Cảm giác thời gian trôi nhanh hơn: Tại sao Giáng sinh đến sớm hơn mỗi năm?

Cảm giác rằng các sự kiện thường niên như Giáng sinh hoặc Ramadan đến nhanh hơn mỗi năm đã trở thành một giai thoại phổ biến trong đời sống hàng ngày. Tuy nhiên, cảm giác này vẫn chưa được hiểu rõ và ít được nghiên cứu trong bối cảnh thời gian dài hơn.

Trong bài nghiên cứu gần đây được đăng trên tạp chí PLOS One, một nhóm nhà khoa học đã tiến hành hai nghiên cứu đồng thời ở Vương quốc Anh và Iraq để khám phá lý do cốt lỗi đằng sau cảm giác này.

Nghiên cứu đã phân tích những yếu tố tâm lý như chức năng trí nhớ, phản ứng cảm xúc, và sự chú ý đến thời gian để xem chúng ảnh hưởng như thế nào đến nhận thức thời gian.

Sự bóm mèo thời gian dẫn đến Giáng sinh đến nhanh hơn mỗi năm?

Thời gian là một khái niệm khó nắm bắt, và nhận thức của con người về thời gian thường xuyên bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố tâm lý và cá nhân.

Trải nghiệm của con người về thời gian rất linh hoạt và dễ bị bóp méo, khiến chúng ta có Cảm giác thời gian trôi nhanh hơn hơn hoặc chậm hơn so với thực tế (Ogden & Piovesan, 2022).

Những biến dạng này có thể xảy ra trong các khoảng thời gian ngắn, ví dụ, một cuộc họp có thể cảm thấy kéo dài mãi hoặc trôi qua nhanh chóng tùy thuộc vào nội dung của nó.

Tuy nhiên, việc sử dụng phổ biến các câu nói như “Giáng sinh đến nhanh hơn mỗi năm” cho thấy rằng sự bóp méo thời gian cũng xuất hiện trong những khoảng thời gian dài hơn.

Dù các báo cáo giai thoại về hiện tượng này khá phổ biến, lý do tại sao có Cảm giác thời gian trôi nhanh hơn giữa các sự kiện thường niên dường như vẫn chưa được hiểu rõ.

Nghiên cứu gần đây đã tìm cách giải quyết vấn đề này bằng cách khám phá mức độ phổ biến và các yếu tố dự đoán sự bóp méo thời gian liên quan đến các sự kiện lặp lại, cụ thể là niềm tin như “Giáng sinh và Ramadan đến nhanh hơn mỗi năm” (Ogden & Piovesan, 2022).

Ý tưởng rằng nhận thức về thời gian thay đổi qua các giai đoạn dài đã được nghiên cứu trước đây, đặc biệt là trong mối liên hệ giữa tuổi tác và trải nghiệm thời gian.

Dù có một số bằng chứng cho thấy thời gian dường như trôi nhanh hơn theo tuổi tác, nhưng những tác động này không chỉ giới hạn ở người cao tuổi mà được quan sát trên một dải tuổi rộng (Wittmann et al., 2015; Friedman & Janssens, 2012).

Ví dụ, các nghiên cứu cắt ngang bao gồm người tham gia từ 18 đến 81 tuổi đã kết luận rằng, đối với hầu hết các thước đo trải nghiệm thời gian (như “Hôm nay hoặc tuần này trôi qua nhanh như thế nào?”), tuổi tác chỉ giải thích một phần nhỏ sự thay đổi trong nhận thức về thời gian.

Kết quả này cũng được quan sát trong các nghiên cứu trong đại dịch COVID-19 (Droit-Volet et al., 2020; Ogden, 2021) và trong các nghiên cứu về mẫu trải nghiệm so sánh giữa nhóm người trẻ (20–23 tuổi) và người già (69–78 tuổi) (Wittmann et al., 2015).

Thú vị là, trong khi tuổi tác không có ảnh hưởng đáng kể đến nhận thức thời gian ngắn hạn, một số nghiên cứu đã phát hiện ra ảnh hưởng của nó trong các khoảng thời gian dài hơn.

Chẳng hạn, nhận thức của người tham gia về tốc độ của 10 năm qua dường như tăng lên trong độ tuổi từ 18 đến 50 (Friedman & Janssens, 2012; Wittmann et al., 2015).

Ngược lại, nghiên cứu về những người rất cao tuổi (từ 75 tuổi trở lên) cho thấy hiện tượng ngược lại: thời gian dường như trôi chậm hơn đối với nhóm này so với người lớn tuổi trẻ hơn (Wittmann et al., 2015; Droit-Volet & Wearden, 2016).

Những ảnh hưởng không nhất quán của tuổi tác lên nhận thức về thời gian gợi ý rằng các yếu tố khác có thể đóng vai trò chính trong việc quyết định tốc độ trôi qua của thời gian.

Nhiều biến số được biết đến có ảnh hưởng đến nhận thức về tốc độ thời gian, bao gồm trải nghiệm cảm xúc, sự hình thành ký ức và khả năng tập trung chú ý (Ogden & Piovesan, 2022).

Những khác biệt cá nhân trong các yếu tố tâm lý này có thể góp phần giải thích cảm giác phổ biến rằng các sự kiện thường niên như Giáng sinh hoặc Ramadan đến nhanh hơn qua từng năm.

Sức khỏe cảm xúc

Giáng sinh và tháng Ramadan gợi lên những cảm xúc mạnh mẽ, và giá trị cảm xúc của những sự kiện này có thể làm sai lệch các phán đoán về sự trôi qua của thời gian.

Các trạng thái cảm xúc tự báo cáo đã liên tục được phát hiện là ảnh hưởng đến tốc độ chủ quan của thời gian trôi qua (Ogden, 2020; Wittmann  et al., 2015).

Trong đại dịch COVID-19, một số nghiên cứu đã chứng minh rằng trong cộng đồng nói chung, tâm trạng tích cực có liên quan đến nhận thức nhanh hơn về thời gian trôi qua, trong khi tâm trạng tiêu cực có liên quan đến nhận thức chậm hơn về thời gian [Ogden, 2020; Wittmann  et al., 2015; Droit-Volet & Wearden, 2015; Ogden et al., 2022).

Những phát hiện này phù hợp với nghiên cứu trước đại dịch về sự bóp méo trong quá trình trôi qua của thời gian (Droit-Volet & Wearden, 2015; Ogden et al., 2022) và được phản ánh trong các nhóm lâm sàng, trong đó thời gian trôi qua chậm hơn được nhận thức có liên quan đến trầm cảm gia tăng, sức khỏe kém hơn và chất lượng cuộc sống giảm (Ogden, 2020; Loose et al., 2021; Bech, 1975; Ogden et al., 2023)

Bằng chứng mới nổi từ đại dịch COVID-19 cho thấy thêm rằng cảm xúc ảnh hưởng đến trải nghiệm của các kỷ nguyên dài hơn, chẳng hạn như nhiều năm.

Ogden & Piovesan (2022) đã khám phá các yếu tố ảnh hưởng đến sự bóp méo trong trí nhớ của mọi người trong 12 tháng đầu tiên của đại dịch. Họ quan sát thấy rằng nhiều cá nhân báo cáo rằng 12 tháng đầu tiên có cảm giác dài hơn một năm.

Hiệu ứng kéo dài này có liên quan đến mức độ trầm cảm, lo lắng và cô lập xã hội cao hơn. Do đó, sự khác biệt giữa các cá nhân trong đánh giá cảm xúc về các sự kiện cụ thể, cũng như các hoàn cảnh xã hội dài hạn rộng hơn như cô lập, sức khỏe tâm lý kém và giảm hạnh phúc, có khả năng ảnh hưởng đến các đánh giá về thời gian trôi qua đối với các sự kiện thường niên.

Mặc dù các tài liệu hiện có xem xét tác động của các trạng thái cảm xúc đối với thời gian trôi qua trong các khoảng thời gian từ vài ngày đến vài năm, nhưng vẫn chưa rõ cách đánh giá cảm xúc về các sự kiện trong quá khứ và sắp tới ảnh hưởng cụ thể đến thời gian trôi qua trong thời gian dài hơn như thế nào.

Nghiên cứu hiện tại nhằm mục đích mở rộng sự hiểu biết về cách các đánh giá cảm xúc ảnh hưởng đến các đánh giá về thời gian trôi qua, đặc biệt là đối với các sự kiện thường niên như Giáng sinh và Ramadan.

Hình thành trí nhớ

Những thay đổi chủ quan trong thời gian trôi qua cũng có thể bị ảnh hưởng bởi chức năng trí nhớ của một cá nhân (Ornstein, 1969; Block & Zakay, 2001). Cách chức năng bộ nhớ ảnh hưởng đến quá trình xử lý thời gian phụ thuộc vào việc khoảng thời gian được đánh giá là tương lai hay hồi cứu.

Khi thời gian được đánh giá theo hướng tương lai và cá nhân theo dõi thời gian một cách có ý thức trong suốt một sự kiện, thì khối lượng bộ nhớ và xử lý thông tin tăng lên có liên quan đến nhận thức ngắn hơn về thời gian.

Ngược lại, khi thời gian được đánh giá theo hướng hồi cứu và không được theo dõi một cách có ý thức, thì tác động của khối lượng bộ nhớ lên trải nghiệm thời gian bị đảo ngược (Ornstein, 1969; Block & Zakay, 2001).

Nhìn chung, đối với các phán đoán thời gian hồi cứu, các khoảng thời gian mà cá nhân có thể nhớ lại nhiều ký ức riêng biệt được coi là dài hơn các khoảng thời gian có ít ký ức được nhớ lại hơn (Ornstein, 1969; Block & Zakay, 2001).

Ngoài ra, nội dung của các ký ức được nhớ lại có thể ảnh hưởng đến thời lượng sự kiện được nhận thức. Các ký ức có tính biến thiên cao về mặt ngữ cảnh hoặc cảm xúc thường liên quan đến thời lượng được nhận thức dài hơn so với các ký ức có tính biến thiên ít hơn (Block & Reed, 1978)

Tầm quan trọng của sự hình thành trí nhớ trong trải nghiệm thời gian cho thấy rằng chức năng trí nhớ có thể là một yếu tố quan trọng trong trải nghiệm về sự trôi qua của thời gian bị bóp méo, đặc biệt là trong các khoảng thời gian dài hơn như nhiều năm.

Nếu trí nhớ bị suy giảm làm giảm số lượng ký ức được hình thành hoặc nhớ lại trong một năm, điều này có thể góp phần vào cảm giác một năm trôi qua nhanh chóng. Thật vậy, có thể hình dung rằng chức năng bộ nhớ suy giảm góp phần làm sai lệch nhận thức về thời gian trôi qua trong thời gian dài.

Tập ​​trung chú ý

Mức độ chú ý dành cho thời gian ảnh hưởng đáng kể đến tốc độ chủ quan của thời gian trôi qua. Tại bất kỳ thời điểm nào, mức độ chú ý dành cho thời gian được xác định bởi các nguồn lực nhận thức có sẵn để xử lý thời gian (Kosak & Kuhbandner, 2021; Flaherty, 1993).

Ví dụ, trong thời gian nhận thức thấp, các nguồn lực nhận thức dư thừa được sử dụng để xử lý thời gian, khiến thời gian dường như trôi chậm hơn.

Ngược lại, trong thời gian tải nhận thức cao và các nhiệm vụ hấp dẫn, ít chú ý hơn được dành cho thời gian và thời gian dường như trôi nhanh hơn (Kosak & Kuhbandner, 2021; Flaherty, 1993).

Thời hạn làm thay đổi mối quan hệ giữa sự chú ý và thời gian trôi qua. Khi thực hiện các nhiệm vụ nhạy cảm với thời gian hoặc sắp đến thời hạn, mọi người thường cảm thấy rằng họ “không đủ thời gian”, tạo ra áp lực về thời gian.

Nhận thức về thời gian tăng lên do áp lực về thời gian tạo ra cảm giác thời gian trôi nhanh hơn (Wittmann ey al., 2015; Roxburgh, 2006; Roxburgh, 2004).

Các sự kiện thường niên như Giáng sinh và Ramadan hoạt động như thời hạn, có khả năng nâng cao nhận thức về thời gian khi mọi người chuẩn bị cho các sự kiện này. Do đó, nhận thức về thời gian trong quá trình chuẩn bị cho các sự kiện này có thể dự đoán trải nghiệm về thời gian trôi qua.

Nghiên cứu về Tại sao Giáng sinh đến sớm hơn mỗi năm?

Các nhà nghiên cứu muốn tìm hiểu xem các yếu tố tâm lý cụ thể – như phản ứng cảm xúc với các sự kiện, chức năng trí nhớ và thói quen chú ý – có góp phần vào những nhận thức này hay không. Họ cũng tìm cách xác định xem tuổi tác có đóng vai trò quan trọng hay không, như thường được cho là.

Các nhà nghiên cứu đã tiến hành hai nghiên cứu—một tập trung vào Giáng sinh ở Vương quốc Anh và một tập trung vào tháng Ramadan ở Iraq. Cả hai sự kiện đều được chọn vì ý nghĩa văn hóa của chúng và cách chúng đánh dấu lịch hàng năm.

Phương pháp

Nghiên cứu đầu tiên tuyển dụng 789 người tham gia, tuổi từ 18 đến 80, thông qua một nền tảng trực tuyến. Những người tham gia được yêu cầu đánh giá mức độ đồng ý của họ với tuyên bố “Giáng sinh đến nhanh hơn mỗi năm”, bằng cách sử dụng thang điểm bảy điểm.

Họ cũng hoàn thành các bảng câu hỏi đánh giá sự chú ý của họ đến thời gian, niềm vui Giáng sinh, chức năng trí nhớ và chất lượng cuộc sống nói chung.

Để đo trí nhớ, các nhà nghiên cứu đã sử dụng một công cụ tự báo cáo để đánh giá trí nhớ tương lai (nhớ làm những việc trong tương lai) và trí nhớ hồi tưởng (nhớ lại các sự kiện trong quá khứ).

Phản ứng cảm xúc đối với Giáng sinh được đánh giá thông qua một thang đo riêng và sự chú ý đến thời gian được đánh giá bằng cách hỏi những người tham gia về tần suất họ nghĩ về thời gian trong cuộc sống hàng ngày của họ.

Nghiên cứu thứ hai theo một thiết kế tương tự nhưng thay thế các tài liệu tham khảo về Giáng sinh bằng Ramadan.

Nghiên cứu này bao gồm 621 người tham gia từ Iraq, tất cả đều tự nhận mình là người Hồi giáo. Các bảng câu hỏi đã được điều chỉnh để phản ánh sự khác biệt về văn hóa, chẳng hạn như sử dụng bản dịch tiếng Ả Rập đã được xác thực.

Giống như nghiên cứu đầu tiên, những người tham gia được yêu cầu đánh giá sự trôi qua của thời gian, chức năng trí nhớ, sự thích thú của Ramadan và sự chú ý đến thời gian.

Thời điểm của mỗi nghiên cứu phải phù hợp với giai đoạn dẫn đến các sự kiện tương ứng, vì những giai đoạn này thường liên quan đến nhận thức và sự chuẩn bị cao hơn, có khả năng ảnh hưởng đến nhận thức về thời gian.

Cả hai nghiên cứu đều cho thấy sự đồng thuận mạnh mẽ với ý tưởng rằng các sự kiện thường niên dường như diễn ra nhanh hơn mỗi năm.

Tại Vương quốc Anh, 76% người tham gia đồng ý rằng Giáng sinh có vẻ đến sớm hơn, trong khi 70% người tham gia ở Iraq bày tỏ cùng niềm tin về tháng Ramadan.

Kết quả nghiên cứu

Một số yếu tố chính có liên quan đến những nhận thức này:

1. Sự kiện thú vị: Những người tham gia báo cáo rằng họ thích Giáng sinh hoặc Ramadan hơn có nhiều khả năng cảm thấy những sự kiện này diễn ra nhanh hơn. Điều này phù hợp với nghiên cứu trước đây cho thấy rằng cảm xúc tích cực có thể khiến thời gian trôi qua nhanh hơn.
2. Chú ý đến thời gian: Việc tập trung nhiều hơn vào thời gian hàng ngày có liên quan đến niềm tin mạnh mẽ hơn rằng các sự kiện sẽ đến sớm hơn. Điều này có thể phản ánh nhận thức cao hơn hoặc áp lực về thời gian khi các sự kiện đến gần.
3. Chức năng bộ nhớ: Đáng ngạc nhiên là các lỗi bộ nhớ tiềm ẩn—khó nhớ các nhiệm vụ trong tương lai—có liên quan đến việc thời gian trôi qua nhanh hơn. Điều này cho thấy việc suy nghĩ trước về các nhiệm vụ liên quan đến sự kiện có thể ảnh hưởng đến cảm giác thời gian trôi nhanh hơn.
4. Tuổi tác: Trái với niềm tin phổ biến, tuổi tác cao hơn không liên quan đến sự bóp méo thời gian lớn hơn đối với các sự kiện thường niên. Ở Iraq, những người tham gia trẻ tuổi thực sự có nhiều khả năng nhận thức rằng tháng Ramadan đến nhanh hơn, trong khi tuổi tác không có tác động đáng kể nào ở Vương quốc Anh.

Mặc dù có những điểm tương đồng như các cột mốc hàng năm, Giáng sinh và Ramadan khác nhau về thời lượng, tập quán văn hóa và thời điểm.

Giáng sinh được cố định vào ngày 25 tháng 12, trong khi Ramadan thay đổi dựa trên lịch âm. Các nhà nghiên cứu lưu ý rằng những khác biệt này có thể ảnh hưởng đến cách trải nghiệm thời gian, nhưng các yếu tố dự báo tâm lý về sự bóp méo thời gian—sự thích thú, sự chú ý và trí nhớ—vẫn nhất quán ở cả hai nền văn hóa.

Một lời từ PSYEZ

Nhận thức của con người về thời gian là một hiện tượng phức tạp, bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố tâm lý, xã hội và cá nhân.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng cảm giác các sự kiện thường niên như Giáng sinh và Ramadan “đến nhanh hơn mỗi năm” không chỉ là giai thoại, mà là một trải nghiệm phổ biến, có thể được giải thích bởi sự tương tác giữa các yếu tố như cảm xúc, chú ý và trí nhớ.

Nguồn tham khảo