Lợi ích của nụ cười đóng góp một phần quan trong để mỗi người có được sức khỏe tinh thần tốt, nụ cười thường gắn liền với hạnh phúc và niềm vui, có thể không chỉ là một biểu hiện đơn giản của cảm xúc tích cực.
Một nghiên cứu gần đây được công bố trên Tạp chí Journal of Positive Psychology cho thấy rằng việc mỉm cười trong những khoảnh khắc đau đớn có thể có tác động đáng chú ý đến cơ thể và tâm trí của chúng ta.
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng những người tự nhiên mỉm cười khi trải qua một nhiệm vụ đau đớn đã có nhịp tim thấp hơn trong suốt quá trình thử nghiệm và báo cáo rằng họ cảm thấy tốt hơn về mặt cảm xúc sau đó. Điều này cho thấy rằng nụ cười có thể là một cơ chế đối phó tự nhiên giúp chúng ta kiểm soát sự khó chịu về mặt thể chất.
Biểu cảm khuôn mặt là một phương tiện truyền đạt cảm xúc phi ngôn ngữ mạnh mẽ, bao gồm niềm vui, tức giận, buồn bã hay sợ hãi (Ruys & Stapel, 2008). Tuy nhiên, những biểu cảm này không phải lúc nào cũng đơn thuần như vẻ bề ngoài.
Con người có thể che giấu hoặc ngụy trang biểu cảm của mình vì nhiều lý do: để đối phó với nghịch cảnh, tìm kiếm sự chấp nhận từ xã hội, điều chỉnh cảm xúc mãnh liệt hoặc kiểm soát tình huống khó khăn (Crivelli & Fridlund, 2018; Ekman & Friesen, 1982).
Chẳng hạn, trong môi trường làm việc hoặc tuân theo các chuẩn mực xã hội, một số biểu cảm như nụ cười có thể được sử dụng để che đậy cảm xúc thật sự (Kotchemidova, 2005; Phạm et al., 2022).
Điều này cho thấy biểu cảm khuôn mặt không đơn thuần phản ánh cảm xúc nội tâm mà còn mang những chức năng phức tạp hơn, không chỉ giới hạn trong việc truyền tải cảm xúc cá nhân (Fridlund & Russell, 2006; Schmidt & Cohn, 2001).
Nụ cười trong những khoảnh khắc đau đớn
Nụ cười là một trong những biểu cảm đặc trưng có thể vừa biểu đạt niềm vui vừa xuất hiện trong những trạng thái tiêu cực như đau đớn và căng thẳng (Ansfield, 2007; Ekman & Friesen, 1982; Finan & Garland, 2015; Fredrickson & Levenson, 1998; Pressman et al., 2021).
Khi cười, các cơ mặt co lại, làm nhăn khóe mắt và nâng má (Ekman et al., 1990). Nghiên cứu cho thấy nụ cười có thể giúp cải thiện tâm trạng trong những trải nghiệm tiêu cực, ngay cả khi so sánh với các biểu cảm khác như nhăn mặt khi đau đớn (Ekman & Friesen, 1982; Pressman et al., 2021).
Nụ cười còn được chứng minh là có tác dụng giảm phản ứng nhận thức và cảm xúc đối với cơn đau, đồng thời giúp nâng cao khả năng phục hồi và tự điều chỉnh cảm xúc (Finan & Garland, 2015). Thậm chí, nó còn có liên quan đến việc giảm cảm giác đau cấp tính và căng thẳng, được thể hiện qua mức độ tự báo cáo về cơn đau thấp hơn và tốc độ phục hồi tim mạch nhanh hơn (Fredrickson & Levenson, 1998; Levenson et al., 1990; Pressman et al., 2021; Soussignan, 2002).
Một dạng nụ cười đặc biệt trong những tình huống tiêu cực là “nụ cười đau khổ”, thường xuất hiện khi con người trải qua cơn đau cấp tính (Ekman & Friesen, 1982). Loại biểu cảm này có lợi vì giúp giảm nhận thức về căng thẳng và kiểm soát phản ứng sinh lý trước những trải nghiệm khó chịu (Cross, Acevedo, Leger et al., 2023; Pressman et al., 2021).
Việc mỉm cười trong lúc đau đớn không phải là điều hiếm gặp. Một nghiên cứu cho thấy khoảng một phần ba số người tham gia phản ứng với cơn đau do phòng thí nghiệm gây ra bằng một nụ cười tự nhiên, thường được gọi là “nụ cười đau khổ” (Kunz et al., 2009). Do tần suất cao của hành vi này, việc tìm hiểu liệu nó có thực sự giúp ích trong quá trình xử lý cơn đau hay không là điều quan trọng.
Nụ cười có thể làm giảm cảm giác đau đớn như thế nào?
Hai nghiên cứu đã được thực hiện để đánh giá tác động của nụ cười đối với phản ứng tim mạch và cảm xúc khi đối mặt với căng thẳng.
Nghiên cứu đầu tiên của Kraft & Pressman (2012) chia những người tham gia thành các nhóm khác nhau, trong đó họ thực hiện các nhiệm vụ căng thẳng (như theo dõi ngôi sao hoặc đặt tay vào nước lạnh) trong khi giữ đũa trong miệng để tạo ra các kiểu cười khác nhau hoặc giữ khuôn mặt trung tính. Kết quả cho thấy những người tham gia mỉm cười có nhịp tim thấp hơn trong quá trình phục hồi căng thẳng, đặc biệt rõ rệt ở nhóm cười Duchenne (Kraft & Pressman, 2012).
Nghiên cứu thứ hai của Pressman et al. (2021) cho thấy những người mỉm cười trong khi tiêm vắc-xin có mức độ đau thấp hơn, đồng thời có nhịp tim và độ dẫn điện da giảm đáng kể, cho thấy mức độ căng thẳng sinh lý thấp hơn.
Những phát hiện này phù hợp với “Giả thuyết Hủy bỏ” của Fredrickson & Levenson (1998), cho rằng cảm xúc tích cực có thể “triệt tiêu” căng thẳng và đẩy nhanh quá trình phục hồi. Trong một nghiên cứu kinh điển của họ, những người tự nhiên mỉm cười khi xem một bộ phim buồn có tốc độ phục hồi tim mạch nhanh hơn sau khi bộ phim kết thúc so với những người không cười.
Lợi ích của nụ cười trong việc điều chỉnh cơn đau và cảm xúc
Các nhà nghiên cứu đã thực hiện một thí nghiệm để khám phá vai trò của nụ cười trong việc điều hòa cơn đau và căng thẳng. Để điều tra điều này, họ đã tuyển dụng 57 người tham gia, chủ yếu là sinh viên đại học ở độ tuổi khoảng 20. Nghiên cứu sử dụng một phương pháp kiểm tra tiêu chuẩn gọi là nhiệm vụ ép lạnh (Cold Pressor Task), một phương pháp thường được dùng để tạo ra cảm giác đau tạm thời trong điều kiện kiểm soát.
Quy trình nghiên cứu
Những người tham gia được yêu cầu đặt bàn tay không thuận của mình vào một xô nước cực lạnh, được giữ ở nhiệt độ gần mức đóng băng. Họ được hướng dẫn cố gắng giữ tay trong nước lâu nhất có thể, với giới hạn tối đa là hai phút.
Trong suốt quá trình này, nhịp tim của họ được theo dõi bằng các cảm biến đặt trên ngực. Đồng thời, khuôn mặt của họ được ghi lại bằng video và sau đó phân tích bằng phần mềm chuyên dụng để nhận diện và đo lường các biểu cảm khuôn mặt, đặc biệt là nụ cười.
Trước khi bắt đầu thử nghiệm, người tham gia đã hoàn thành một loạt bảng câu hỏi để đánh giá tâm trạng hiện tại và mức độ căng thẳng chung của họ. Họ cũng trải qua một khoảng thời gian nghỉ ngơi, trong đó họ viết về thói quen buổi sáng của mình để thiết lập trạng thái cơ bản trước khi chịu đau.
Sau khi hoàn thành nhiệm vụ ép lạnh, những người tham gia được cho một khoảng thời gian năm phút để hồi phục. Sau đó, họ được yêu cầu đánh giá mức độ đau đớn và khó chịu mà họ đã trải qua, cũng như ghi nhận trạng thái cảm xúc của họ sau thử nghiệm.
Đánh giá cảm xúc và phân tích biểu cảm khuôn mặt
Để đo lường trạng thái cảm xúc của những người tham gia, các nhà nghiên cứu đã sử dụng một bảng câu hỏi đánh giá các cảm xúc khác nhau như hạnh phúc, vui vẻ, bình tĩnh và các cảm xúc tích cực khác. Phần mềm phân tích khuôn mặt đã theo dõi sự thay đổi của các cơ mặt để xác định xem một người có cười hay không, cũng như đo lường thời gian họ cười trong suốt quá trình thực hiện nhiệm vụ.
Dữ liệu sau đó được so sánh để xem liệu những người mỉm cười trong lúc chịu đau có phản ứng sinh lý và tâm lý khác biệt so với những người không mỉm cười hay không.
Những phát hiện quan trọng
Kết quả cho thấy có mối liên hệ đáng chú ý giữa nụ cười và phản ứng với cơn đau. Những người mỉm cười một cách tự nhiên tại bất kỳ thời điểm nào trong nhiệm vụ ép lạnh có nhịp tim thấp hơn trong suốt quá trình nghiên cứu, thậm chí trước khi họ nhúng tay vào nước lạnh.
Nhà nghiên cứu Luu, người đứng đầu nghiên cứu này, nhận xét:
“Điều thú vị là nhiều người có xu hướng mỉm cười ngay cả khi họ đang trải qua sự khó chịu – không chỉ là đau đớn về thể chất mà còn trong những tình huống xã hội căng thẳng. Chúng tôi thực sự muốn hiểu tại sao điều này lại xảy ra, và nghiên cứu của chúng tôi gợi ý rằng nụ cười có thể đóng vai trò như một cơ chế giúp tâm trí và cơ thể đối phó tốt hơn với căng thẳng.”
Một phát hiện quan trọng khác là những người mỉm cười có nhịp tim thấp hơn đáng kể, khoảng 7 đến 8 nhịp mỗi phút, so với những người không mỉm cười. Điều này đúng ở tất cả các giai đoạn của nghiên cứu, bao gồm:
- Lúc nghỉ ngơi trước nhiệm vụ
- Trong quá trình viết về thói quen buổi sáng
- Trong lúc nhúng tay vào nước lạnh
- Giai đoạn hồi phục sau thử nghiệm
Tuy nhiên, một điểm đáng lưu ý là thời gian mỉm cười không ảnh hưởng đến nhịp tim. Tức là, chỉ cần một hành động mỉm cười đơn giản, dù kéo dài bao lâu, cũng có liên quan đến nhịp tim thấp hơn.
Nụ cười ảnh hưởng đến cảm nhận về cơn đau như thế nào?
Mặc dù có sự khác biệt về nhịp tim giữa nhóm mỉm cười và nhóm không mỉm cười, nhưng kết quả lại không cho thấy mỉm cười giúp giảm cảm giác đau ngay lập tức. Những người tham gia ở cả hai nhóm đánh giá mức độ đau đớn và khó chịu của họ tương đương nhau. Điều này có nghĩa là nụ cười không trực tiếp làm giảm cơn đau thể chất.
Tuy nhiên, khi xem xét trạng thái cảm xúc sau giai đoạn hồi phục, các nhà nghiên cứu nhận thấy một phát hiện tinh tế nhưng quan trọng:
- Việc chỉ mỉm cười hay không không làm thay đổi tổng điểm cảm xúc tích cực.
- Thời gian mỉm cười lại có ảnh hưởng: Những người mỉm cười lâu hơn trong nhiệm vụ ép lạnh báo cáo rằng họ cảm thấy tích cực hơn sau khi hồi phục.
Điều này cho thấy rằng, mặc dù nụ cười không ngay lập tức làm giảm cảm giác đau, nhưng nó có thể giúp cải thiện sự phục hồi cảm xúc sau cơn đau.
Ý nghĩa và ứng dụng tiềm năng
Nghiên cứu này củng cố giả thuyết rằng nụ cười không chỉ là một biểu hiện đơn thuần của niềm vui hay hạnh phúc, mà còn có thể đóng vai trò trong điều hòa cơn đau và căng thẳng. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây, chẳng hạn như nghiên cứu của Pressman và cộng sự (2021), cho thấy nụ cười có thể giúp làm giảm sự khó chịu khi tiêm kim.
Nhà nghiên cứu Luu nhấn mạnh rằng hiểu được sức mạnh của nụ cười có thể mở ra nhiều hướng nghiên cứu và ứng dụng lâm sàng quan trọng:
“Tôi muốn tiếp tục nghiên cứu về tác động của nụ cười, đặc biệt là thông qua giả thuyết Phản hồi khuôn mặt. Giả thuyết này cho rằng chỉ cần kích hoạt một số cơ mặt nhất định có thể ảnh hưởng đến trải nghiệm cảm xúc của một người.”
Một hướng nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc xem liệu nụ cười có thể được sử dụng như một chiến lược giúp điều trị các vấn đề sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như:
- Trầm cảm và lo âu: Nếu nụ cười có thể giúp điều chỉnh cảm xúc và giảm căng thẳng, nó có thể đóng vai trò trong các liệu pháp hỗ trợ điều trị tâm lý.
- Cải thiện khả năng đối phó với căng thẳng: Hiểu về tác động của nụ cười có thể giúp phát triển các kỹ thuật giúp mọi người kiểm soát phản ứng sinh lý của họ trong những tình huống căng thẳng.
Một lời từ PSYEZ
Nghiên cứu về tác động của nụ cười trong những khoảnh khắc đau đớn cho thấy rằng nụ cười không chỉ đơn thuần là một phản ứng cảm xúc, mà còn đóng vai trò quan trọng trong điều hòa căng thẳng và phục hồi tâm lý. Dù không trực tiếp làm giảm cảm giác đau, nụ cười có liên quan đến nhịp tim thấp hơn và trạng thái cảm xúc tích cực hơn sau khi trải qua căng thẳng.
Những phát hiện này củng cố quan điểm rằng biểu cảm khuôn mặt không chỉ phản ánh cảm xúc nội tâm mà còn có thể ảnh hưởng đến cách chúng ta trải nghiệm và đối phó với cơn đau. Điều này mở ra tiềm năng ứng dụng nụ cười như một cơ chế tự nhiên giúp cải thiện khả năng phục hồi cảm xúc và giảm căng thẳng trong cuộc sống hàng ngày.
Nguồn tham khảo
Ansfield, M. E. (2007). Smiling when distressed: When a smile is a frown turned upside down. Personality & Social Psychology Bulletin, 33(6), 763–775. https://doi.org/10.1177/0146167206297398
Ekman, P., & Friesen, W. V. (1982). Felt false and miserable smiles [Ekman & Friesen, 1981].pdf. Journal of Nonverbal Behavior, 6(4), 238–252. https://doi.org/10.1007/BF00987191
Finan, P. H., & Garland, E. L. (2015). The role of positive affect in pain and its treatment. Clinical Journal of Pain, 31(2), 177–187. https://doi.org/10.1097/AJP.0000000000000092
Fredrickson, B. L., & Levenson, R. W. (1998). Positive emotions speed recovery from the cardiovascular sequelae of negative emotions. Cognition & Emotion, 12(2), 191–220. https://doi.org/10.1080/026999398379718
Pressman, S. D., Acevedo, A. M., Hammond, K. V., & Kraft-Feil, T. L. (2021). Smile (or grimace) through the pain? The effects of experimentally manipulated facial expressions on needle-injection responses. Emotion, 21(6), 1188–1203. https://doi.org/10.1037/emo0000913
Ruys, K. I., & Stapel, D. A. (2008). Emotion elicitor or emotion messenger? Subliminal priming reveals two faces of facial expressions. Psychological Science, 19(6), 593–600. https://doi.org/10.1111/j.1467-9280.2008.02128.x
Crivelli, C., & Fridlund, A. J. (2018). Facial displays are tools for social influence. In Trends in Cognitive Sciences. Elsevier Ltd. https://doi.org/10.1016/j.tics.2018.02.006
Ekman, P., & Friesen, W. V. (1982). Felt false and miserable smiles [Ekman & Friesen, 1981].pdf. Journal of Nonverbal Behavior, 6(4), 238–252. https://doi.org/10.1007/BF00987191
Kotchemidova, C. (2005). From good cheer to “drive-by smiling”: A social history of cheerfulness. Journal of Social History, 39(1), 5–37. https://doi.org/10.1353/jsh.2005.0108
Pham, T., Lechner, A. T., & Mathmann, F. (2022). Fake smiles. Customer reactions to employees’ display inauthenticity and choice restrictions. Psychology & Marketing, 39(5), 1078–1093. https://doi.org/10.1002/mar.21643
Fridlund, A. J., & Russell, J. A. (2006). The functions of facial expressions: What’s in a face? In The SAGE handbook of nonverbal communication (pp. 299–320). SAGE Publications Inc. https://doi.org/10.4135/9781412976152.n16
Schmidt, K. L., & Cohn, J. F. (2001). Human facial expressions as adaptations: Evolutionary questions in facial expression research. American Journal of Physical Anthropology, 116(S33), 3–24. https://doi.org/10.1002/ajpa.20001
