Hiện tượng quay lại với người yêu cũ, thường sau khi đã thề sẽ không bao giờ gặp lại, thực tế khá phổ biến và thậm chí còn được khoa học công nhận là “quay lại trong mối quan hệ“.
Hành vi này không chỉ xảy ra ở thanh thiếu niên hay người trưởng thành trẻ tuổi mà còn ở mọi độ tuổi, bao gồm cả các cặp vợ chồng.
Việc hiểu tại sao nhiều người quay lại với người yêu cũ đòi hỏi phải tìm hiểu về thần kinh học và tâm lý học, các yếu tố này giúp giải thích các lực lượng mạnh mẽ tác động đến hành vi này.
Phần thưởng từ sự quen thuộc
Khi chúng ta yêu, bộ não của chúng ta trải qua những thay đổi hóa học sâu sắc, đặc biệt là trong các hệ thống thần kinh liên quan đến cảm giác thỏa mãn, động lực và niềm vui.
Một trong những chất hóa học chủ yếu đóng vai trò trong quá trình này là dopamine – chất dẫn truyền thần kinh có vai trò quan trọng trong cảm giác khoái cảm, phần thưởng và động lực. Khi chúng ta tiếp xúc với người mình yêu, dopamine được tiết ra một cách mạnh mẽ, làm tăng cảm giác gắn kết và kích thích trong mối quan hệ.
Nghiên cứu về loài chuột đồng cỏ, một loài động vật có xu hướng gắn kết theo kiểu một vợ một chồng, đã cho thấy rằng dopamine không chỉ giúp thúc đẩy cảm giác vui vẻ và gắn kết mà còn tạo ra một dấu ấn thần kinh đặc biệt trong não.
Dấu ấn này chỉ được kích hoạt khi đối tác hiện diện, chứ không phải khi có sự xuất hiện của bất kỳ ai khác.
Nói cách khác, bộ não sẽ ghi nhớ sự hiện diện của người yêu cũ giống như một phần thưởng đặc biệt chỉ có thể tìm thấy ở đối tác trước đây, tạo ra sự thèm khát và cám dỗ quay lại với họ ngay cả khi bạn biết rằng mối quan hệ đó có thể không còn lành mạnh hay phù hợp nữa (Young et al., 2001).
Sự gia tăng dopamine này làm thay đổi cách các mạch thần kinh trong bộ não của chúng ta hoạt động. Nó không chỉ khiến chúng ta cảm thấy phấn khích khi gần gũi với người yêu cũ mà còn làm tăng khả năng lặp lại những hành vi này.
Những thay đổi hóa học này có tác dụng lâu dài, tạo ra một kiểu phản ứng trong bộ não, khiến chúng ta muốn tái trải nghiệm cảm giác hạnh phúc và kết nối mà chúng ta đã cảm nhận được trong mối quan hệ cũ.
Thực tế, việc này có thể so sánh với hiện tượng nghiện, khi bộ não đã “lập trình” để coi những lần tái kết nối với người yêu cũ là một phần thưởng mà không dễ dàng từ bỏ.
Mỗi lần kết nối lại, bộ não sẽ cảm nhận được một cú hích dopamine, khuyến khích chúng ta lặp lại hành động đó bất chấp hậu quả có thể không tốt cho chúng ta (Kelley et al., 2009).
Điều này giải thích tại sao nhiều người, mặc dù biết rằng mối quan hệ với người yêu cũ không lành mạnh hay không có tương lai, vẫn cảm thấy khó khăn trong việc ngừng quay lại với họ.
Hành vi này giống như một dạng nghiện, nơi mà cảm giác thỏa mãn và “phần thưởng” từ việc kết nối lại là rất mạnh mẽ và khó cưỡng.
Bộ não được “lập trình” để cảm nhận sự gần gũi và khoái cảm khi ở gần người yêu cũ, khiến chúng ta dễ dàng bị cuốn vào một vòng lặp không kết thúc, nơi những cảm xúc này trở thành động lực chính dẫn dắt hành vi của chúng ta.
Mặc dù lý trí có thể biết rằng việc quay lại với người yêu cũ có thể không phải là quyết định đúng đắn, nhưng sức mạnh của dopamine và những thay đổi hóa học trong bộ não lại khiến chúng ta khó cưỡng lại được cảm giác này.
Điều này cho thấy rằng không chỉ đơn giản là vấn đề cảm xúc, mà còn là một quá trình sinh lý sâu sắc, liên quan đến các cơ chế thần kinh đã được thiết lập trong quá trình yêu đương.
Mất đi một phần của bản thân
Khi một mối quan hệ lâu dài kết thúc, chúng ta thường có cảm giác như mình đã mất đi một phần của chính mình.
Điều này đặc biệt đúng với những người có kiểu gắn bó lo âu, những người có xu hướng đồng nhất bản thân với đối tác để duy trì sự gần gũi và tạo ra sự kết nối cảm xúc mạnh mẽ.
Họ dễ dàng làm mờ đi ranh giới giữa bản thân và đối tác, xem mối quan hệ như một phần không thể thiếu trong việc xác định ai là mình.
Các nghiên cứu tâm lý học đã chỉ ra rằng khi những người này trải qua sự chia tay, họ gặp khó khăn trong việc duy trì “sự rõ ràng về khái niệm bản thân”. Điều này có nghĩa là họ cảm thấy khó khăn trong việc định hình lại mình khi không có đối tác bên cạnh.
Họ thường xuyên cảm thấy thiếu vắng hoặc không hoàn thiện, như thể một phần của họ đã bị mất đi khi mối quan hệ kết thúc (Gerring et al., 2013).
Đối với những người có xu hướng quay lại với người yêu cũ, việc tái kết nối có thể mang lại cảm giác tạm thời của sự “hoàn thiện”.
Dù họ có thể biết rằng người yêu cũ không phải là người tốt nhất cho mình hoặc rằng mối quan hệ đã không còn lành mạnh, bộ não vẫn có thể phản ứng theo cách mà khiến họ cảm thấy hạnh phúc và trọn vẹn khi họ tái kết nối.
Mặc dù lý trí có thể hiểu rằng tái hợp có thể không phải là lựa chọn tốt nhất, nhưng cảm giác thỏa mãn tạm thời và sự gắn kết từ việc tái kết nối khiến họ cảm thấy như thể mình đã tìm lại được một phần bản thân đã mất.
Tránh nỗi đau cảm xúc
Ai trong chúng ta cũng đều không muốn đối mặt với nỗi đau cảm xúc hay sự khó chịu mà sự chia tay mang lại.
Cảm giác mất mát, cô đơn và buồn bã có thể trở thành một gánh nặng tinh thần rất lớn, và để giảm bớt cảm giác này, nhiều người thường quay lại với người yêu cũ, mặc dù họ biết rằng mối quan hệ này không còn ổn định hay không phù hợp nữa.
Một lý do quan trọng khiến chúng ta quay lại với người yêu cũ là nỗi cô đơn.
Khi không có sự hiện diện của đối tác, cảm giác trống vắng và cô đơn có thể trở nên quá mạnh mẽ, thúc đẩy chúng ta liên lạc lại với người yêu cũ, dù biết rằng mối quan hệ này có thể không còn khả năng hàn gắn.
Nghiên cứu của Beltz và cộng sự (2011) chỉ ra rằng cảm giác cô đơn có thể kích thích nhu cầu tìm kiếm sự gắn kết và an ủi từ những mối quan hệ cũ, ngay cả khi chúng không lành mạnh hoặc không mang lại sự phát triển lâu dài.
Hiện tượng này trở nên rõ ràng hơn khi bạn thử hẹn hò lại sau chia tay. Khi bạn không thể hòa hợp với những người mới, nỗi cô đơn và sự đau buồn càng gia tăng.
Thực tế, việc tiếp cận các mối quan hệ mới có thể làm lộ rõ sự khó khăn trong việc vượt qua chia tay. Những mối quan hệ mới có thể không đáp ứng được kỳ vọng hay nhu cầu tình cảm của bạn, khiến bạn cảm thấy buồn bã và thất vọng, từ đó làm tăng cảm giác trống vắng.
Giải pháp tạm thời, nhưng không sáng suốt lâu dài, chính là quay lại với người yêu cũ, người đã từng giảm bớt cảm giác đau đớn trong quá khứ.
Tuy nhiên, như nghiên cứu của Giddens (1992) cho thấy, việc quay lại với người yêu cũ không phải lúc nào cũng mang lại sự hạnh phúc bền vững.
Thực tế, mặc dù có thể tạm thời làm giảm cảm giác cô đơn và đau buồn, nhưng hành động này chỉ là một giải pháp ngắn hạn, và nó có thể khiến bạn tiếp tục vướng vào một vòng lặp của sự tái tạo nỗi đau, thay vì giúp bạn thật sự vượt qua và phát triển sau chia tay.
Việc quay lại với người yêu cũ để tránh cảm giác đau đớn cảm xúc có thể là một chiến lược “phòng thủ” trong ngắn hạn, nhưng các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc đối mặt với nỗi đau và học cách vượt qua nó là bước quan trọng để trưởng thành và xây dựng các mối quan hệ lành mạnh trong tương lai (Chamberlain et al., 2011).
Làm thế nào để thực sự kết thúc mọi thứ
Nếu bạn muốn thực sự chấm dứt mối quan hệ với người yêu cũ, bạn phải cam kết phá vỡ chu kỳ thần kinh mà khiến bạn quay lại.
Điều này không chỉ có nghĩa là không gặp mặt hay nói chuyện với họ, mà còn tránh việc củng cố các thói quen khiến não bạn tìm kiếm cảm giác “phần thưởng”, chẳng hạn như theo dõi trang Instagram hay các mạng xã hội khác của họ.
Việc dễ dàng truy cập vào sự hiện diện trực tuyến của người yêu cũ khiến việc này trở nên khó khăn hơn. Tuy nhiên, nếu bạn thực sự muốn kết thúc mối quan hệ, bạn cần phải tự cắt đứt mối liên hệ này vì nó chỉ làm tăng thêm sự thèm muốn người yêu cũ. Hãy coi đây như một phép loại suy cai nghiện tình cảm.
Để vượt qua nỗi đau mất mát, bạn cần chấp nhận sự đau đớn và tin rằng trái tim (và cả bộ não của bạn) sẽ lành lại.
Nếu điều này cảm thấy vô vọng, hãy nhớ đến nghiên cứu trên chuột đồng cỏ: hoạt động dopamine gia tăng khi gần gũi với bạn đời lâu năm đã được chứng minh là sẽ giảm dần sau một khoảng thời gian dài xa cách.
Tất nhiên, chúng ta có những đặc điểm di truyền phân biệt với các loài động vật khác, nhưng nghiên cứu này cho thấy rằng đủ thời gian và khoảng cách có thể làm giảm (và có thể loại bỏ) sức hút mà chúng ta cảm nhận với người yêu cũ.
Thời gian cụ thể sẽ khác nhau tùy vào mức độ gắn kết trong mối quan hệ trước đó, nhưng một số nghiên cứu (về con người) cho thấy quá trình chữa lành có thể bắt đầu trong vòng ba tháng.
Điều này không có nghĩa là bạn cần phải ngừng nghĩ về người yêu cũ hoàn toàn. Một số nghiên cứu cho thấy ký ức về người yêu cũ có thể tác động tích cực đến các mối quan hệ tương lai, giúp bạn tăng niềm tin rằng bạn đã trưởng thành và chín chắn hơn.
Tuy nhiên, trước hết, bạn cần phải phá vỡ thói quen tự động quay lại với người yêu cũ bằng cách cam kết không củng cố mối quan hệ này trong một khoảng thời gian dài.
Việc nhận được sự hỗ trợ từ bạn bè, nhóm hỗ trợ chia tay hoặc một nhà trị liệu đáng tin cậy, đi du lịch nếu có thể và kết nối lại với các hoạt động sáng tạo có thể hỗ trợ quá trình này.
Hơn nữa, việc hiểu rõ khoa học thần kinh đằng sau lý do tại sao việc từ bỏ thói quen quay lại với người yêu cũ đôi khi có vẻ bất khả thi – dù thực tế là có thể làm được.
Nguồn tham khảo
Young, L. J., & Wang, Z. (2004). The neurobiology of pair bonding. Nature Neuroscience.
Kelley, A. E., et al. (2009). Dopamine in the brain: From motivation to action. Neuron.
Gerring, M. L., et al. (2013). Self-concept clarity and relationship satisfaction: The moderating role of attachment anxiety. Journal of Social and Personal Relationships.
Dunbar, R. I. M. (2010). The human story: A new history of mankind’s evolution. Faber & Faber.
Fraley, R. C. (2002). Attachment stability from infancy to adulthood: Meta-analysis and dynamic modeling of developmental mechanisms. Personality and Social Psychology Review.
Brennan, K. A., et al. (1998). Attachment in adulthood: A move to the level of representation. Psychological Bulletin.
Beltz, A. M., Riegel, M. A., & Blanton, H. (2011). The pain of solitude: Rejection and the quest for attachment in the wake of breakup. Journal of Social and Personal Relationships, 28(5), 653-671. https://doi.org/10.1177/0265407510384080
Giddens, A. (1992). The transformation of intimacy: Sexuality, love, and eroticism in modern societies. Polity Press.
Chamberlain, L. J., & Haidt, J. (2011). The emotional toll of breakup and its social consequences. Journal of Personality and Social Psychology, 100(4), 895-911. https://doi.org/10.1037/a0022825
