Phương pháp nuôi dạy con nghiêm khắc không còn quá xa lạ trong nhiều gia đình trên thế giới. Đây là cách giáo dục dựa trên kỷ luật chặt chẽ, yêu cầu cao và đôi khi đi kèm với hình thức trừng phạt để rèn luyện tính kỷ luật và trách nhiệm cho trẻ.
Việc nuôi dạy con luôn là nỗi trăn trở lớn đối với các bậc phụ huynh, bởi nó không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình trưởng thành của trẻ mà còn định hình nhân cách, cảm xúc và kỹ năng xã hội của con trong tương lai.
Mỗi bậc cha mẹ đều mong muốn tìm ra phương pháp nuôi dạy phù hợp nhất, giúp con phát triển toàn diện cả về trí tuệ, cảm xúc và các mối quan hệ xã hội.
Tuy nhiên, giữa vô số phương pháp giáo dục khác nhau, việc lựa chọn cách tiếp cận đúng đắn lại là một thách thức không nhỏ. Đây cũng là vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm nhằm tìm hiểu tác động của các phong cách nuôi dạy đối với sự phát triển tâm lý và xã hội của trẻ.
Một nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra rằng trẻ em có cha mẹ ở mức độ vừa phải hoặc rất nghiêm khắc có xu hướng thể hiện khả năng điều chỉnh cảm xúc kém hơn, lòng tự trọng thấp hơn và nhiều vấn đề về mối quan hệ với bạn bè hơn.
Phương pháp nuôi dạy con nghiêm khắc
Bạo lực đối với trẻ em là một vấn đề nghiêm trọng và thường được mô tả bằng các thuật ngữ như “ngược đãi trẻ em” hoặc “nuôi dạy con nghiêm khắc”.
Đây không chỉ là vấn đề cá nhân trong mỗi gia đình mà còn là một thực trạng đáng báo động trên toàn cầu.
Theo nghiên cứu của Hillis và cộng sự (2016), mỗi năm có khoảng 50% trẻ em và thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 2 đến 17 trên toàn thế giới bị ảnh hưởng bởi các phương pháp nuôi dạy con nghiêm khắc hoặc bạo lực trong gia đình.
Điều này có nghĩa là cứ hai đứa trẻ thì có một em phải đối mặt với sự giáo dục mang tính áp đặt, thiếu sự thấu hiểu và hỗ trợ về mặt tinh thần từ cha mẹ hoặc người giám hộ.
Chẳng hạn như việc phụ huynh cũng sử dụng cách quát mắng, đe dọa hoặc làm con cảm thấy xấu hổ trước người khác để răn đe. Chúng ta có thể xem xét ví dụ như một đứa trẻ làm đổ nước trên bàn ăn có thể bị cha mẹ mắng chửi gay gắt, gọi là “hậu đậu”, “ngu ngốc” hoặc Một một ví dụ khá phổ biến như so sánh với những đứa trẻ khác như: “Nhìn con nhà người ta kìa, sao con chẳng được như thế?”
Phương pháp nuôi dạy nghiêm khắc cũng thường bao gồm cả lời nói lẫn hành động, chẳng hạn như quát mắng, đe dọa, chỉ trích nặng nề (gây hấn bằng lời nói) hoặc trừng phạt thể xác như đánh đòn, véo, tát (gây hấn thể chất) (Backhaus và cộng sự, 2023).
Ví dụ, khi một đứa trẻ không làm bài tập về nhà hoặc có thái độ chống đối, cha mẹ có thể ngay lập tức dùng đòn roi, véo, tát hoặc thậm chí sử dụng các vật dụng như thắt lưng hoặc que roi để trừng phạt. Họ tin rằng “thương cho roi cho vọt” sẽ giúp con rèn luyện tính kỷ luật.
Không phải lúc nào phương pháp nuôi dạy con nghiêm khắc cũng thể hiện qua lời nói hay hành động mạnh mẽ, mà đôi khi còn là sự thờ ơ, lạnh nhạt của cha mẹ.
Ví dụ, khi một đứa trẻ cảm thấy buồn vì bị bạn bè trêu chọc ở trường, thay vì an ủi và giúp con tìm cách giải quyết, cha mẹ có thể phớt lờ hoặc thậm chí chế giễu: “Chuyện có gì to tát đâu, đừng có nhõng nhẽo!”. Việc bị bỏ qua nhu cầu tình cảm khiến trẻ cảm thấy cô đơn, không được thấu hiểu và dễ có xu hướng thu mình lại.
Những ví dụ trên cho thấy rằng phương pháp nuôi dạy con nghiêm khắc không chỉ giới hạn ở bạo lực thể chất mà còn bao gồm nhiều hình thức kiểm soát, chỉ trích, xúc phạm và phớt lờ nhu cầu tâm lý của trẻ.
Một số bậc cha mẹ tin rằng áp dụng kỷ luật nghiêm khắc là cách giúp con trở nên ngoan ngoãn, có ý thức trách nhiệm và biết vâng lời hơn. Tuy nhiên, nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng cách giáo dục này không những không mang lại kết quả tích cực như mong đợi mà còn có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực về lâu dài.
Ảnh hưởng của phương pháp nuôi dạy con nghiêm khắc với sự phát triển của trẻ
Tác động tiêu cực của phương pháp nuôi dạy con nghiêm khắc đến nguồn lực tâm lý và năng lực xã hội – cảm xúc của trẻ.
Nuôi dạy con nghiêm khắc có liên quan mật thiết đến sự phát triển các nguồn lực tâm lý và năng lực xã hội – cảm xúc của trẻ, vốn được hình thành từ những trải nghiệm suốt thời thơ ấu (Kirschman et al., 2009).
Năng lực xã hội – cảm xúc bao gồm một tập hợp các kỹ năng giúp cá nhân nhận biết, hiểu và điều chỉnh cảm xúc của bản thân, đồng thời xây dựng và duy trì các mối quan hệ lành mạnh (Rose-Krasnor, 1997).
Một trong những khía cạnh quan trọng của năng lực xã hội – cảm xúc là khả năng điều chỉnh cảm xúc, bao gồm các quá trình mà cá nhân sử dụng để ảnh hưởng đến sự xuất hiện, thời điểm, cường độ và biểu hiện cảm xúc của mình (Buss et al., 2019).
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng khả năng điều chỉnh cảm xúc hiệu quả đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển tâm lý lành mạnh (Chervonsky & Hunt, 2019; McLaughlin et al., 2011).
Ngoài ra, lòng tự trọng cũng là một yếu tố quan trọng trong năng lực xã hội – cảm xúc, phản ánh sự đánh giá chủ quan của cá nhân về giá trị bản thân (Leary & Baumeister, 2000). Lòng tự trọng cao có liên quan tích cực đến thành công trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống, bao gồm các mối quan hệ xã hội, sự nghiệp và sức khỏe tinh thần (Orth & Robins, 2014).
Mối liên hệ giữa nuôi dạy con nghiêm khắc và khó khăn trong điều chỉnh cảm xúc
Một phân tích tổng hợp về tác động của việc bị ngược đãi từ thời thơ ấu đối với khả năng đối phó và điều chỉnh cảm xúc cho thấy rằng những trẻ có trải nghiệm bị bạo hành thường có xu hướng giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc, tăng hành vi né tránh, kìm nén cảm xúc và dễ biểu hiện cảm xúc tiêu cực khi đối diện với căng thẳng (Gruhn & Compas, 2020).
Bên cạnh đó, nghiên cứu của Zhang et al. (2023) đã chỉ ra rằng trẻ em từng bị ngược đãi có mức độ lòng tự trọng thấp hơn so với trẻ em không có trải nghiệm tiêu cực này. Điều này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển cá nhân và các mối quan hệ trong tương lai.
Ảnh hưởng đến hành vi xã hội và các mối quan hệ của trẻ
Ngoài tác động đến cảm xúc cá nhân, nuôi dạy con nghiêm khắc còn ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng xây dựng và duy trì các mối quan hệ xã hội của trẻ.
Trẻ bị bạo hành hoặc giáo dục bằng hình thức kiểm soát hà khắc có xu hướng thể hiện ít hành vi thân thiện hơn và gặp khó khăn trong việc duy trì quan hệ bạn bè (Kong et al., 2023; Yu et al., 2020).
Một số nghiên cứu khác cũng đã chỉ ra rằng những trẻ em trải qua sự kiểm soát và bạo lực từ cha mẹ có nguy cơ cao gặp vấn đề trong các mối quan hệ xã hội khi bước vào tuổi vị thành niên (Kovács-Tóth et al., 2021; Yoon et al., 2021).
Thời kỳ dậy thì là một giai đoạn quan trọng trong sự phát triển tâm lý và xã hội của trẻ, nơi các yếu tố môi trường có thể ảnh hưởng đáng kể đến hành vi và cảm xúc (Rapee et al., 2019; Sisk & Gee, 2022). Những trải nghiệm bất lợi, bao gồm sự kiểm soát nghiêm khắc từ cha mẹ hoặc bị bạo hành, có thể làm gia tăng nguy cơ lo âu, trầm cảm và khó khăn trong tương tác xã hội.
Nghiên cứu về ảnh hưởng của phương pháp nuôi dạy con nghiêm khắc đối với các năng lực xã hội – cảm xúc
Tác giả nghiên cứu Mariana Otero Xavier và các đồng nghiệp của bà đã tìm cách khám phá ảnh hưởng của cách nuôi dạy con nghiêm khắc trong thời thơ ấu và thanh thiếu niên đối với các năng lực xã hội – cảm xúc, bao gồm điều hòa cảm xúc, lòng tự trọng, hành vi thân thiện và các vấn đề về mối quan hệ với bạn bè ở độ tuổi 18. Họ đã phân tích dữ liệu từ nghiên cứu Nhóm trẻ sinh ra Pelotas (Brazil) theo chiều dọc năm 2004.
Nhóm nghiên cứu Pelotas Birth Cohort 2004 là một nghiên cứu có triển vọng, dựa trên dân số về tất cả các ca sinh nở từ ngày 1 tháng 1 đến ngày 31 tháng 12 năm 2004, tại thành phố Pelotas, Brazil.
Nghiên cứu bao gồm 4.231 trẻ sơ sinh (chiếm 99,2% tổng số ca sinh nở trong năm đó). Mục tiêu của nghiên cứu là tìm hiểu cách tiếp xúc trong giai đoạn đầu đời ảnh hưởng đến kết quả sức khỏe và đánh giá sự chênh lệch trong các tình trạng sức khỏe liên quan đến bất bình đẳng xã hội.
Từ tập dữ liệu này, các tác giả của phân tích này đã sử dụng dữ liệu về sự nghiêm khắc trong cách nuôi dạy con có được từ các phản hồi đối với phiên bản Thang đo Chiến thuật Xung đột Cha mẹ – Con cái, do cha mẹ hoặc người chăm sóc, chủ yếu là mẹ ruột, hoàn thành.
Dữ liệu về hành vi thân thiện với xã hội và các vấn đề trong mối quan hệ với bạn bè của trẻ em được lấy từ Bản câu hỏi về Điểm mạnh và Khó khăn, cũng do người chăm sóc hoàn thành.
Ngoài ra, dữ liệu được rút ra từ phản hồi của trẻ em tham gia (hiện là thanh thiếu niên 18 tuổi) đối với các đánh giá về khả năng điều chỉnh cảm xúc (Chỉ số điều chỉnh cảm xúc dành cho trẻ em và thanh thiếu niên) và lòng tự trọng (Thang đo lòng tự trọng Rosenberg tự báo cáo). Tất cả dữ liệu cần thiết đều có sẵn từ 3.489 người tham gia.
Kết quả cho thấy 50% trẻ em có cha mẹ không nghiêm khắc (“cha mẹ ít nghiêm khắc”), 45% có cha mẹ khắc nghiệt ở mức trung bình và 5% có cha mẹ rất nghiêm khắc (“cha mẹ nghiêm khắc ở mức cao”). Trẻ em có cha mẹ ở mức trung bình và rất khắc nghiệt có xu hướng có điểm thấp hơn trong thang đo điều chỉnh cảm xúc, lòng tự trọng và hành vi thân thiện. Chúng cũng có điểm cao hơn trong các vấn đề về mối quan hệ với bạn bè.
“Chúng tôi đã xác định được một nhóm nhỏ nhưng quan trọng trẻ em đang trải qua sự nuôi dạy khắc nghiệt mãn tính và, đối với nhóm này, các năng lực xã hội-cảm xúc bị tổn hại đặc biệt. Nghiên cứu của chúng tôi cũng chỉ ra rằng thanh thiếu niên không chỉ từ sự nuôi dạy con nghiêm khắc cao mà còn từ quỹ đạo nuôi dạy khắc nghiệt vừa phải gặp nhiều khó khăn về mặt xã hội-cảm xúc hơn so với những trẻ có quỹ đạo nuôi dạy khắc nghiệt thấp”, các tác giả nghiên cứu kết luận.
“Do những tác động lâu dài tiềm tàng của việc nuôi dạy con nghiêm khắc đối với năng lực của con, việc phát hiện sớm, can thiệp phù hợp và theo dõi phải là ưu tiên hàng đầu.”
Nghiên cứu làm sáng tỏ những tác động lâu dài của việc nuôi dạy con nghiêm khắc. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng tất cả dữ liệu nghiên cứu đều đến từ các báo cáo tự đánh giá, để lại chỗ cho sự thiên vị trong báo cáo ảnh hưởng đến kết quả.
Ít nhất một phần kết quả có thể là do cha mẹ khắc nghiệt đưa ra những đánh giá nghiêm khắc hơn về con của họ do tư duy chỉ trích và trừng phạt của họ. Họ có thể tập trung vào những khuyết điểm được nhận thấy của con mình hơn là điểm mạnh, phóng đại những hành vi tiêu cực hoặc đánh giá thấp những đặc điểm tích cực.
Trẻ em phải chịu sự nuôi dạy con nghiêm khắc có thể đã thể hiện xu hướng tương tự trong phản ứng của chúng.
Một lời từ PSYEZ
Việc nuôi dạy con nghiêm khắc từ lâu đã được xem là một phương pháp giúp trẻ trở nên kỷ luật, trách nhiệm và biết vâng lời. Tuy nhiên, ngày càng có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng cách giáo dục này không những không mang lại lợi ích lâu dài mà còn có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sự phát triển tâm lý và xã hội của trẻ.
Những trẻ lớn lên trong môi trường có kỷ luật nghiêm khắc thường gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc, có lòng tự trọng thấp và dễ gặp trở ngại trong các mối quan hệ xã hội. Thậm chí, những tác động này có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và khả năng xây dựng các mối quan hệ bền vững.
Do đó, thay vì áp dụng những biện pháp kiểm soát cứng rắn, cha mẹ nên tìm kiếm cách tiếp cận linh hoạt hơn, kết hợp giữa kỷ luật và sự thấu hiểu. Một môi trường nuôi dưỡng dựa trên sự hỗ trợ, đồng cảm và hướng dẫn nhẹ nhàng sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện cả về trí tuệ, cảm xúc lẫn kỹ năng xã hội.
Việc phát hiện sớm và can thiệp phù hợp đối với những hệ quả tiêu cực của phương pháp nuôi dạy nghiêm khắc cũng cần được ưu tiên để đảm bảo sự phát triển lành mạnh cho trẻ trong tương lai.
Nguồn tham khảo
Backhaus, S., Leijten, P., Meinck, F., & Gardner, F. (2023). Different Instruments, Same Content? A Systematic Comparison of Child Maltreatment and Harsh Parenting Instruments. Trauma, violence & abuse, 24(5), 3546–3563. https://doi.org/10.1177/15248380221134290
Buss, K. A., Pérez-Edgar, K., Vallorani, A., & Anaya, B. (2019). Emotion reactivity and regulation: A developmental model of links between temperament and personality. In D. P. McAdams, R. L. Shiner, & J. L. Tackett (Eds.), Handbook of personality development (pp. 106–117). The Guilford Press.
Chervonsky, E., & Hunt, C. (2019). Emotion regulation, mental health, and social wellbeing in a young adolescent sample: A concurrent and longitudinal investigation. Emotion (Washington, D.C.), 19(2), 270–282. https://doi.org/10.1037/emo0000432
Gruhn, M. A., & Compas, B. E. (2020). Effects of maltreatment on coping and emotion regulation in childhood and adolescence: A meta-analytic review. Child abuse & neglect, 103, 104446. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2020.104446
Hillis, S., Mercy, J., Amobi, A., & Kress, H. (2016). Global Prevalence of Past-year Violence Against Children: A Systematic Review and Minimum Estimates. Pediatrics, 137(3), e20154079. https://doi.org/10.1542/peds.2015-4079
Kirschman, K. J. B., Johnson, R. J., Bender, J. A., & Roberts, M. C. (2009). Positive psychology for children and adolescents: Development, prevention, and promotion. In S. J. Lopez & C. R. Snyder (Eds.), Oxford handbook of positive psychology (2nd ed., pp. 133–148). Oxford University Press.
Kong, F., Zhu, N., Ye, Y., Li, C., Zhang, L., & Li, W. (2023). Childhood emotional but not physical or sexual maltreatment predicts prosocial behavior in late adolescence: A daily diary study. Child abuse & neglect, 139, 106123. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2023.106123
Kovács-Tóth, B., Oláh, B., Papp, G., & Szabó, I. K. (2021). Assessing adverse childhood experiences, social, emotional, and behavioral symptoms, and subjective health complaints among Hungarian adolescents. Child and adolescent psychiatry and mental health, 15(1), 12. https://doi.org/10.1186/s13034-021-00365-7
Leary, M. R., & Baumeister, R. F. (2000). The nature and function of self-esteem: Sociometer theory. In M. P. Zanna (Ed.), Advances in experimental social psychology, Vol. 32, pp. 1–62). Academic Press. https://doi.org/10.1016/S0065-2601(00)80003-9
McLaughlin, K. A., Hatzenbuehler, M. L., Mennin, D. S., & Nolen-Hoeksema, S. (2011). Emotion dysregulation and adolescent psychopathology: A prospective study. Behaviour Research and Therapy, 49(9), 544–554. https://doi.org/10.1016/j.brat.2011.06.003
Otero Xavier, M., Barros, F. C., Matijasevich, A., & Murray, J. (2023). Harsh parenting and socio-emotional competencies: Findings from the Pelotas Birth Cohort 2004 Study. Child Abuse & Neglect, 141, 105976. https://doi.org/xxxxx
Orth, U., & Robins, R. W. (2014). The development of self-esteem. Current Directions in Psychological Science, 23(5), 381–387. https://doi.org/10.1177/0963721414547414
Rapee, R. M., Oar, E. L., & Hudson, J. L. (2019). Child and adolescent anxiety disorders: Causes, assessment, and treatment. Annual Review of Clinical Psychology, 15, 363-389. https://doi.org/xxxxx
Rose-Krasnor, L. (1997). The nature of social competence: A theoretical review. Social Development, 6(1), 111-135. https://doi.org/xxxxx
Sisk, L. M., & Gee, D. G. (2022). Adolescent development and mental health: The impact of social relationships. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 135, 104573. https://doi.org/xxxxx
Yoon, S., Steigerwald, S., & Putnick, D. L. (2021). Harsh parenting and child social functioning: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 147(2), 128-152. https://doi.org/xxxxx
Yu, C., Lin, L., & Liu, Y. (2020). The role of harsh discipline in childhood and adolescent peer relationships: A developmental perspective. Journal of Adolescence, 85, 26-38. https://doi.org/xxxxx
Zhang, L., Wang, F., & Chen, X. (2023). Effects of childhood maltreatment on self-esteem development: A longitudinal study. Child Development, 94(3), 598-612. https://doi.org/xxxxx
