Rối loạn lo âu chia ly ở trẻ em

Đôi khi, người mắc SAD khi trưởng thành có thể đã mắc tình trạng này khi còn nhỏ, trong khi những người khác chỉ có thể mắc bệnh khi trưởng thành.

Dấu hiệu của rối loạn lo âu chia ly

Các triệu chứng của rối loạn lo âu chia ly (SAD – Separation Anxiety Disorder) thường quá mức so với độ tuổi phát triển của cá nhân. Nó có thể gây ra sự đau khổ đáng kể trong hoạt động hàng ngày và các hành vi liên quan đến lo lắng.

Điều quan trọng cần lưu ý là các triệu chứng của SAD có thể khác nhau đáng kể ở mỗi người. Một số người có thể gặp phải một số, nhưng không phải tất cả, các triệu chứng được liệt kê trong bài viết này.

Điều quan trọng là phải nhấn mạnh rằng chỉ trải qua một hoặc hai triệu chứng là không đủ để tự chẩn đoán. Chẩn đoán đúng chỉ có thể được đưa ra bởi một chuyên gia sức khỏe tâm thần đủ trình độ sau khi đánh giá toàn diện.

Dưới đây là một số triệu chứng nhận thức của SAD:

• Sự đau khổ thường xuyên và quá mức khi nghĩ đến việc phải xa những người thân yêu

• Sự đau khổ thường xuyên và quá mức khi phải xa những người thân yêu

• Lo lắng liên tục và quá mức về việc mất đi người thân yêu vì bệnh tật hoặc thảm họa

• Luôn lo lắng rằng điều gì đó tồi tệ sẽ xảy ra, dẫn đến việc phải xa người thân yêu

• Không muốn ở nhà một mình mà không có người thân yêu

• Luôn cần biết người thân yêu của mình đang ở đâu

• Cảm thấy lo lắng khi ở một mình trong phòng

• Quá lo lắng về điều gì đó tồi tệ xảy ra với chính họ

• Có nỗi sợ hãi thái quá và phi lý về những thứ như bóng tối, quái vật hoặc kẻ trộm

• Những cơn ác mộng, đặc biệt là về sự chia ly

Những người mắc SAD biểu hiện các mức độ khác nhau của hành vi né tránh tương quan với mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng của họ. Dưới đây là một số triệu chứng hành vi của SAD:

• Bám dính

• Khóc dữ dội và nghiêm trọng

• Từ chối làm bất cứ điều gì đòi hỏi sự tách biệt

• Cơn giận dữ cảm xúc

• Trường học từ chối

• Không tương tác với trẻ khác một cách lành mạnh

• Từ chối ngủ một mình

• Luôn gần gũi với cha mẹ hoặc người thân yêu, ngay cả trong gia đình

• Nhút nhát và xa lánh xã hội

Trẻ lớn hơn mắc SAD có thể có những hành vi đặc trưng của trường học vì trường học có thể gây căng thẳng lớn cho sự lo lắng của trẻ. Trẻ có thể giả vờ bị bệnh hoặc bị đau đầu khi đến giờ đi học.

Bệnh có xu hướng khỏi khi trẻ được ở nhà, nhưng có thể tái phát trước khi đến trường vào ngày hôm sau.

Trẻ có thể “suy sụp” hoặc từ chối nói lời tạm biệt để tránh phải xa người thân yêu.

Mặc dù trẻ em mắc chứng SAD có thể giả vờ bị bệnh, nhưng chúng cũng có thể gặp phải các triệu chứng về thể chất như đau đầu, nôn mửa, đái dầm, đau bụng, buồn nôn hoặc khó ngủ.

Hậu quả của rối loạn lo âu chia ly

Do SAD, có nhiều biến chứng có thể biểu hiện như sau:

• Hiệu suất học tập kém hơn

• Nó có thể dẫn đến các rối loạn lo âu khác nếu không được điều trị

• Hiệu suất xã hội thấp và lo lắng xã hội cao

• Khó khăn trong việc bắt đầu và duy trì tình bạn

• Các hoạt động gia đình bị hạn chế bởi các hành vi liên quan đến SAD

• Cha mẹ của trẻ mắc chứng SAD có rất ít hoặc không có thời gian cho bản thân hoặc cho nhau

• Anh chị em ruột ghen tị vì sự chú ý đặc biệt dành cho đứa trẻ mắc chứng SAD

Hậu quả đối với người lớn mắc SAD

SAD ở người lớn có thể rất suy nhược. Người mắc SAD ở người lớn có thể gặp vấn đề về hiệu suất công việc, chẳng hạn như thiếu tập trung, đi làm muộn hoặc về sớm.

Họ có thể thấy khó khăn trong việc duy trì việc làm nói chung. Người lớn mắc SAD cũng có thể gặp khó khăn trong các mối quan hệ xã hội và tình cảm.

Họ có thể bị coi là quá bám dính nếu họ liên tục muốn ở bên hoặc muốn biết bạn bè/người yêu của họ đang ở đâu.

Họ cũng có thể bị coi là phiền phức và hay kịch tính nếu họ luôn lo lắng về sự an toàn của bạn bè/người yêu hoặc mong đợi điều gì đó tồi tệ xảy ra.

Nguyên nhân nào có thể gây ra chứng rối loạn lo âu khi xa cách?

Một số nguyên nhân tiềm ẩn hoặc yếu tố rủi ro có thể góp phần gây ra chứng rối loạn lo âu khi xa cách.

Các yếu tố môi trường

Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) có thể biểu hiện do các yếu tố môi trường, đặc biệt là những thay đổi trong môi trường như:

• Sự thay đổi người chăm sóc

• Thay đổi thói quen

• Sau một sự kiện đau thương

• Thay đổi về khả năng tiếp cận của phụ huynh

• Thay đổi trong cấu trúc gia đình, ví dụ, thông qua ly hôn hoặc bệnh tật

• Chuyển nhà

• Bắt đầu một ngôi trường mới

• Sau bất kỳ thay đổi nào trong cuộc sống, ngay cả khi đó là thay đổi tích cực

Riêng đối với người lớn mắc chứng SAD, tình trạng này có thể phát triển khi phải đối mặt với sự đổ vỡ trong một mối quan hệ.

Cha mẹ cũng có thể mắc SAD khi con họ trở nên độc lập hơn, không còn chỉ dựa dẫm vào cha mẹ hoặc chuyển đi xa khỏi gia đình.

Phong cách nuôi dạy con cái

Sự gắn bó an toàn rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ. Có thể SAD có liên quan đến phong cách gắn bó của trẻ với người chăm sóc chính của trẻ.

Những trải nghiệm ban đầu về kiểu gắn bó không an toàn có thể ảnh hưởng đến khả năng gắn kết với người khác và cảm thấy an toàn khi xa những người thân yêu của trẻ.

Tương tự như vậy, cách nuôi dạy con quá chỉ trích, kiểm soát hoặc bảo vệ quá mức có thể ảnh hưởng đến sự phát triển tự chủ bình thường của trẻ, cũng như góp phần gây ra các rối loạn lo âu.

Người ta cho rằng ảnh hưởng của phong cách nuôi dạy con cái có thể được nhìn thấy ở cả thời thơ ấu và sau khi một người trưởng thành (Dabkowska và cộng sự, 2011).

Kinh tế

Hầu hết trẻ em mắc chứng rối loạn lo âu thường đến từ các gia đình có thu nhập trung bình đến khá. Tuy nhiên, những trẻ mắc SAD có xu hướng đến từ các hộ gia đình có thu nhập thấp (Vine et al., 2012).

Điều này có thể gợi ý rằng căng thẳng tài chính trong gia đình có thể là một yếu tố góp phần khiến trẻ nhỏ mắc chứng SAD và có mối quan hệ không an toàn.

Sức khỏe tâm thần

Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) có thể liên quan đến một tình trạng sức khỏe tâm thần tiềm ẩn khác, chẳng hạn như ảo tưởng do rối loạn loạn thần hoặc sợ thay đổi liên quan đến rối loạn phổ tự kỷ.

Những người có tiền sử mắc các chứng rối loạn lo âu hoặc rối loạn tâm trạng khác, chẳng hạn như rối loạn lo âu tổng quát hoặc rối loạn trầm cảm nặng, có thể có nguy cơ mắc chứng rối loạn lo âu khi xa cách cao hơn.

Tính khí

Một số tính khí hoặc tính cách của cá nhân được coi là dễ mắc chứng rối loạn lo âu hơn những người khác. Cụ thể, những người có tính cách nhút nhát hoặc e thẹn có thể là yếu tố nguy cơ phát triển SAD.

Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng tính hướng ngoại thấp kết hợp với tính dễ bị kích động thần kinh cao có thể đóng vai trò trong sự khởi phát của các rối loạn lo âu (Gershuny & Sher, 1998; Griffith và cộng sự, 2010).

Lịch sử gia đình

Một số nghiên cứu cho thấy chứng rối loạn lo âu khi xa cách có thể có yếu tố di truyền, nghĩa là những người có tiền sử gia đình mắc chứng rối loạn lo âu có thể dễ mắc chứng lo âu khi xa cách hơn.

Dữ liệu cho thấy SAD có thể di truyền 20 – 40% từ cha mẹ ruột (Fox & Kalin, 2014); do đó, trẻ có thể dễ mắc chứng lo âu từ cha mẹ của mình.

Chẩn đoán rối loạn lo âu chia ly

Chẩn đoán SAD liên quan đến việc xác định xem trẻ có đang trải qua giai đoạn phát triển bình thường hay vấn đề thực sự là một rối loạn. Bác sĩ có thể thực hiện các xét nghiệm y tế để loại trừ bất kỳ tình trạng thể chất nào.

Sau đó, bác sĩ nhi khoa của trẻ có thể giới thiệu phụ huynh đến gặp bác sĩ tâm lý trẻ em hoặc bác sĩ tâm thần có chuyên môn về rối loạn lo âu.

Để giúp chẩn đoán SAD, chuyên gia có thể sẽ tiến hành đánh giá tâm lý cho trẻ, bao gồm một cuộc phỏng vấn có cấu trúc liên quan đến việc thảo luận về những suy nghĩ và cảm xúc.

Để chẩn đoán người lớn, các nhà cung cấp chủ yếu dựa vào các phương pháp tự báo cáo. Vì trẻ em không thể được đánh giá đáng tin cậy bằng các báo cáo tự báo cáo của người lớn, nên cha mẹ và các chuyên gia phải sử dụng các phương pháp khác.

Điều này có thể bao gồm việc quan sát cách cha mẹ tương tác với trẻ, điều này có thể cho thấy liệu phong cách nuôi dạy con cái có ảnh hưởng đến cách trẻ đối phó với sự lo lắng hay không. Cha mẹ cũng có thể đóng vai trò trong việc đánh giá bằng cách truyền đạt những quan sát mà họ đã thực hiện về con mình.

Thang đo lo âu khi xa cách của trẻ em (CSAS) liệt kê các câu hỏi mà trẻ em có thể trả lời như ‘Con có lo lắng về việc bị lạc không?’ và ‘Con có nghĩ đến việc về nhà với bố hoặc mẹ khi con đi học không?’. Những câu hỏi mà trẻ em có thể trả lời này đánh giá xem trẻ có các triệu chứng SAD hay không.

DSM-5 định nghĩa Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD) là nỗi sợ hãi hoặc lo lắng quá mức và không phù hợp về mặt phát triển liên quan đến sự xa cách với những người mà cá nhân đó gắn bó, bằng chứng là ít nhất 3 trong số các triệu chứng sau:

1. Đau khổ quá mức thường xuyên khi dự đoán hoặc trải qua cảnh xa nhà hoặc xa người thân.

2. Lo lắng dai dẳng và quá mức về việc mất đi những người gắn bó quan trọng hoặc về những nguy hại có thể xảy ra với họ, chẳng hạn như bệnh tật, thương tích, thảm họa hoặc cái chết.

3. Lo lắng dai dẳng và quá mức về việc trải qua một sự kiện bất trắc (ví dụ: bị lạc, bị bắt cóc, gặp tai nạn, bị bệnh) khiến bạn xa cách với người mà bạn gắn bó.

4. Sợ hãi dai dẳng và quá mức hoặc miễn cưỡng khi ở một mình hoặc không có người thân yêu ở nhà hoặc ở những nơi khác.

5. Luôn miễn cưỡng hoặc từ chối ngủ xa nhà hoặc ở những nơi khác.

6. Liệu phápNhững cơn ác mộng liên tục liên quan đến chủ đề chia ly.

7. Các triệu chứng về thể chất liên tục xuất hiện (như đau đầu, đau bụng, buồn nôn hoặc nôn) khi phải tách khỏi những người gắn bó quan trọng hoặc dự đoán sẽ phải tách khỏi họ.

Nỗi sợ hãi, lo lắng hoặc tránh né phải dai dẳng, kéo dài ít nhất 4 tuần ở trẻ em và thanh thiếu niên và thường là 6 tháng trở lên ở người lớn.

Theo DSM-5, rối loạn này phải gây ra đau khổ hoặc suy giảm đáng kể về mặt lâm sàng trong các lĩnh vực xã hội, học tập (nghề nghiệp) hoặc các lĩnh vực quan trọng khác của hoạt động.

Cuối cùng, để đưa ra chẩn đoán SAD, các triệu chứng không nên được giải thích tốt hơn bằng một rối loạn tâm thần khác, chẳng hạn như từ chối ra khỏi nhà vì phản kháng quá mức với sự thay đổi ở ASD; ảo tưởng hoặc ảo giác liên quan đến sự tách biệt trong các rối loạn loạn thần; từ chối ra ngoài mà không có người bạn đồng hành đáng tin cậy trong chứng sợ không gian rộng; lo lắng về sức khỏe kém hoặc các tác hại khác xảy ra với người thân trong GAD; hoặc lo lắng về việc mắc bệnh trong chứng rối loạn lo âu về bệnh tật.

Các lựa chọn điều trị rối loạn lo âu chia ly

Liệu pháp hành vi nhận thức

Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) có thể giúp một người xác định những suy nghĩ và hành vi làm gia tăng các triệu chứng SAD của họ.

Với sự tư vấn của chuyên gia trị liệu, người bệnh sẽ học cách thách thức các kiểu suy nghĩ vô ích và điều chỉnh chúng bằng những kiểu suy nghĩ thích ứng và hiệu quả hơn.

Các buổi học thường kéo dài khoảng 12-16 tuần và có thể hướng dẫn những người mắc chứng SAD các kỹ thuật đối phó với sự lo lắng của họ, sử dụng các kỹ thuật như hít thở sâu và thư giãn.

Người mắc chứng SAD có thể học cách đối mặt và quản lý nỗi sợ hãi của mình về sự chia ly và sự không chắc chắn. Ngoài ra, cha mẹ có thể tham gia các buổi học để học cách hỗ trợ về mặt cảm xúc và khuyến khích sự độc lập phù hợp với lứa tuổi một cách hiệu quả.

Liệu pháp tương tác giữa cha mẹ và con cái

Liệu pháp tương tác giữa cha mẹ và con cái cũng có thể hữu ích cho những người mắc SAD. Liệu pháp này thường có ba giai đoạn điều trị chính:

• Tương tác hướng đến trẻ em – tập trung vào việc cải thiện chất lượng mối quan hệ cha mẹ – con cái với mục đích củng cố cảm giác an toàn của trẻ.

• Tương tác hướng đến lòng dũng cảm – giáo dục cha mẹ về lý do tại sao con họ cảm thấy lo lắng. Nhà trị liệu sẽ xây dựng thang lòng dũng cảm cho thấy các tình huống gây ra cảm giác lo lắng và thiết lập phần thưởng cho các phản ứng tích cực.

• Tương tác do phụ huynh chỉ đạo – phương pháp này dạy phụ huynh cách giao tiếp rõ ràng với con mình để họ có thể giúp kiểm soát những hành vi không có lợi từ con mình.

Quản lý tình huống bất trắc

Loại điều trị SAD này được sử dụng cho trẻ em và dựa trên sự củng cố tích cực. Trẻ em và cha mẹ sẽ thống nhất về một số mục tiêu.

Khi đạt được những mục tiêu này, cha mẹ có thể thưởng cho trẻ. Phần thưởng này có thể là bất cứ thứ gì mà trẻ coi trọng, chẳng hạn như nhãn dán hoặc thêm thời gian xem TV.

Mục tiêu của phương pháp điều trị này dựa trên nguyên tắc những hành vi tích cực được khen thưởng sẽ được lặp lại.

Liệu pháp tiếp xúc

Liệu pháp tiếp xúc hoạt động dựa trên ý tưởng rằng việc đối mặt với nỗi sợ hãi của bạn sẽ cho người đó cơ hội để thấy rằng nỗi sợ hãi của họ là vô lý. Điều này thường liên quan đến việc dần dần cho ai đó tiếp xúc với tình huống mà họ sợ, chẳng hạn như bị bỏ lại mà không có người thân yêu.

Điều này có thể bắt đầu từ những việc nhỏ, chẳng hạn như nói về ý tưởng ở một mình, trước khi tăng dần thời gian ở một mình cho đến khi người đó cảm thấy thoải mái khi xa người thân.

Nhiều lần, CBT thường được kết hợp với các phương pháp điều trị dựa trên tiếp xúc, đồng thời cung cấp cho những người mắc SAD các cách đối phó khác ngoài việc trốn tránh và tránh né.

Thuốc

Không có thuốc cụ thể để điều trị SAD. Thuốc chống trầm cảm như thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) đôi khi được sử dụng ở trẻ lớn hơn nếu các hình thức điều trị khác không hiệu quả, nhưng phải theo dõi chặt chẽ các tác dụng phụ.

Bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống lo âu tạm thời để giúp một người đối phó với các triệu chứng cấp tính nhất của họ. Tuy nhiên, đây không phải lúc nào cũng là giải pháp lâu dài cho chứng rối loạn tiềm ẩn và một số loại thuốc chống lo âu có thể gây nghiện.

Thuốc hiếm khi được kê đơn là phương pháp điều trị đầu tiên cho trẻ em, nhưng đối với người lớn, SSRI có thể được kê đơn riêng nhưng có thể hiệu quả hơn khi dùng kết hợp với liệu pháp điều trị khác.

Nhóm hỗ trợ

Các nhóm hỗ trợ cũng có thể hữu ích cho những người mắc SAD. Những người tham gia các nhóm này có thể được hỗ trợ học các kỹ thuật để giảm các triệu chứng SAD trong môi trường nhóm.

Nguồn tham khảo

Administration SA and MHS.  Table 15, dsm-iv to dsm-5 separation anxiety disorder comparison. Updated June 2016.

Dabkowska, M., Araszkiewicz, A., Dabkowska, A., & Wilkosc, M. (2011). Separation anxiety in children and adolescents. In Different views of anxiety disorders. IntechOpen.

Ehrenreich, J. T., Santucci, L. C., & Weiner, C. L. (2008). Separation anxiety disorder in youth: Phenomenology, assessment, and treatment. Psicologia conductual, 16(3), 389.

Fox, A. S., & Kalin, N. H. (2014). A translational neuroscience approach to understanding the development of social anxiety disorder and its pathophysiology. American Journal of Psychiatry, 171(11), 1162-1173.

Gershuny, B. S., & Sher, K. J. (1998). The relation between personality and anxiety: findings from a 3-year prospective study. Journal of abnormal psychology, 107(2), 252.

Griffith, J. W., Zinbarg, R. E., Craske, M. G., Mineka, S., Rose, R. D., Waters, A. M., & Sutton, J. M. (2010). Neuroticism as a common dimension in the internalizing disorders. Psychological medicine, 40(7), 1125-1136.

Silove, D. M., Marnane, C. L., Wagner, R., Manicavasagar, V. L., & Rees, S. (2010). The prevalence and correlates of adult separation anxiety disorder in an anxiety clinic. BMC psychiatry, 10(1), 1-7.

Vine, M., Stoep, A. V., Bell, J., Rhew, I. C., Gudmundsen, G., & McCauley, E. (2012). Associations between household and neighborhood income and anxiety symptoms in young adolescents. Depression and anxiety, 29(9), 824-832.

Walker, L. S., Beck, J., & Anderson, J. (2009). Functional abdominal pain and separation anxiety: helping the child return to school. Pediatric annals, 38(5), 267.