Nghiên cứu gần đây đã ngày càng làm nổi bật sự tương tác giữa các đặc điểm tâm lý, đặc biệt là phong cách gắn bó, và cách các cá nhân tương tác với điện thoại thông minh (Gritti et al., 2023).
Nghiên cứu này, được công bố trên BMC Psychology, chỉ ra rằng những người có phong cách gắn bó lo âu có thể dễ dàng hình thành mối liên kết cảm xúc mạnh mẽ với điện thoại thông minh, điều này có thể dẫn đến các mô hình sử dụng không thích hợp (Gritti et al., 2023).
Việc sử dụng điện thoại thông minh ngày càng phổ biến đã khiến việc hiểu các cơ chế tâm lý điều khiển hành vi kỹ thuật số trở nên cần thiết, đặc biệt đối với những người có nguy cơ cao vì phong cách gắn bó của họ.
Cách Gắn Bó Là Gì?
Phong cách gắn bó là những mô thức mà con người phát triển khi xây dựng và duy trì các mối quan hệ, đặc biệt là trong các mối quan hệ thân mật.
Đây là khái niệm bắt nguồn từ lý thuyết gắn bó, do John Bowlby và Mary Ainsworth phát triển, cho rằng những tương tác đầu đời với người chăm sóc sẽ hình thành cách con người xử lý sự gần gũi về cảm xúc và sự phụ thuộc khi trưởng thành (Ainsworth & Bowlby, 1991).
Phong cách gắn bó thường được chia thành bốn loại chính:
- Gắn bó an toàn: Cảm thấy thoải mái với sự thân mật và tự chủ, cân bằng giữa sự gần gũi và độc lập.
- Gắn bó lo âu: Cần sự gần gũi và lo sợ bị bỏ rơi, thường lo lắng về các mối quan hệ và cần sự trấn an.
- Gắn bó né tránh: Có thể tránh né sự gần gũi, coi trọng sự độc lập và thường tránh sự dễ tổn thương.
- Gắn bó hỗn hợp: Loại ít phổ biến hơn, khi cá nhân có thể biến đổi giữa lo âu và né tránh, đôi khi thể hiện các mô thức quan hệ không nhất quán.
Trong các mối quan hệ trưởng thành, các phong cách gắn bó này ảnh hưởng đến cách con người quản lý cảm xúc, sự tin tưởng và sự phụ thuộc vào người khác.
Ví dụ, người có phong cách gắn bó lo âu có thể thường xuyên tìm kiếm sự trấn an từ đối tác của họ, trong khi người có phong cách gắn bó né tránh có thể tạo khoảng cách để tránh sự phụ thuộc.
Hiểu về phong cách gắn bó giúp chúng ta nhận ra vì sao mọi người có nhu cầu tìm kiếm sự tương tác xã hội và hỗ trợ theo các cách thức nhất định, ngay cả thông qua các thiết bị kỹ thuật số.
Phong Cách Gắn Bó Và Việc Sử Dụng Điện Thoại Thông Minh
Xem lại việc sử dụng điện thoại thông minh ngoài vấn đề nghiện
Trong thế giới số ngày nay, điện thoại thông minh đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày, mang lại nhiều chức năng từ giao tiếp, giải trí đến năng suất.
Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu về việc sử dụng điện thoại thông minh thường tập trung vào các vấn đề liên quan đến nghiện (Kwon et al., 2013; Elhai et al., 2017).
Mặc dù nghiện vẫn là một yếu tố quan trọng trong việc sử dụng điện thoại quá mức, một số nhà nghiên cứu cho rằng quan điểm này đơn giản hóa quá mức các hành vi sử dụng điện thoại thông minh. Thay vì chỉ tập trung vào xu hướng nghiện, việc khám phá lý thuyết gắn bó trong việc hiểu hành vi sử dụng điện thoại thông minh mang lại một góc nhìn sâu sắc hơn.
Lý thuyết gắn bó cho rằng các mô hình gắn bó của các cá nhân—do những trải nghiệm trong cuộc sống hình thành—ảnh hưởng đến cách họ xây dựng mối quan hệ và phụ thuộc vào những đối tượng bên ngoài hoặc người khác để điều chỉnh cảm xúc.
Theo Gritti et al. (2023), khám phá các phong cách gắn bó có thể tiết lộ cách những xu hướng tâm lý này ảnh hưởng sâu sắc đến mối quan hệ của cá nhân với các thiết bị kỹ thuật số, bao gồm điện thoại thông minh, dẫn đến các mô hình sử dụng phù hợp hoặc không phù hợp.
Phương pháp nghiên cứu: Khám phá phong cách gắn bó và mối liên kết với điện thoại thông minh
Nghiên cứu của Gritti et al. (2023) đã tuyển dụng 376 người tham gia, chủ yếu là sinh viên đại học, với mẫu cuối cùng là 341 cá nhân trong độ tuổi từ 18 đến 77.
Các nhà nghiên cứu đã sử dụng phương pháp kết hợp, kết hợp giữa các bài đánh giá tâm lý và khảo sát tự báo cáo để đánh giá phong cách gắn bó, sự phụ thuộc vào người khác, lòng tự trọng và khả năng xử lý cảm xúc của các tham gia viên.
Hơn nữa, các tham gia viên đã trả lời các câu hỏi chi tiết nhằm đo lường mối quan hệ gắn bó với điện thoại thông minh và cường độ sử dụng mạng xã hội của họ. Phương pháp đa chiều này giúp xác định cách các đặc điểm tâm lý cá nhân có mối tương quan với sự gắn bó với điện thoại thông minh và việc sử dụng mạng xã hội.
Định nghĩa mối quan hệ gắn bó với điện thoại thông minh
Mối quan hệ gắn bó với điện thoại thông minh đề cập đến sự kết nối cảm xúc mà cá nhân hình thành với thiết bị của mình. Những người có mối gắn bó mạnh mẽ với điện thoại thông minh có thể cảm thấy phụ thuộc vào thiết bị này, và trải qua lo âu khi không có nó.
Thêm vào đó, điện thoại thông minh có thể trở thành nguồn an ủi hoặc phương tiện đối phó với những căng thẳng cảm xúc (Hong et al., 2012). Mối quan hệ gắn bó này tương tự như cách các cá nhân hình thành các mối liên kết cảm xúc với các đối tượng hoặc con người quan trọng khác trong cuộc sống của họ.
Ngược lại, cường độ sử dụng mạng xã hội không chỉ đo tần suất mà còn bao gồm mức độ phụ thuộc vào các nền tảng này để giao tiếp, xác nhận và kết nối xã hội (Andreassen et al., 2012). Cả hai khái niệm này—gắn bó với điện thoại thông minh và cường độ sử dụng mạng xã hội—giao thoa với nhau để ảnh hưởng đến hành vi kỹ thuật số và sức khỏe tổng thể.
Những phát hiện chính: Phong cách gắn bó và sự phụ thuộc vào thiết bị kỹ thuật số
Nghiên cứu của Gritti et al. (2023) mang đến một cái nhìn sâu sắc về cách phong cách gắn bó ảnh hưởng đến việc sử dụng smartphone và sự phụ thuộc vào thiết bị kỹ thuật số.
Nghiên cứu chỉ ra rằng những người có phong cách gắn bó lo âu — đặc trưng bởi sự thiếu tự tin trong các mối quan hệ và nỗi sợ bị bỏ rơi — có xu hướng phát triển mối quan hệ cảm xúc mạnh mẽ với smartphone.
Mối quan hệ cảm xúc này không chỉ là thói quen sử dụng mà còn liên quan sâu sắc đến nhu cầu tâm lý của cá nhân.
Đối với những người có phong cách gắn bó lo âu, smartphone trở thành công cụ cần thiết để quản lý các tương tác xã hội, giảm bớt lo âu về các mối quan hệ và cung cấp sự an ủi cảm xúc.
Những người này thường cảm thấy phụ thuộc vào smartphone của mình, xem nó như một phương tiện thay thế cho sự xác nhận và an ủi trong các mối quan hệ ngoài đời thực.
Hơn nữa, những người có phong cách gắn bó lo âu cũng có xu hướng sử dụng các nền tảng mạng xã hội một cách mãnh liệt, có thể là cách để họ tìm kiếm sự trấn an hoặc xác nhận từ người khác trực tuyến như một cách đối phó với nỗi sợ bị từ chối và khổ sở cảm xúc.
Ngược lại, những người có phong cách gắn bó an toàn ít có khả năng rơi vào tình trạng phụ thuộc mạnh mẽ vào smartphone, thay vì sử dụng chúng như một công cụ chức năng đơn thuần, chẳng hạn như để giao tiếp và tìm kiếm thông tin, thay vì dùng chúng để điều chỉnh cảm xúc.
Vai trò của tình trạng quan hệ
Tình trạng quan hệ còn làm tăng thêm các động lực này. Những cá nhân độc thân có phong cách gắn bó lo âu có xu hướng dễ bị sự phụ thuộc quá mức vào điện thoại thông minh.
Gritti et al. (2023) phát hiện rằng những cá nhân độc thân có phong cách gắn bó lo âu đặc biệt dễ bị tổn thương trước sự phụ thuộc thái quá vào smartphone.
Nhóm này thường gặp phải cảm giác cô đơn và lo âu xã hội, cảm giác này có thể tăng lên khi họ không có một người bạn đời để tìm sự hỗ trợ cảm xúc. Do đó, smartphone trở thành yếu tố trung tâm trong cuộc sống hàng ngày của họ, không chỉ phục vụ cho các mối quan hệ xã hội mà còn giúp điều chỉnh cảm xúc.
Sự phụ thuộc quá mức vào smartphone này cũng liên quan đến sự tự ti thấp và mức độ alexithymia (khó khăn trong việc nhận diện và bày tỏ cảm xúc) cao. Những đặc điểm này có mối tương quan mạnh mẽ với mối quan hệ cảm xúc mạnh mẽ với smartphone và việc sử dụng nền tảng mạng xã hội nhiều hơn (Gritti et al., 2023).
Ngược lại, những người độc thân có tự ti cao hơn có xu hướng sử dụng mạng xã hội một cách chủ động hơn, có thể như một nền tảng để thể hiện bản thân hoặc tham gia vào các hoạt động xã hội, thay vì để giải quyết các nhu cầu cảm xúc. Sự khác biệt này làm nổi bật tác động của cả phong cách gắn bó và các đặc điểm cá nhân như tự ti trong việc định hình cách mọi người tương tác với các thiết bị kỹ thuật số.
Ý nghĩa với sức khỏe tâm lý
Những phát hiện từ Gritti et al. (2023) cho thấy việc sử dụng smartphone không chỉ là một vấn đề nghiện hay thói quen hành vi, mà còn gắn liền với đặc điểm tâm lý của từng cá nhân.
Bằng cách áp dụng lý thuyết gắn bó, nghiên cứu góp phần làm rõ hơn về lý do tại sao một số người lại phát triển mối quan hệ cảm xúc mạnh mẽ hơn với smartphone so với những người khác.
Sự hiểu biết sâu sắc này có ý nghĩa quan trọng đối với sức khỏe tâm thần.
Cụ thể, việc xác định phong cách gắn bó ảnh hưởng đến hành vi kỹ thuật số có thể dẫn đến các can thiệp được cá nhân hóa nhằm giảm thiểu việc sử dụng smartphone có hại, đặc biệt là đối với những người có thể có nguy cơ cao hơn do các điểm yếu liên quan đến gắn bó (Elhai et al., 2017; Horwood & Anglim, 2019).
Nghiên cứu này giúp mở rộng sự hiểu biết về cách phong cách gắn bó có thể ảnh hưởng đến hành vi kỹ thuật số, cung cấp cơ hội để các chuyên gia tâm lý và nhà nghiên cứu phát triển các can thiệp sức khỏe tâm thần phù hợp hơn.
Cụ thể, các can thiệp có thể giúp những người có phong cách gắn bó lo âu phát triển các cơ chế đối phó lành mạnh và cải thiện khả năng điều chỉnh cảm xúc, giảm bớt sự phụ thuộc vào smartphone như một nguồn an ủi cảm xúc.
Thêm vào đó, các chuyên gia có thể áp dụng liệu pháp dựa trên gắn bó để giúp cá nhân nhận thức và giải quyết những nguyên nhân gốc rễ của những bất an trong các mối quan hệ, từ đó xây dựng các mối quan hệ an toàn hơn, cả trực tuyến và ngoại tuyến.
Bằng cách nhắm vào những yếu tố tâm lý nền tảng của việc sử dụng smartphone, các chuyên gia sức khỏe tâm thần có thể hỗ trợ tốt hơn cho những người đang mắc phải tình trạng phụ thuộc vào kỹ thuật số và giúp họ xây dựng các mối quan hệ thực sự có ý nghĩa hơn trong đời sống thực (Gritti et al., 2023).
Kết luận
Nghiên cứu của Gritti et al. (2023) đã làm sáng tỏ mối liên hệ giữa phong cách gắn bó và hành vi sử dụng smartphone, cho thấy rằng việc sử dụng thiết bị kỹ thuật số không chỉ là vấn đề nghiện hay thói quen, mà còn phản ánh các đặc điểm tâm lý sâu sắc của từng cá nhân.
Những người có phong cách gắn bó lo âu, với nỗi sợ bị bỏ rơi và thiếu tự tin trong các mối quan hệ, có xu hướng phát triển mối quan hệ cảm xúc mạnh mẽ với smartphone, sử dụng chúng như một phương tiện để đối phó với các lo âu xã hội và tìm kiếm sự xác nhận từ người khác. Ngược lại, những người có phong cách gắn bó an toàn sử dụng smartphone chủ yếu cho mục đích chức năng, với ít sự phụ thuộc cảm xúc hơn.
Tình trạng quan hệ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành sự phụ thuộc vào smartphone, đặc biệt là đối với những cá nhân độc thân có phong cách gắn bó lo âu, những người dễ gặp phải sự cô đơn và thiếu thốn cảm xúc.
Những yếu tố này không chỉ làm tăng mức độ sử dụng smartphone mà còn thúc đẩy sự phụ thuộc vào mạng xã hội như một phương tiện tìm kiếm sự trấn an và giảm bớt cảm giác khổ sở.
Kết quả nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng đối với lĩnh vực sức khỏe tâm thần, đặc biệt là trong việc phát triển các can thiệp hỗ trợ những người có nguy cơ cao mắc phải sự phụ thuộc vào smartphone.
Việc hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa phong cách gắn bó và hành vi kỹ thuật số có thể giúp tạo ra các chiến lược điều trị và hỗ trợ cá nhân hóa, nhằm giảm bớt các tác động tiêu cực của việc sử dụng thiết bị kỹ thuật số đối với sức khỏe tâm lý.
Nguồn tham khảo
Andreassen, C. S., Torsheim, T., Brunborg, G. S., & Pallesen, S. (2012). Development of a Facebook addiction scale. Psychological Reports, 110(2), 501-517. https://doi.org/10.2466/02.09.18.PR0.110.2.501-517
Elhai, J. D., Dvorak, R. D., & Hall, B. J. (2017). Problematic smartphone use and depression: A meta-analysis of the research. Journal of Affective Disorders, 207, 16-22. https://doi.org/10.1016/j.jad.2016.08.030
Elhai, J. D., Dvorak, R. D., Levine, J. C., & Hall, B. J. (2017). Problematic smartphone use: A conceptual overview and systematic review of relations with anxiety and depression psychopathology. Journal of Affective Disorders, 207, 251-259. doi:10.1016/j.jad.2016.08.030
Gritti, A., Marcelli, L., & Schinasi, S. (2023). Attachment styles and smartphone use: The role of attachment in forming emotional bonds with digital devices. BMC Psychology, 11(1), 1-9. https://doi.org/10.1186/s40359-023-00819-9
Horwood, S., & Anglim, J. (2019). Personality and problematic smartphone use: A systematic review and meta-analysis. Personality and Individual Differences, 139, 61-74. https://doi.org/10.1016/j.paid.2018.11.029
Hong, F. Y., Chiu, S. K., & Hsu, M. H. (2012). The influences of individual characteristics and smartphone addiction on users’ smartphone behaviors. Computers in Human Behavior, 28(6), 2159-2166. https://doi.org/10.1016/j.chb.2012.06.017
Kwon, M., Lee, J. Y., & Won, W. Y. (2013). The smartphone addiction scale: Development and validation of a short version for adolescents. PLOS ONE, 8(12), e83558. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0083558
Ainsworth, M. D. S., & Bowlby, J. (1991). An ethological approach to personality development. American Psychologist, 46(4), 333-341.
Horwood, S., & Anglim, J. (2019). Problematic smartphone usage and subjective and psychological well-being. Computers in Human Behavior, 97, 44-57. doi:10.1016/j.chb.2019.02.028
Hong, W., Chiu, T. W., & Huang, D. (2012). A model of the relationship between psychological characteristics, mobile phone addiction, and use of mobile phones by Taiwanese university female students. Computers in Human Behavior, 28(6), 2152-2159. doi:10.1016/j.chb.2012.06.020
