Tình yêu, bản chất của nó là kết nối, sẻ chia, là nơi con người được cảm thấy an toàn, được là chính mình. Thế nhưng, có những mối quan hệ khiến ta càng yêu càng thấy mất mát, càng cố gắng càng cảm thấy trống rỗng. Đó là khi tình yêu không còn là nơi trú ngụ, mà trở thành một dạng đồng phụ thuộc – nơi người ta tồn tại vì người kia và đánh mất chính mình – Tình yêu đồng phụ thuộc.
Tình yêu đồng phụ thuộc là gì?
Tình yêu đồng phụ thuộc (Codependent Love) là một dạng mối quan hệ không lành mạnh, trong đó một người – hoặc cả hai – cảm thấy mình chỉ có giá trị khi được “cứu rỗi”, được “cần đến” hoặc khi làm hài lòng người kia. Trong mô hình này, một bên thường đóng vai “người cứu hộ”, hy sinh bản thân, nhu cầu và cảm xúc của mình để chăm sóc hoặc kiểm soát người kia – người thường có vấn đề chưa được giải quyết như nghiện ngập, trầm cảm, hoặc rối loạn cảm xúc.
Càng gắn bó lâu dài trong mối quan hệ đồng phụ thuộc, người ta càng đánh mất cảm nhận về bản thân, quên đi nhu cầu cá nhân và lệ thuộc cảm xúc vào đối phương. Người kia có vui thì ta mới vui, người kia tổn thương thì ta lập tức cảm thấy có lỗi. Và rồi, họ không còn là một “tôi” riêng biệt nữa, mà trở thành cái bóng của người khác – một sự tồn tại mờ nhạt, chỉ để làm hài lòng.
Vì sao chúng ta dễ rơi vào mối quan hệ Đồng phụ thuộc?
Sang chấn phức hợp: Gốc rễ của sự tổn thương
Một trong những nguyên nhân sâu xa nhất của đồng phụ thuộc là sang chấn phức hợp (Complex Trauma) – những tổn thương tâm lý lặp đi lặp lại từ thời thơ ấu, đặc biệt là trong môi trường gia đình. Đó có thể là cha mẹ không có mặt về mặt cảm xúc, là bạo hành tinh thần, sự phớt lờ cảm xúc, hoặc thậm chí sự kiểm soát quá mức dưới danh nghĩa “yêu thương”.
Những đứa trẻ lớn lên trong môi trường này thường mang trong mình những niềm tin cốt lõi tiêu cực, như: “Tôi không đủ tốt”, “Tôi không xứng đáng được yêu”, “Tôi phải hoàn hảo để không bị bỏ rơi”. Niềm tin này ăn sâu vào tiềm thức và theo họ đến tuổi trưởng thành, trở thành động lực vô thức khiến họ tìm kiếm tình yêu – không phải để kết nối – mà để “chữa lành” cảm giác thiếu thốn.
Cơn khát kết nối: Bản năng sinh tồn
Con người được sinh ra để kết nối. Các nghiên cứu khoa học cho thấy sự kết nối xã hội không chỉ giúp tăng cường sức khỏe tinh thần mà còn kéo dài tuổi thọ, giảm căng thẳng và cải thiện hệ miễn dịch. Tuy nhiên, khi con người lớn lên mà thiếu đi sự kết nối an toàn, họ sẽ tìm kiếm nó bằng mọi giá – kể cả khi đó là một mối quan hệ độc hại.
Một người từng trải qua sang chấn có thể bị “nghiện” cảm giác được cần đến. Họ sợ bị bỏ rơi đến mức chấp nhận bất kỳ vai trò nào – người giải cứu, người chịu đựng, người hy sinh – miễn là được ở lại trong mối quan hệ. Và họ dễ nhầm lẫn sự gắn bó không lành mạnh với tình yêu đích thực.
Biểu hiện của Tình yêu đồng phụ thuộc
Định nghĩa bản thân thông qua người khác
Người trong mối quan hệ này không thể phân biệt rõ ràng giữa “tôi” và “bạn”, và đánh giá giá trị bản thân qua hành động, cảm xúc của người kia. Họ có thể nghĩ: “Nếu anh ấy yêu tôi, tôi là người đáng yêu”, hay “Nếu tôi không làm anh ấy hạnh phúc, tôi là người tồi tệ”. Sự thiếu ranh giới này khiến người trong mối quan hệ đồng phụ thuộc cảm thấy mình chỉ có giá trị khi đáp ứng được nhu cầu của đối phương. Khi đối phương yêu thương họ, họ cảm thấy mình xứng đáng, nhưng khi tình yêu trở nên lạnh nhạt, họ sẽ tự trách và cảm thấy mình không đủ tốt.
Việc định nghĩa bản thân qua người khác dẫn đến sự thiếu tự tin và dễ bị thao túng cảm xúc. Người trong mối quan hệ này sẽ cảm thấy mình không thể tồn tại độc lập, luôn cần sự yêu thương và chấp nhận từ người kia để cảm thấy an toàn.
Sợ bị bỏ rơi
Nỗi sợ bị bỏ rơi là động lực chính thúc đẩy hành vi đồng phụ thuộc. Người trong mối quan hệ này thường ở lại dù biết nó không còn tốt đẹp, chỉ để tránh cảm giác cô đơn. Họ sợ rằng nếu rời đi, họ sẽ bị bỏ quên mãi mãi và không thể tìm được ai khác. Cảm giác này khiến họ chấp nhận những tình huống không lành mạnh để giữ gìn mối quan hệ. Dù mối quan hệ mang lại đau khổ, họ vẫn cảm thấy cô đơn hơn nếu phải đối diện với sự thiếu vắng tình cảm.
Sợ bị bỏ rơi cũng có thể xuất phát từ những trải nghiệm đau buồn trong quá khứ, như sự thiếu vắng tình cảm từ cha mẹ hay người thân. Điều này tạo nên một nỗi lo lắng rằng họ không xứng đáng được yêu thương.
Hy sinh bản thân quá mức
Trong mối quan hệ Tình yêu đồng phụ thuộc, người trong cuộc thường đặt nhu cầu của đối phương lên trên hết, thậm chí khi họ cảm thấy mệt mỏi, tổn thương hay bị xúc phạm. Họ liên tục hy sinh thời gian, năng lượng, và thậm chí từ bỏ ước mơ và giá trị cá nhân chỉ để làm hài lòng người kia.
Điều này xuất phát từ niềm tin rằng chỉ khi làm mọi thứ để người kia hạnh phúc, họ mới xứng đáng nhận lại tình yêu và sự chấp nhận. Tuy nhiên, sự hy sinh quá mức này khiến họ mất đi bản thân, cảm thấy trống rỗng và thiếu tự trọng.
Cảm giác xấu hổ
Người trong mối quan hệ Tình yêu đồng phụ thuộc thường xuyên cảm thấy mình “không đủ”, luôn tự nghĩ rằng mình có lỗi và cần phải làm nhiều hơn, tốt hơn để xứng đáng được yêu thương. Cảm giác xấu hổ này ăn sâu vào tâm trí họ, khiến họ không thể chấp nhận bản thân như một con người hoàn chỉnh và xứng đáng. Họ tin rằng giá trị của mình chỉ đến từ việc làm hài lòng người khác, và họ phải cố gắng không ngừng để nhận được sự chấp nhận.
Sự xấu hổ mãn tính này không chỉ khiến họ cảm thấy thiếu tự tin mà còn dễ dàng bị thao túng bởi đối phương. Khi tự ti và lo sợ không đủ tốt, họ dễ bị người khác lợi dụng, thậm chí chấp nhận những hành vi lạm dụng trong mối quan hệ. Cảm giác xấu hổ khiến họ nghĩ rằng nếu không duy trì mối quan hệ, họ sẽ mãi mãi bị từ chối và không thể tìm được tình yêu.
Mất ranh giới cá nhân
Người trong cuộc thường gặp khó khăn trong việc thiết lập và duy trì ranh giới cá nhân lành mạnh. Họ thường không thể nói “không” khi bị yêu cầu làm điều gì đó, và vì vậy dễ dàng bị cuốn vào trách nhiệm của người khác, cho dù điều đó có ảnh hưởng đến bản thân họ.
Mất ranh giới cá nhân khiến họ cảm thấy tội lỗi khi dành thời gian chăm sóc chính mình, vì họ luôn nghĩ rằng sự hài lòng của người khác quan trọng hơn nhu cầu của mình. Điều này dẫn đến việc họ từ bỏ sở thích, nhu cầu và thậm chí cả sức khỏe tinh thần của mình để làm vừa lòng người khác. Việc thiếu ranh giới này không chỉ khiến họ dễ bị lợi dụng mà còn làm họ cảm thấy mất phương hướng, không còn nhận ra bản thân mình.
Hậu quả của Tình yêu đồng phụ thuộc
Tình yêu đồng phụ thuộc không chỉ làm tổn hại đến bản thân trong hiện tại mà còn có những hệ quả lâu dài đối với sức khỏe tâm lý và cảm xúc của người trong cuộc. Các hậu quả này không chỉ làm xói mòn lòng tự trọng mà còn tạo ra những khó khăn lớn trong việc xây dựng các mối quan hệ lành mạnh.
Mất bản sắc cá nhân: Trong mối quan hệ đồng phụ thuộc, người tham gia dễ dàng đánh mất bản sắc và nhu cầu cá nhân. Họ thường xuyên đánh giá bản thân qua sự hài lòng và cảm xúc của đối phương, dẫn đến việc quên đi sở thích, ước mơ và mục tiêu riêng. Họ không còn biết mình là ai, muốn gì và cần gì trong cuộc sống. Điều này khiến họ dần trở nên mất phương hướng và không thể phát triển một cách toàn diện.
Lo âu và trầm cảm: Việc liên tục phải chịu trách nhiệm cho cảm xúc của người khác, mong muốn làm họ hạnh phúc trong khi bỏ quên chính mình, có thể gây ra sự kiệt quệ về mặt tinh thần. Người trong mối quan hệ đồng phụ thuộc luôn lo sợ về việc làm người kia không hài lòng, điều này gây ra cảm giác căng thẳng và lo âu mãn tính. Cảm giác bất lực và không được đáp lại tình cảm có thể dẫn đến trầm cảm, sự cô đơn và mất niềm tin vào bản thân.
Phụ thuộc cảm xúc: Một trong những hậu quả rõ rệt của tình yêu đồng phụ thuộc là sự phụ thuộc cảm xúc vào đối phương. Người trong mối quan hệ này không thể cảm thấy ổn nếu không có người kia bên cạnh. Cảm xúc của họ luôn gắn chặt với cảm xúc của đối phương, họ cảm thấy bất an và trống rỗng khi không nhận được sự chấp nhận và yêu thương. Điều này dẫn đến việc họ không thể cảm nhận được hạnh phúc và sự bình an trong chính bản thân mình.
Dễ bị lợi dụng: Tình yêu đồng phụ thuộc khiến người trong cuộc dễ bị lợi dụng vì họ luôn lo sợ bị bỏ rơi. Khi người ta không thể tách biệt cảm xúc của mình khỏi người khác, họ dễ dàng bị thao túng bởi đối phương. Sợ hãi và cảm giác không đủ tốt khiến họ dễ chấp nhận sự lạm dụng, dù là về mặt cảm xúc hay thậm chí thể chất. Mối quan hệ này không còn là tình yêu chân thành mà là sự ràng buộc đầy tổn thương, trong đó người bị phụ thuộc không nhận ra mình đang bị lợi dụng.
Tình yêu đồng phụ thuộc tạo ra một vòng luẩn quẩn đầy đau khổ và khó khăn, khiến người trong mối quan hệ cảm thấy mất phương hướng và tự đánh mất chính mình. Để thay đổi, họ cần phải nhận diện những dấu hiệu của sự phụ thuộc này và học cách xây dựng một mối quan hệ lành mạnh, nơi cả hai bên đều có không gian phát triển cá nhân và sự tôn trọng lẫn nhau.
Cách chữa lành Tình yêu đồng phụ thuộc
Chữa lành khỏi tình yêu đồng phụ thuộc là một quá trình dài và đầy thử thách, nhưng hoàn toàn khả thi. Dưới đây là những bước cơ bản để bạn có thể bắt đầu hành trình này:
Nhận diện niềm tin sai lệch: Bước đầu tiên để chữa lành là nhận diện và đối mặt với những niềm tin sai lệch đã ăn sâu trong bạn từ lâu, chẳng hạn như “Tôi không xứng đáng được yêu” hay “Tôi phải làm người khác hạnh phúc mới được chấp nhận”. Việc nhận ra và đặt câu hỏi về những niềm tin này sẽ giúp bạn bắt đầu thay đổi cách nhìn nhận về bản thân, từ đó mở ra cơ hội để phát triển và chữa lành.
Thiết lập ranh giới cá nhân: Học cách nói “không” một cách rõ ràng và dứt khoát là một bước quan trọng để bảo vệ bản thân. Ranh giới không phải là sự ích kỷ, mà là sự yêu thương và tôn trọng chính mình. Khi bạn thiết lập được ranh giới cá nhân, bạn sẽ cảm thấy mình có quyền kiểm soát cuộc sống và không phải hy sinh quá nhiều cho người khác.
Nuôi dưỡng lòng tự trọng nội tại: Lòng tự trọng phải đến từ chính bản thân, không phải từ sự yêu mến hay chấp nhận của người khác. Bạn có giá trị chỉ vì bạn là chính bạn, với tất cả những tổn thương và sự nỗ lực không ngừng nghỉ để trở nên tốt hơn mỗi ngày. Việc xây dựng lòng tự trọng không dựa vào sự phê duyệt từ người khác sẽ giúp bạn mạnh mẽ và vững vàng hơn trong các mối quan hệ.
Học cách yêu lành mạnh: Tình yêu là sự tôn trọng và tin tưởng lẫn nhau, không phải là sự kiểm soát hay thao túng. Yêu là sự chấp nhận sự khác biệt, sự trung thực trong cảm xúc và cùng nhau trưởng thành. Một mối quan hệ lành mạnh cần có sự tôn trọng lẫn nhau và ranh giới rõ ràng, giúp cả hai cùng phát triển và cảm thấy an toàn trong mối quan hệ.
Quay về với chính mình: Bạn cần quay lại chăm sóc chính mình – người đã từng tổn thương và đã cố gắng quá mức để được yêu. Hãy dành thời gian để yêu bản thân mình một cách thấu cảm và kiên nhẫn. Chữa lành là một quá trình dài, nhưng mỗi bước nhỏ trong hành trình này đều có ý nghĩa và giúp bạn trở lại với phiên bản tốt nhất của chính mình.
Việc chữa lành Tình yêu đồng phụ thuộc là một hành trình cần sự kiên trì, nhưng khi bạn tìm lại được bản thân và xây dựng được những mối quan hệ lành mạnh, bạn sẽ cảm nhận được sự tự do và hạnh phúc thực sự.
Tình yêu thật sự bắt đầu từ chính mình
Tình yêu đồng phụ thuộc không phải là định mệnh, cũng không phải là bản chất của bạn. Nó là phản ứng tự nhiên trước những tổn thương sâu sắc mà bạn từng trải qua – có thể là cảm giác bị bỏ rơi, bị kiểm soát, hoặc không bao giờ được yêu thương đúng cách trong quá khứ. Bạn không lựa chọn rơi vào mối quan hệ đồng phụ thuộc. Nhưng bạn có thể lựa chọn bước ra khỏi nó.
Tin vui là: sự chữa lành luôn có thể bắt đầu, ngay tại đây và ngay lúc này. Khi bạn bắt đầu quay trở về bên trong, học cách lắng nghe những cảm xúc thật – dù là tổn thương, giận dữ, hay cô đơn – bạn đang thiết lập lại mối quan hệ với chính mình. Bạn không còn né tránh hay phán xét nội tâm mình, mà thay vào đó là chấp nhận và thấu hiểu.
Tình yêu thực sự bắt đầu khi bạn biết rằng: bạn không cần phải thay đổi để được yêu, không cần làm hài lòng để được công nhận. Khi bạn xây dựng lòng tự trọng từ nội tại, khi bạn biết cách nói “không” và đặt ranh giới rõ ràng, bạn sẽ thoát ra khỏi vòng xoáy của Tình yêu đồng phụ thuộc và dần cảm thấy tự do hơn trong tâm trí.
Và chính từ điểm đó – nơi bạn kết nối được với bản thân một cách trung thực và trọn vẹn – bạn sẽ sẵn sàng đón nhận một tình yêu lành mạnh. Một tình yêu không phải để khỏa lấp nỗi sợ hay thiếu hụt, mà là sự gặp gỡ giữa hai con người tự do, trưởng thành. Ở đó, bạn được là chính mình, được nhìn thấy, được thấu hiểu – và bạn cũng trao đi tình yêu với trái tim đầy đủ, không điều kiện.
Nguồn tham khảo
Recovery & Resilience International, & AllCEUs.com. (n.d.). Co-Occurring Disorders Recovery Coaching Curriculum.
