7 loại rối loạn lo âu: Dấu hiệu, nguyên nhân và cách kiểm soát

• Mất hứng thú với các hoạt động trước đây đã từng yêu thích

• Gặp khó khăn trong công việc hoặc trường học

• Không thể tận hưởng thời gian rảnh rỗi, ví dụ, bận tâm với những suy nghĩ lo lắng

• Đang gặp khó khăn khi cố gắng tham gia vào các hoạt động mới

• Khó khăn trong các mối quan hệ

• Sự phát triển của một rối loạn sức khỏe tâm thần khác, chẳng hạn như bệnh trầm cảm.

Nguyên nhân gây ra rối loạn lo âu là gì?

Không có một nguyên nhân nào được biết đến gây ra chứng rối loạn lo âu. Tùy thuộc vào loại rối loạn lo âu đang gặp phải, một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến khả năng một người mắc chứng rối loạn có thể chẩn đoán được.

Có khả năng sự kết hợp của các yếu tố di truyền, sinh học và môi trường đóng vai trò trong sự phát triển của chứng rối loạn lo âu.

Di truyền học

Di truyền có thể đóng vai trò trong sự phát triển của chứng rối loạn lo âu. Có người thân mắc chứng lo âu có thể làm tăng nguy cơ một người cũng mắc chứng lo âu.

Ayano và cộng sự (2021) đã tiến hành một phân tích tổng hợp cho thấy rằng các rối loạn tâm thần của cha mẹ có thể liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc các rối loạn lo âu ở con cái của họ.

Người ta phát hiện ra rằng trẻ em có cha mẹ mắc chứng rối loạn lưỡng cực có nguy cơ mắc chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế và rối loạn lo âu tổng quát cao hơn.

Tương tự như vậy, trẻ em có cha mẹ mắc chứng rối loạn trầm cảm có nguy cơ mắc chứng rối loạn lo âu chia ly, rối loạn lo âu tổng quát và rối loạn lo âu xã hội cao hơn.

Nguyên nhân sinh học

Về mặt sinh học, một vùng quan trọng của não, hạch hạnh nhân, được cho là đóng vai trò trong các dấu hiệu liên quan đến lo âu.

Hạch hạnh nhân là một phần của hệ thống limbic liên quan đến quá trình xử lý và điều chỉnh cảm xúc, bao gồm cả nỗi sợ hãi. Vỏ não trước trán, một khu vực liên quan đến tư duy phản biện và lý luận, được cho là điều chỉnh phản ứng của hạch hạnh nhân với các mối đe dọa, cung cấp tư duy hợp lý cho các tình huống có vẻ nguy hiểm.

Nếu có sự tương tác giữa hạch hạnh nhân và vỏ não trước trán bị rối loạn, điều này được cho là ảnh hưởng đến sự lo lắng vì hạch hạnh nhân có thể lấn át phần não cung cấp lý luận hợp lý cho các mối đe dọa được nhận thức.

Kinh nghiệm đã học

Một yếu tố khác góp phần gây ra chứng rối loạn lo âu là những kinh nghiệm học được. Như đã thấy trong các nghiên cứu từ tâm lý học hành vi, con người có thể được điều kiện hóa để học cách sợ những vật thể hoặc tình huống cụ thể. Nỗi sợ này cũng có thể được củng cố bằng cách tránh những thứ gây ra lo âu, khiến cho khả năng lo âu sẽ tăng lên.

Cá nhân cũng có thể học thông qua việc quan sát những người khác thể hiện hành vi lo lắng. Ví dụ, nếu trẻ em lớn lên trong gia đình có cha mẹ mắc chứng rối loạn lo âu, trẻ có thể học cách lo lắng về những điều tương tự.

Giới tính

Có vẻ như phụ nữ theo giới tính sinh học có khả năng mắc chứng rối loạn lo âu cao hơn nam giới theo giới tính sinh học.

Cụ thể, tỷ lệ mắc chứng rối loạn hoảng sợ, rối loạn lo âu tổng quát, ám ảnh sợ, lo lắng khi xa cách và PTSD có vẻ cao hơn ở phụ nữ so với nam giới.

Ngược lại, rối loạn lo âu xã hội và OCD là những rối loạn lo âu có nhiều khả năng ảnh hưởng đến nam giới hơn (Christiansen, 2015).

Điều quan trọng cần lưu ý là quá trình xã hội hóa và các yếu tố môi trường khác có thể đóng vai trò trong lý do tại sao một số rối loạn lo âu dường như phổ biến hơn ở một số giới tính nhất định.

Nhân cách

Đặc điểm tính cách của một cá nhân cũng có thể góp phần vào khả năng phát triển chứng rối loạn lo âu của họ. Ví dụ, những người có tính khí nhút nhát, quan điểm bi quan hoặc những người có xu hướng tránh bất cứ điều gì nguy hiểm có thể lo lắng nhiều hơn một cách tự nhiên.

Hơn nữa, những người có điểm cao về tính cách hay lo lắng thường được coi là yếu tố nguy cơ mắc một loạt các rối loạn lo âu (Zhang và cộng sự, 2021).

Sự kiện cuộc sống

Tương tự như vậy, căng thẳng hoặc chấn thương cực độ ở độ tuổi còn nhỏ có thể có tác động tiêu cực đến cá nhân. Trẻ em bị lạm dụng về thể chất hoặc tinh thần, bị bỏ bê, mất cha mẹ, bị bắt nạt hoặc bị xã hội xa lánh, hoặc có cha mẹ lạnh lùng hoặc bảo vệ quá mức có thể có nhiều khả năng mắc chứng rối loạn lo âu hơn.

Ngoài ra, những căng thẳng trong cuộc sống hiện tại có thể góp phần gây ra chứng rối loạn lo âu. Một số căng thẳng bao gồm áp lực trong công việc, những thay đổi lớn trong cuộc sống, vấn đề tài chính, sự hiện diện của các vấn đề sức khỏe tâm thần khác hoặc những thay đổi về sức khỏe thể chất.

Một nghiên cứu năm 2021 cho thấy tình trạng đau khổ về mặt tâm lý sau đợt bùng phát COVID-19 có mối tương quan tích cực với chứng rối loạn lo âu tổng quát (Nikčević và cộng sự, 2021).

Điều này có lý khi xét đến việc nhiều người trong thời kỳ đại dịch có thể đã phát triển những lo lắng cực độ hơn về sức khỏe của họ, sức khỏe của người khác, công việc và vấn đề tài chính – những lo lắng chính mà những người mắc chứng rối loạn lo âu tổng quát gặp phải.

Khi nào cần tìm sự giúp đỡ

Người ta thường khuyên nên tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp để điều trị chứng rối loạn lo âu khi:

• Sự lo lắng ảnh hưởng đáng kể đến công việc, học tập hoặc các khía cạnh khác của cuộc sống hàng ngày.

• Người ta lo lắng về những cảm giác đang trải qua hoặc mức độ lo lắng cao.

• Cá nhân có thể dựa vào rượu hoặc các chất khác để đối phó với sự lo lắng.

• Người đó đã từng điều trị chứng lo âu trước đó và các triệu chứng hiện đã quay trở lại.

• Cá nhân có ý định tự tử do cảm giác lo lắng.

Rối loạn lo âu được kiểm soát như thế nào?

Thông tin cung cấp về các phương án điều trị rối loạn lo âu chỉ mang tính kiến ​​thức chung và không thể thay thế cho lời khuyên của chuyên gia.

Không phải ai cũng cảm thấy cần phải điều trị, vì kinh nghiệm của mỗi người về chứng lo âu là khác nhau. Điều trị có thể bao gồm thử nghiệm và sai sót, với khả năng tái phát và tác dụng phụ. Điều quan trọng là phải hiểu rằng hiệu quả khác nhau ở mỗi người.

Nếu bạn đang cân nhắc điều trị, chúng tôi khuyên bạn nên tham khảo ý kiến ​​của chuyên gia chăm sóc sức khỏe hoặc nhà cung cấp dịch vụ sức khỏe tâm thần có trình độ để được hướng dẫn cá nhân. Họ có thể đánh giá nhu cầu của bạn, đánh giá rủi ro và lợi ích, và đảm bảo một kế hoạch điều trị phù hợp.

Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý là thuật ngữ chung để điều trị các vấn đề sức khỏe tâm thần bằng cách nói chuyện với chuyên gia chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Trong các buổi trị liệu, mọi người sẽ hiểu thêm về tình trạng bệnh lý cũng như tâm trạng, cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của mình.

Liệu pháp tâm lý giúp mọi người học cách kiểm soát cuộc sống của mình và ứng phó với những tình huống khó khăn bằng các kỹ năng đối phó lành mạnh. Liệu pháp tâm lý có thể được cung cấp theo từng cá nhân, cặp đôi, gia đình hoặc nhóm, tùy thuộc vào phương pháp nào hiệu quả nhất đối với từng cá nhân.

Nhiều loại liệu pháp tâm lý có thể có hiệu quả bao gồm:

• Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) – là một loại liệu pháp rất phổ biến bao gồm việc giúp cá nhân xác định những niềm tin và hành vi tiêu cực, không lành mạnh và cố gắng thay thế chúng bằng những niềm tin và hành vi lành mạnh, tích cực, cũng như dạy các kỹ năng đối phó để giải quyết các vấn đề khác nhau.

• Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT) – là một loại CBT dạy các kỹ năng hành vi như chánh niệm, điều hòa cảm xúc, khả năng chịu đựng đau khổ và hiệu quả giao tiếp giữa các cá nhân để giúp quản lý cảm xúc và cải thiện mối quan hệ với người khác.

• Liệu pháp tiếp xúc – liệu pháp này có thể được kết hợp vào CBT và đã được chứng minh là có hiệu quả, đặc biệt đối với những người mắc chứng sợ hãi cụ thể và rối loạn lo âu xã hội.

  Liệu pháp này bao gồm việc dần dần tiếp cận đối tượng hoặc tình huống gây ra lo lắng để xây dựng sự tự tin để cá nhân có thể ở gần đối tượng hoặc trong tình huống đó và kiểm soát sự lo lắng.

• Liệu pháp chấp nhận và cam kết – liệu pháp này bao gồm việc giúp người mắc chứng lo âu nhận thức và chấp nhận những suy nghĩ và cảm xúc của mình và cam kết thực hiện thay đổi, với hy vọng rằng điều này sẽ tăng khả năng đối phó và thích nghi với các tình huống.

Thuốc men

Thuốc chống trầm cảm là loại thuốc thường được kê đơn để điều trị các chứng rối loạn lo âu, đặc biệt là thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI).

Thuốc SSRI hoạt động bằng cách đảm bảo có nhiều chất dẫn truyền thần kinh serotonin lưu thông khắp não.

Những loại thuốc này được cho là dễ dung nạp hơn các loại thuốc khác và do đó có thể dùng lâu dài. Tuy nhiên, chúng có thể gây ra một số tác dụng phụ, chẳng hạn như buồn nôn, khô miệng hoặc một số ý nghĩ tự tử, đặc biệt là khi bắt đầu dùng thuốc.

Benzodiazepin là loại thuốc chống lo âu mạnh hơn, thường được kê đơn cho những người có dấu hiệu nghiêm trọng và gặp khó khăn đáng kể trong cuộc sống hàng ngày. Một số ví dụ về benzodiazepin bao gồm Alprazolam (Xanax), Clonazepam (Klonopin) và Lorazepam (Ativan).

Do những loại thuốc này rất mạnh nên không phải lúc nào cũng khuyến khích sử dụng lâu dài. Chúng cũng có thể đi kèm với các tác dụng phụ khó chịu và gây nghiện, vì vậy chúng thường được kê đơn với liều lượng thấp trong thời gian ngắn để giúp ích trong giai đoạn khủng hoảng.

Mặc dù có nhiều sự ủng hộ cho việc sử dụng thuốc, nhưng bạn cần lưu ý rằng thuốc có tác dụng khác nhau đối với mỗi người và do đó, chúng có thể không phải là lựa chọn phù hợp với nhiều người.

Tự chăm sóc

Bên cạnh thuốc men và liệu pháp, một số thay đổi về lối sống có thể được áp dụng vào cuộc sống của những người đang phải vật lộn với chứng lo âu, điều này có thể giúp ích cho một số cảm giác lo lắng:

• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh và cân bằng

• Tập thể dục thường xuyên – đặc biệt là bài tập aerobic có thể giúp giảm bớt cảm giác lo lắng

• Tránh các chất kích thích như caffeine – caffeine làm tăng nhịp tim, có thể khiến mọi người cảm thấy lo lắng hơn

• Tránh rượu – rượu có thể khiến mọi người cảm thấy bớt lo lắng ngay lập tức, đó là lý do tại sao nhiều người bị lo lắng có thể sử dụng nó để bình tĩnh lại. Tuy nhiên, sau khi uống, mọi người có thể cảm thấy cáu kỉnh hoặc chán nản hơn hoặc trở nên phụ thuộc vào các chất gây nghiện, đây là một cơ chế đối phó không lành mạnh.

• Thiết lập lại thói quen, thực hiện các khoảng nghỉ, đặt ra các mục tiêu thực tế, suy ngẫm về các mục tiêu và xem xét tiến độ.

• Thực hiện các bài tập thư giãn như yoga, chánh niệm và thiền định

• Duy trì mạng lưới hỗ trợ – nói chuyện với bạn bè và thành viên gia đình đáng tin cậy về những lo lắng và căng thẳng có thể giải tỏa rất nhiều gánh nặng mà họ đang cảm thấy

• Đôi khi chỉ cần thừa nhận sự lo lắng và chấp nhận cảm giác đó cũng có thể giúp mọi người giải quyết được cảm xúc của mình và nhận ra rằng có thể họ đang suy nghĩ không hợp lý.

Chánh niệm

Chánh niệm là thực hành tập trung sự chú ý vào khoảnh khắc hiện tại mà không bị phân tâm. Điều này có thể được thực hành thông qua thiền định hoặc thậm chí thông qua việc hoàn thành các công việc hàng ngày có thể giúp ‘làm chủ’ một người (ví dụ, trong khi gấp quần áo, đi dạo hoặc pha một tách trà).

Khi sử dụng chánh niệm để tập trung vào thời điểm hiện tại, chúng ta ít có khả năng tập trung vào những suy nghĩ tiêu cực, suy nghĩ miên man hoặc lo lắng về tương lai. Do đó, chánh niệm có thể giúp giảm bớt lo lắng.

Phá vỡ vòng luẩn quẩn của sự lo lắng

Đối với những người mắc chứng lo âu, họ có nhiều khả năng quét môi trường xung quanh để tìm kiếm các mối đe dọa tiềm ẩn. Do đó, họ chú ý nhiều hơn đến những thứ gây ra sự lo âu của họ.

Việc tìm kiếm những mối đe dọa tiềm ẩn có thể khiến cảm giác lo lắng về mặt thể chất trở nên trầm trọng hơn.

Để đối phó với sự lo lắng, mọi người thường sẽ tránh hoặc thoát khỏi tình huống, mang lại cho họ sự giải tỏa tức thời, ngắn hạn. Họ cũng có thể sử dụng các loại hành vi an toàn khác để giúp họ đối phó trong các tình huống gây lo lắng.

Ví dụ, người mắc chứng OCD sẽ thực hiện các hành vi mang tính nghi lễ, hoặc người mắc chứng rối loạn lo âu xã hội có thể giả vờ bận rộn khi nói chuyện điện thoại để tránh tham gia vào các tình huống xã hội.

Mặc dù những hành vi tránh né và an toàn này có thể khiến một người cảm thấy tốt hơn trong thời gian ngắn, nhưng về lâu dài, những hành vi này có thể gây hại.

Tránh những tình huống lo lắng cao độ có thể làm tăng cảm giác về mặt thể chất trong những tình huống tương tự trong tương lai, gây mất tự tin về khả năng đối phó và tăng cường sử dụng các hành vi an toàn.

Vì lý do này, sự lo lắng sẽ tiếp diễn và thậm chí có thể trở nên tệ hơn hoặc lan sang các tình huống khác. Đây là vòng luẩn quẩn của sự lo lắng.

Để có thể phá vỡ vòng luẩn quẩn của sự lo lắng, điều quan trọng là phải dần dần đối mặt với tình huống gây lo lắng trong khi học cách từ bỏ các hành vi an toàn.

Ví dụ, một người mắc chứng OCD có thể từ từ bắt đầu ngừng thực hiện các hành vi mang tính nghi lễ, hoặc một người mắc chứng rối loạn lo âu xã hội có thể đảm bảo rằng họ không mang điện thoại đến các sự kiện xã hội để họ có nhiều khả năng tham gia vào các cuộc trò chuyện hơn.

Khả năng phá vỡ chu kỳ lo âu là điều có thể được hướng dẫn thực hiện với sự giúp đỡ của một nhà trị liệu trong liệu pháp tâm lý nếu cá nhân cảm thấy họ không thể tự mình làm được điều này.

Sau nhiều lần tiếp xúc với những tình huống gây lo lắng cao độ, đồng thời ngừng các hành vi an toàn, sự tự tin trong những tình huống này sẽ dần tăng lên.

Thông qua việc mỗi cá nhân tự thử thách bản thân theo những cách có cấu trúc và lặp đi lặp lại, họ sẽ có cơ hội giảm bớt lo lắng nói chung tốt hơn.

Nguồn tham khảo

Ayano, G., Betts, K., Maravilla, J. C., & Alati, R. (2021). A systematic review and meta-analysis of the risk of disruptive behavioral disorders in the offspring of parents with severe psychiatric disorders. Child Psychiatry & Human Development, 52(1), 77-95.

Behan, C. (2020). The benefits of meditation and mindfulness practices during times of crisis such as COVID-19. Irish journal of psychological medicine, 37(4), 256-258.

Christiansen, D. M. (2015). Examining sex and gender differences in anxiety disorders. A fresh look at anxiety disorders, 17-49.

Government of Western Australia. (n.d.). The Vicious Cycle of Anxiety. Centre for Clinical Interventions. Retrieved 2021, November 19, from: https://www.cci.health.wa.gov.au/~/media/CCI/Mental-Health-Professionals/Panic/Panic—Information-Sheets/Panic-Information-Sheet—03—The-Vicious-Cycle-of-Anxiety.pdf

Nikčević, A. V., Marino, C., Kolubinski, D. C., Leach, D., & Spada, M. M. (2021). Modelling the contribution of the Big Five personality traits, health anxiety, and COVID-19 psychological distress to generalised anxiety and depressive symptoms during the COVID-19 pandemic. Journal of Affective Disorders, 279, 578-584.

Zhang, F., Baranova, A., Zhou, C., Cao, H., Chen, J., Zhang, X., & Xu, M. (2021). Causal influences of neuroticism on mental health and cardiovascular disease. Human Genetics, 1-15.