặc biệt là trẻ có cân nặng khi sinh thấp, có tỷ lệ chậm phát triển kỹ năng vận động cao hơn, đòi hỏi sự can thiệp trị liệu sớm để giảm thiểu tác động lâu dài lên sự phát triển thể chất và nhận thức.
Rối loạn thần kinh
Các rối loạn thần kinh như bại não, tật nứt đốt sống và chấn thương não có thể làm gián đoạn sự phát triển vận động bình thường. Những rối loạn này ảnh hưởng đến khả năng điều phối và kiểm soát vận động của não bộ, dẫn đến chậm phát triển kỹ năng vận động.
Yếu tố môi trường
Các yếu tố môi trường, như thiếu kích thích phù hợp, suy dinh dưỡng, và thiếu cơ hội tham gia vào các hoạt động vận động (như tập nằm sấp) cũng đóng vai trò quan trọng trong việc gây ra chậm phát triển vận động. Thiếu thốn môi trường trong giai đoạn phát triển quan trọng có thể cản trở khả năng phát triển các kỹ năng vận động cơ bản của trẻ.
Các tình trạng y tế liên quan
Chậm phát triển vận động đôi khi là triệu chứng của các tình trạng y tế rộng hơn, chẳng hạn như:
- Rối loạn phổ tự kỷ (ASD): Trẻ mắc ASD có thể gặp khó khăn trong phát triển vận động như một phần của các thử thách phát triển chung.
- Bại não: Do tổn thương hoặc bất thường ở não, bại não chủ yếu ảnh hưởng đến kỹ năng vận động và khả năng phối hợp cơ bắp.
- Rối loạn phổ rượu bào thai (FASD): Kết quả từ việc tiếp xúc với rượu trong thai kỳ, FASD có thể gây ra chậm phát triển về vận động, nhận thức và xã hội.
Nguy cơ của chậm phát triển vận động đối với trẻ
Sự chậm phát triển vận động có thể ảnh hưởng đáng kể đến sự phát triển về thể chất, nhận thức, xã hội và cảm xúc của trẻ. Những chậm trễ này có thể ảnh hưởng đến khả năng thực hiện các nhiệm vụ hàng ngày, tham gia các hoạt động xã hội và phát triển tính tự lập.
Chậm phát triển kỹ năng vận động thô và tinh
Trẻ bị chậm phát triển vận động thường gặp khó khăn với các kỹ năng vận động thô (như đi bộ, chạy, giữ thăng bằng) và kỹ năng vận động tinh (như viết, cầm nắm đồ vật). Điều này có thể cản trở việc tham gia các hoạt động thể chất, hạn chế sự khám phá, và làm chậm phát triển các cột mốc khác.
Goyen & Lui (2009) đã nghiên cứu về trẻ sinh non và phát hiện rằng sự chậm phát triển vận động có ảnh hưởng lâu dài đến cả kỹ năng vận động thô và tinh khi trẻ đến tuổi đi học, ảnh hưởng đến khả năng tham gia các hoạt động như thể thao hoặc vẽ.
Phát triển nhận thức
Sự chậm phát triển vận động cũng có thể liên quan đến sự phát triển nhận thức, vì kỹ năng vận động rất cần thiết cho việc khám phá môi trường, từ đó thúc đẩy học tập.
Trẻ bị chậm phát triển vận động có thể có ít cơ hội kích thích nhận thức, điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển ngôn ngữ, khả năng giải quyết vấn đề và nhận thức không gian.
Wang et al. (2014) đã tìm thấy mối liên hệ mạnh mẽ giữa sự chậm phát triển vận động và suy giảm nhận thức ở trẻ bị bại não, cho thấy rằng can thiệp sớm về vận động cũng có thể hỗ trợ sự phát triển nhận thức.
Phát triển xã hội và cảm xúc
Sự chậm phát triển vận động có thể ảnh hưởng đến khả năng tham gia các hoạt động xã hội với bạn bè, như chơi, thể thao hoặc các hoạt động nhóm khác. Điều này có thể dẫn đến cảm giác thất vọng, cô lập xã hội và giảm sự tự tin.
Schoemaker et al. (2012) đã chứng minh rằng trẻ bị rối loạn phối hợp phát triển (DCD) và chậm phát triển vận động có tỷ lệ khó khăn xã hội và cảm xúc cao hơn, bao gồm sự tự tin thấp và lo âu tăng cao so với trẻ phát triển bình thường.
Trẻ bị chậm vận động có thể gặp khó khăn trong việc theo kịp bạn bè, ảnh hưởng đến sự hòa nhập xã hội và cảm xúc của chúng.
Thách thức trong học tập
Sự chậm phát triển vận động có thể ảnh hưởng tiêu cực đến thành tích học tập.
Khó khăn về kỹ năng vận động tinh có thể khiến các nhiệm vụ như viết hoặc sử dụng kéo trở nên khó khăn, trong khi chậm vận động thô có thể ảnh hưởng đến việc tham gia các bài học thể dục và các hoạt động liên quan đến trường học khác.
Điều này có thể dẫn đến khó khăn với các nhiệm vụ học tập đòi hỏi sự chính xác và kiểm soát vận động.
Khả năng độc lập chức năng dài hạn
Trẻ bị chậm phát triển vận động nghiêm trọng có thể gặp khó khăn lâu dài trong việc đạt được sự độc lập chức năng.
Zwicker et al. (2012) đã phát hiện rằng trẻ bị chậm phát triển vận động, đặc biệt là những trẻ bị rối loạn phối hợp phát triển (DCD), gặp khó khăn lâu dài trong việc đạt được sự độc lập chức năng, ảnh hưởng đến khả năng sống tự lập khi trưởng thành.
Sự chậm trễ trong các kỹ năng vận động có thể kéo dài đến tuổi thiếu niên và trưởng thành, khiến trẻ khó thực hiện các nhiệm vụ hàng ngày như mặc quần áo, ăn uống hoặc tham gia các hoạt động liên quan đến công việc.
Chậm phát triển ngôn ngữ
Trẻ bị chậm phát triển vận động, đặc biệt là những trẻ có các bệnh lý thần kinh tiềm ẩn, cũng có thể bị chậm phát triển ngôn ngữ.
Khó khăn trong việc lập kế hoạch và phối hợp vận động có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của kỹ năng ngôn ngữ, vì sự điều khiển vận động tinh cũng đóng vai trò trong việc phát âm
Iverson (2010) đã thảo luận về mối liên hệ giữa kỹ năng vận động và phát triển ngôn ngữ, cho thấy rằng trẻ bị chậm phát triển vận động thường có sự chậm trễ đồng thời trong ngôn ngữ, vì sự phát triển vận động và nhận thức có liên quan mật thiết.
Tầm quan trọng của can thiệp sớm trong chậm phát triển vận động
Các chương trình can thiệp sớm nhắm vào kỹ năng vận động có thể rất quan trọng đối với trẻ gặp khó khăn trong vận động.
Các can thiệp sớm, như liệu pháp vận động hoặc liệu pháp hoạt động, có thể tận dụng giai đoạn này để cải thiện kỹ năng vận động và kích thích các con đường thần kinh hỗ trợ kiểm soát vận động.
Các liệu pháp vật lý trị liệu và liệu pháp hoạt động thường tập trung vào việc cải thiện sức mạnh cơ bắp, cân bằng và phối hợp vận động.
Các can thiệp bắt đầu từ giai đoạn sơ sinh hoặc trẻ nhỏ có thể giảm thiểu tác động lâu dài, cung cấp cho trẻ các công cụ cần thiết để cải thiện kỹ năng vận động và kết quả phát triển tổng thể.
Theo Hadders-Algra (2010), giai đoạn đầu của phát triển vận động mở ra một cơ hội để xây dựng các kết nối thần kinh nền tảng, giúp giảm thiểu chậm phát triển và cải thiện chức năng vận động thông qua thực hành và lặp đi lặp lại.
Nguồn tham khảo
Goyen, T. A., & Lui, K. (2009). Longitudinal motor development of “apparently normal” high-risk infants at 18 months, 3 and 5 years. Early Human Development, 75(4), 193-206. https://doi.org/10.1016/S0378-3782(03)00045-5
Wang, T. N., Huang, Y. P., & Tsai, Y. S. (2014). The cognitive and motor impairments in children with cerebral palsy: A systematic review and meta-analysis. Developmental Medicine & Child Neurology, 56(3), 193-204. https://doi.org/10.1111/dmcn.12383
Schoemaker, M. M., Smits-Engelsman, B. C. M., & Jongmans, M. J. (2012). Motor coordination and emotional-behavioral problems in children: a longitudinal perspective. Child: Care, Health and Development, 38(5), 871-878. https://doi.org/10.1111/j.1365-2214.2011.01309.x
Piek, J. P., Dawson, L., Smith, L. M., & Gasson, N. (2008). The role of early fine and gross motor development on later motor and cognitive ability. Human Movement Science, 27(5), 668-681. https://doi.org/10.1016/j.humov.2007.11.002
Zwicker, J. G., Missiuna, C., & Boyd, L. A. (2012). Developmental coordination disorder: A review and update.European Journal of Paediatric Neurology, 16(6), 578-587. https://doi.org/10.1016/j.ejpn.2012.05.005
Iverson, J. M. (2010). Developing language in a developing body: The relationship between motor development and language development. Journal of Child Language, 37(2), 229-261. https://doi.org/10.1017/S0305000909990432
Boyle, C. A., Boulet, S., Schieve, L. A., Cohen, R. A., Blumberg, S. J., Yeargin-Allsopp, M., Visser, S., & Kogan, M. D. (2011). Trends in the Prevalence of Developmental Disabilities in US Children, 1997–2008. Pediatrics, 127(6), 1034-1042. https://doi.org/10.1542/peds.2010-2989
Hadders-Algra, M. (2010). Variation and variability: key words in human motor development. Developmental Medicine & Child Neurology, 52(10), 952-957. https://doi.org/10.1111/j.1469-8749.2010.03624.x
Adolph, K. E., & Hoch, J. E. (2019). Motor development: Embodied, embedded, enculturated, and enabling. Annual Review of Psychology, 70, 141-164. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-010418-102836
Spencer-Smith, M., & Spittle, A. J. (2013). Motor function and mobility in children born preterm. Physical Therapy, 93(11), 1681-1688. https://doi.org/10.2522/ptj.20130025
Wood, N. S., Marlow, N., Costeloe, K., Gibson, A. T., & Wilkinson, A. R. (2005). Neurologic and developmental disability after extremely preterm birth. New England Journal of Medicine, 343(5), 378-384. https://doi.org/10.1056/NEJM200008033430501
Odding, E., Roebroeck, M. E., & Stam, H. J. (2006). The epidemiology of cerebral palsy: Incidence, impairments and risk factors. Disability and Rehabilitation, 28(4), 183-191. https://doi.org/10.1080/09638280500158422
Grantham-McGregor, S., Cheung, Y. B., Cueto, S., Glewwe, P., Richter, L., & Strupp, B. (2007). Developmental potential in the first 5 years for children in developing countries. The Lancet, 369(9555), 60-70. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(07)60032-4
Spencer-Smith, M., & Spittle, A. J. (2013). Motor function and mobility in children born preterm. Physical Therapy, 93(11), 1681-1688.
Wood, N. S., Marlow, N., Costeloe, K., Gibson, A. T., & Wilkinson, A. R. (2005). Neurologic and developmental disability after extremely preterm birth. New England Journal of Medicine, 343(5), 378-384.
Grantham-McGregor, S., et al. (2007). Developmental potential in the first 5 years for children in developing countries. The Lancet, 369(9555), 60-70.
