Tâm lý học, chuyên ngành nghiên cứu về hành vi, suy nghĩ và cảm xúc của con người đã có lịch sử phát triển lâu dài từ cổ đại đến hiện đại.
Vậy, nghiên cứu khoa học Tâm lý là gì? Tại sao nó quan trọng? Và làm thế nào để biến một ý tưởng nghiên cứu thành ứng dụng thực tiễn?
Những câu hỏi này đã được thảo luận trong talkshow “Khám phá Nghiên cứu Khoa học Tâm lý – Từ Ý Tưởng Đến Ứng Dụng”, nơi các chuyên gia tâm lý chia sẻ góc nhìn về lịch sử phát triển của ngành, phương pháp nghiên cứu và những đóng góp quan trọng của Tâm lý học trong đời sống.
Ngày 02/03/2025, talkshow “Khám phá Nghiên Cứu Khoa Học Tâm Lý – Từ Ý Tưởng Đến Ứng Dụng” đã diễn ra tại The Joi Factory, 212/2B Nguyễn Trãi, Quận 1, TP.HCM, do Trung tâm Lumos tổ chức. Sự kiện thu hút đông đảo sự quan tâm của cộng đồng yêu thích tâm lý học, từ sinh viên, giảng viên cho đến các chuyên gia trong ngành.
Chương trình có sự góp mặt của hai chuyên gia trong lĩnh vực Tâm lý học:
TS. Nguyễn Tấn Đạt – Tiến sĩ Khoa học Tâm lý tại Đại học Hokkaido, Nhật Bản, Cố vấn Khoa học tại Lumos
ThS. Vương Nguyễn Toàn Thiện – Giám đốc Chuyên môn Tâm lý Lumos, đồng thời là host dẫn dắt chương trình
Với mong muốn giúp người tham dự hiểu rõ hơn về nghiên cứu tâm lý học, talkshow đã mang đến những góc nhìn thực tiễn về tầm quan trọng của nghiên cứu trong việc lý giải hành vi con người, các phương pháp nghiên cứu phổ biến cũng như những cơ hội và thách thức khi ứng dụng AI vào lĩnh vực này.
Nghiên cứu khoa học không chỉ dành cho những giáo sư hay chuyên gia lâu năm – bất kỳ ai quan tâm đến tâm lý học đều có thể bắt đầu hành trình nghiên cứu của riêng mình. Đây cũng là thông điệp quan trọng mà chương trình mong muốn truyền tải, nhằm tạo động lực cho những ai đang bước những bước đầu tiên trên con đường khoa học tâm lý.
Hành trình phát triển của Tâm lý học
“Nghiên cứu Tâm lý giống như một bức tranh xếp hình, rất nhiều mảnh nhỏ trong đó, cho dù mảnh ghép của bạn không có hình thù, nhỏ đến mức nào thì thiếu mất nó cũng không thể nhìn ra được một bức tranh toàn thể
Bạn cần phải ghép mảnh của bạn để làm nền tảng cho người đi sau ghép thêm mảnh ghép của họ.”
-Nội dung chia sẻ của TS. Nguyễn Tấn Đạt-
Tâm lý học không phải là một ngành khoa học mới ra đời trong thời hiện đại. Ngược dòng lịch sử, con người đã luôn tìm cách lý giải những hiện tượng tâm lý bằng các yếu tố siêu nhiên như thần linh, ma quỷ hay số mệnh. Tuy nhiên, khi khoa học phát triển, quan niệm này dần thay đổi. Các học giả bắt đầu liên kết tâm lý với sinh lý con người, điển hình là lý thuyết về khí chất và dịch cơ thể.
Bước ngoặt lớn trong nghiên cứu Tâm lý học xuất hiện với Sigmund Freud – cha đẻ của Phân tâm học cổ điển. Ông đã đề xuất những lý thuyết về vô thức, cơ chế phòng vệ và phân tích tâm bệnh. Tuy nhiên, Phân tâm học gặp nhiều chỉ trích vì thiếu tính khách quan, từ đó mở đường cho sự ra đời của Chủ nghĩa Hành vi. Theo John B. Watson – nhà tiên phong của chủ nghĩa này, tâm lý học phải tập trung vào hành vi có thể quan sát, đo lường được, thay vì những yếu tố nội tại không thể kiểm chứng.
Những dấu mốc này phản ánh sự chuyển dịch của Tâm lý học từ một lĩnh vực mang tính triết học, tâm linh sang một ngành khoa học thực nghiệm, đặt nền móng cho những nghiên cứu hiện đại.
Xem thêm: Tâm lý học là gì? 150 năm Phát triển và Ứng dụng
Vì sao nghiên cứu khoa học tâm lý quan trọng?
“Nghiên cứu nhìn chung có 3 mục tiêu chính: Điều tra, phân tích và diễn giải thông tin.
Nghiên cứu để gia tăng tri thức. Có thể là tri thức của cá nhân, hoặc là của kho tàng tri thức xã hội, để trả lời một câu hỏi nhất định”.
-Nội dung chia sẻ của TS. Nguyễn Tấn Đạt-
Theo TS. Nguyễn Tấn Đạt, nghiên cứu khoa học nói chung và nghiên cứu tâm lý học nói riêng có ba mục tiêu cốt lõi: điều tra, phân tích và diễn giải thông tin. Đây không chỉ là quá trình thu thập dữ liệu và đưa ra kết luận, mà còn là con đường để mở rộng tri thức của cá nhân cũng như kho tàng tri thức của xã hội.
Trong suốt chiều dài lịch sử, con người luôn có nhu cầu hiểu rõ hơn về bản thân, về hành vi, suy nghĩ, cảm xúc và động lực của mình. Nghiên cứu tâm lý chính là công cụ giúp chúng ta giải đáp những câu hỏi quan trọng như:
- Tại sao con người lại có những cảm xúc khác nhau trong cùng một tình huống?
- Điều gì khiến một người có thể thay đổi hành vi?
- Những yếu tố nào ảnh hưởng đến sự phát triển của tâm lý con người?
Diễn giả đưa ra một hình ảnh ẩn dụ đầy ý nghĩa: Nếu không có nghiên cứu tâm lý, con người chẳng khác nào đang bước đi trong màn sương mù, không biết đâu là phương hướng đúng đắn. Những công trình nghiên cứu trong lĩnh vực này chính là những cột mốc, bảng chỉ đường, giúp chúng ta tìm ra con đường phù hợp để phát triển bản thân và xã hội.
Ví dụ, nếu không có nghiên cứu tâm lý, chúng ta có thể vẫn tin rằng trầm cảm chỉ là sự buồn bã thông thường hoặc các phương pháp điều trị tâm lý không thực sự cần thiết. Nhưng nhờ vào các nghiên cứu, khoa học đã chứng minh rằng trầm cảm là một rối loạn có căn nguyên sinh học, tâm lý và xã hội, cần được điều trị bằng những phương pháp phù hợp.
Hơn thế nữa, nghiên cứu không chỉ đơn thuần giúp con người hiểu rõ chính mình mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và tối ưu hóa các quyết định. Một doanh nghiệp có thể dựa vào nghiên cứu tâm lý để cải thiện trải nghiệm khách hàng; một nhà giáo dục có thể ứng dụng các nguyên tắc tâm lý học để nâng cao hiệu quả giảng dạy; hay một nhà tham vấn tâm lý có thể sử dụng nghiên cứu để phát triển các phương pháp trị liệu tốt hơn.
Nghiên cứu tâm lý không chỉ là một lĩnh vực học thuật, mà còn là kim chỉ nam giúp con người đưa ra những quyết định đúng đắn hơn trong cuộc sống.
Mỗi công trình nghiên cứu được công bố đều góp phần vào việc hoàn thiện bức tranh về tâm trí con người, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản thân, xã hội và thế giới xung quanh.
Lợi ích quan trọng của nghiên cứu Tâm lý học
Hiểu rõ hơn về con đường của chính mình và các rối loạn tâm lý
Nghiên cứu giúp con người nhận diện, phân loại và lý giải các hiện tượng tâm lý, từ đó có cái nhìn sâu sắc hơn về hành vi và cảm xúc của mình.
Đánh giá hiệu quả của các phương pháp điều trị
Nhờ vào nghiên cứu khoa học, chúng ta có thể kiểm chứng liệu một phương pháp trị liệu có thực sự mang lại hiệu quả hay không, tránh tình trạng áp dụng những phương pháp thiếu cơ sở.
Xác định tính khoa học của thông tin
Diễn giả đánh giá việc xác định cơ sở khoa học của các thông tin là một mặt tích cực rất có ích đối với xã hội.
Trong thời đại số, thông tin tràn lan trên Internet có thể gây hoang mang cho công chúng. Nghiên cứu tâm lý giúp xác minh đâu là kiến thức chính thống, từ đó ngăn chặn sự lan truyền của các quan niệm sai lệch.
Ví dụ, nhiều người từng cho rằng liệu pháp sốc điện là “man rợ”, nhưng các nghiên cứu đã chứng minh đây là một phương pháp có hiệu quả trong điều trị trầm cảm nặng.
Thỏa mãn trí tò mò của nhà nghiên cứu
Sự tò mò là động lực quan trọng để một nhà khoa học theo đuổi nghiên cứu. Việc đặt câu hỏi, tìm kiếm câu trả lời không chỉ giúp mở rộng tri thức cá nhân mà còn đóng góp vào sự phát triển chung của ngành.
Tóm lại, các nghiên cứu Tâm lý học có đóng góp quan trọng trong tiến trình phát triển của xã hội, giúp đánh giá cơ sở khoa học của các thông tin, chuẩn hóa các thang đo, đưa ra chính sách phòng ngừa, tìm hiểu tính hiệu quả của các chương trình can thiệp, hiểu được nguyên nhân của tâm bệnh,…
Bên cạnh thỏa mãn trí tò mò, giải đáp câu hỏi của bản thân, nhà nghiên cứu cũng nhận được nhiều lợi ích khi thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học, cho phép cải thiện các kỹ năng tư duy phản biện, phân tích, các kỹ năng xã hội, kỹ năng ngôn ngữ, danh tiếng xã hội,…
Các hướng nghiên cứu trong Tâm lý học
Diễn giả đã nhấn mạnh rằng nghiên cứu Tâm lý học là một lĩnh vực rộng lớn, được thực hiện bằng nhiều phương pháp khác nhau nhằm hiểu rõ hơn về hành vi và tâm trí con người. Dựa trên cách tiếp cận và mục tiêu nghiên cứu, có thể chia thành hai nhóm chính:
Nghiên cứu định tính: Tập trung vào việc tìm hiểu suy nghĩ, cảm xúc và trải nghiệm cá nhân của con người. Phương pháp phổ biến của nhóm này bao gồm:
Phỏng vấn sâu: Nhà nghiên cứu trực tiếp trò chuyện với đối tượng để khai thác thông tin một cách chi tiết.
Quan sát: Theo dõi hành vi trong bối cảnh thực tế để hiểu cách con người phản ứng trong các tình huống khác nhau.
Nghiên cứu định lượng: Dựa trên số liệu cụ thể để đưa ra phân tích và kết luận. Các phương pháp chính gồm có:
Khảo sát: Thu thập dữ liệu từ nhiều đối tượng bằng bảng hỏi để xác định xu hướng hoặc mối liên hệ giữa các yếu tố tâm lý.
Thống kê: Áp dụng các phương pháp tính toán để phân tích dữ liệu, kiểm định giả thuyết.
Bên cạnh hai nhóm chính trên, nghiên cứu tâm lý học còn bao gồm nhiều phương pháp khác như:
Thí nghiệm tâm lý: Nhà nghiên cứu thao túng một hoặc nhiều điều kiện để kiểm tra phản ứng của con người, từ đó xác định các yếu tố tác động đến hành vi.
Báo cáo ca lâm sàng: Ghi chép chi tiết về những trường hợp đặc biệt nhằm hiểu rõ hơn về các hiện tượng tâm lý hiếm gặp hoặc chưa được nghiên cứu sâu.
Nghiên cứu chương trình can thiệp: Kiểm tra hiệu quả của một chương trình hỗ trợ tâm lý để xác định xem nó có thực sự mang lại tác động tích cực hay không.
Sự đa dạng trong phương pháp nghiên cứu không chỉ giúp các nhà khoa học có nhiều lựa chọn mà còn mở ra cơ hội cho bất kỳ ai muốn tìm hiểu về tâm lý con người. Quan trọng nhất, một nhà nghiên cứu không chỉ cần kiến thức chuyên môn mà còn phải có tư duy phản biện, khả năng đặt câu hỏi đúng, lựa chọn phương pháp phù hợp và kiên trì theo đuổi vấn đề.
“Ai làm được nghiên cứu? Tiến sĩ hay Giáo sư? Hay là Cử nhân?
Câu là trả lời là toàn bộ ai học Tâm lý cũng làm được nghiên cứu Tâm lý. Cho dù bạn đang đi làm ở nhà trường, bệnh viện, công ty,… Bạn vẫn có thể làm nghiên cứu Tâm lý.”
-Nội dung chia sẻ của TS. Nguyễn Tấn Đạt-
Nghiên cứu Tâm lý học không chỉ dành riêng cho những người trong giới học thuật mà còn có thể ứng dụng rộng rãi vào thực tế, giúp cải thiện cuộc sống và hiểu rõ hơn về con người.
AI trong nghiên cứu tâm lý học
Một điểm đáng chú ý trong buổi talkshow là vai trò của trí tuệ nhân tạo (AI) trong nghiên cứu tâm lý học. Diễn giả nhấn mạnh rằng AI có thể trở thành một công cụ hỗ trợ đắc lực, giúp tối ưu hóa quá trình nghiên cứu ở nhiều khía cạnh như:
- Phân tích dữ liệu và chạy số liệu thống kê
- Sửa lỗi chính tả, ngữ pháp trong văn bản khoa học
- Tóm tắt và dịch thuật tài liệu chuyên ngành
- Hỗ trợ viết báo cáo, phân tích nội dung văn bản
Tuy nhiên, AI không phải là một hệ thống hoàn hảo. Việc sử dụng AI để xử lý số liệu có thể dẫn đến sai số, đồng thời các phép tính như code hoặc công thức trong Excel đôi khi không chính xác tuyệt đối. Bên cạnh đó, AI vẫn chưa thể thay thế tư duy phản biện và sự nhạy bén của con người trong nghiên cứu khoa học.
Dù còn những hạn chế, diễn giả tin rằng với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, AI sẽ ngày càng hoàn thiện và trở thành một công cụ hữu ích hơn trong tương lai. Quan trọng là chúng ta biết khai thác AI đúng cách, sử dụng nó như một công cụ hỗ trợ thay vì lạm dụng, để nâng cao chất lượng và hiệu quả trong nghiên cứu tâm lý học.
Xem thêm: Tâm Sự Với Chatbot AI Giúp Cải Thiện Sức Khỏe Tâm Lý
Kết luận
“Không có nghiên cứu nào là không có giá trị. Không có nghiên cứu nào là quá nhỏ.”
-Nội dung chia sẻ của TS. Nguyễn Tấn Đạt-
Nghiên cứu Tâm lý học không chỉ giúp phát triển tri thức mà còn có giá trị ứng dụng thực tiễn to lớn. Nó giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản thân, đánh giá hiệu quả của các phương pháp điều trị, xác định độ tin cậy của thông tin và thỏa mãn trí tò mò khoa học.
Buổi talkshow đã mang đến nhiều góc nhìn thú vị về nghiên cứu Tâm lý học, giúp người tham dự nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của lĩnh vực này cũng như những cơ hội mà nó mang lại.
