Gần đây, một nghiên cứu được đăng tải trên Journal of Personality đã tìm hiểu mối liên hệ giữa phong cách gắn bó, tình trạng độc thân, và sức khỏe tâm lý.
Lý thuyết gắn bó, được phát triển bởi John Bowlby và sau đó mở rộng bởi Mary Ainsworth, chia các kiểu gắn bó thành hai nhóm chính: gắn bó an toàn và không an toàn.
Lý thuyết này thường được áp dụng để giải thích hành vi trong các mối quan hệ lãng mạn, nhưng nghiên cứu của Christopher A. Pepping và cộng sự (2024) lại chuyển hướng khám phá mối quan hệ giữa gắn bó và độc thân trong bối cảnh hiện nay, khi số lượng người sống một mình và lựa chọn độc thân ngày càng gia tăng (từ 7,6% năm 1967 lên 14,4% năm 2020 ở Hoa Kỳ).
Phong cách gắn bó là gì?
Lý thuyết gắn bó (attachment theory) được phát triển bởi nhà tâm lý học John Bowlby vào những năm 1950 và 1960, nhằm giải thích các mối quan hệ giữa trẻ em và người chăm sóc chính trong suốt quá trình phát triển.
Lý thuyết này cho rằng mối quan hệ gắn bó đầu đời giữa trẻ em và người chăm sóc có ảnh hưởng sâu sắc đến khả năng hình thành các mối quan hệ xã hội và tình cảm trong suốt cuộc đời.
Bowlby cho rằng sự gắn bó an toàn giữa trẻ và người chăm sóc giúp trẻ phát triển các kỹ năng xã hội và cảm xúc cần thiết, đồng thời tạo nền tảng cho sự tự tin và lòng tự trọng khi trưởng thành.
Lý thuyết này đã được Mary Ainsworth, một cộng sự của Bowlby, mở rộng và xác định ba kiểu gắn bó cơ bản ở trẻ em: gắn bó an toàn, gắn bó lo âu và gắn bó tránh né.
Sau này, những nghiên cứu tiếp theo đã mở rộng lý thuyết này sang người trưởng thành, xác định rằng các kiểu gắn bó này không chỉ ảnh hưởng đến mối quan hệ cha mẹ – con cái mà còn chi phối các mối quan hệ lãng mạn và xã hội trong suốt cuộc đời.
Nghiên cứu về phong cách Gắn bó và Trải nghiệm Độc thân
Nghiên cứu 1:
Đối tượng tham gia và Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu đầu tiên của Pepping et al. (2024) khảo sát 482 người trưởng thành độc thân từ 18 đến 68 tuổi nhằm đánh giá phong cách gắn bó, lòng tự trọng, nhu cầu có một mối quan hệ, và sức khỏe tâm lý. Qua khảo sát, bốn kiểu gắn bó khác biệt được xác định:
- Phong cách Gắn bó an toàn (Secure): Những người có kiểu gắn bó này cảm thấy thoải mái với tình trạng độc thân và có sự gắn kết xã hội mạnh mẽ. (Pepping et al., 2024, tr. 412).
- Phong Cách Gắn bó lo âu (Anxious): Những người gắn bó lo âu thường có lòng tự trọng thấp hơn và nỗi sợ hãi đối với tình trạng độc thân. (Pepping et al., 2024, tr. 413).
- Phong Cách Gắn bó tránh né (Avoidant): Những người này thể hiện sự độc lập và ít quan tâm đến các mối quan hệ thân mật. (Pepping et al., 2024, tr. 414).
- Phong Cách Gắn bó lo âu-tránh né (Fearful-Avoidant): Đây là nhóm gặp nhiều khó khăn nhất, với mức độ lo âu cao, nỗi sợ mất kết nối và cảm giác bất ổn định trong các mối quan hệ. Họ báo cáo có sức khỏe tâm lý kém nhất trong bốn nhóm.
Nghiên cứu 2: Kiểm chứng Kết quả Trên Mẫu Khác:
Đối tượng tham gia và Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu thứ hai được thực hiện với 400 người độc thân từ 25 đến 83 tuổi, đã duy trì tình trạng độc thân ít nhất ba năm.
Các đánh giá được sử dụng tương tự như nghiên cứu đầu, bao gồm kiểu gắn bó, các đặc điểm tâm lý (như dễ tổn thương cảm xúc), và các chỉ số sức khỏe tâm lý (như cảm nhận về mục đích sống).
Kết quả
Kết quả nghiên cứu thứ hai tương đồng với nghiên cứu đầu tiên:
- Phong cách gắn bó an toàn: Báo cáo sức khỏe tâm lý cao và hài lòng với các mối quan hệ không lãng mạn, ít lo sợ về tình trạng độc thân.
- Phong cách gắn bó lo âu: Cho thấy mức độ cô đơn, trầm cảm và khao khát có mối quan hệ cao, dẫn đến các vấn đề điều tiết cảm xúc và cảm giác cô đơn.
- Phong cách gắn bó tránh né: Giữ thái độ độc lập, không gặp nhiều rối loạn cảm xúc nhưng vẫn ít hài lòng trong các mối quan hệ thân mật so với nhóm gắn bó an toàn.
- Phong cách gắn bó lo âu-tránh né: Thể hiện sự bất ổn cảm xúc, có mức độ lo lắng và cảm giác cô đơn cao nhất, dẫn đến sức khỏe tâm lý thấp nhất.
Phong cách Gắn bó và Trải nghiệm Độc thân
Phong cách Gắn bó An toàn
Những người có phong cách gắn bó an toàn thường có lòng tự trọng cao, thoải mái với tình trạng độc thân và cảm giác kết nối xã hội mạnh mẽ.
Trong nghiên cứu của Pepping và cộng sự (2024), nhóm này có “quan điểm tích cực về bản thân và cảm thấy thoải mái khi độc thân,” báo cáo mức độ sức khỏe tâm lý cao và hài lòng với cuộc sống (Pepping và cộng sự, 2024, tr. 412).
Mikulincer và Shaver (2016) cũng đưa ra những kết quả tương tự, cho thấy phong cách gắn bó an toàn liên quan đến khả năng đối phó tốt và sự ổn định cảm xúc.
Nghiên cứu của họ nhấn mạnh rằng người có phong cách gắn bó an toàn thường xây dựng các mạng lưới xã hội mạnh mẽ bên ngoài mối quan hệ tình cảm, giúp họ tăng khả năng phục hồi và hài lòng với cuộc sống, ngay cả khi độc thân (Mikulincer & Shaver, 2016).
Hồ sơ này cho thấy sự an toàn trong gắn bó có thể thúc đẩy khả năng tự lập và hài lòng trong các mối quan hệ phi lãng mạn, giúp họ có trải nghiệm độc thân tích cực.
Phong cách Gắn bó Lo Âu
Những người có phong cách gắn bó lo âu thường gặp khó khăn với lòng tự trọng thấp và cảm giác sợ độc thân, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm lý.
Pepping và cộng sự (2024) nhận thấy rằng những người có phong cách gắn bó lo âu thể hiện “khao khát sự đồng hành lãng mạn” mạnh mẽ, dẫn đến cảm giác thiếu hụt và cô đơn khi không có người yêu (Pepping và cộng sự, 2024, tr. 413).
Nghiên cứu bổ sung của Wei và cộng sự (2005) cũng cho thấy những cá nhân này nhạy cảm với sự từ chối và phụ thuộc nhiều vào mối quan hệ tình cảm để cảm thấy an toàn về mặt cảm xúc.
Phong cách gắn bó này liên quan mật thiết đến các trạng thái cảm xúc tiêu cực, bao gồm lo âu, cô đơn và trầm cảm (Wei và cộng sự, 2005). Sự lo âu trong gắn bó thường dẫn đến ám ảnh với tình trạng quan hệ, ảnh hưởng tiêu cực đến lòng tự trọng và sức khỏe tâm lý khi không có đối tác tình cảm.
Phong cách Gắn bó Tránh Né
Những người có phong cách gắn bó tránh né ưu tiên sự độc lập và ít quan tâm đến việc xây dựng các mối quan hệ thân mật.
Trong nghiên cứu của Pepping và cộng sự (2024), những cá nhân này có mức độ sức khỏe tâm lý vừa phải, nhưng bộc lộ “ít hài lòng trong việc thiết lập các kết nối sâu sắc,” cho thấy xu hướng tách biệt về cảm xúc (Pepping và cộng sự, 2024, tr. 414).
Fraley, Heffernan, Vicary và Brumbaugh (2011) cũng nhận thấy rằng người có phong cách gắn bó tránh né thường coi trọng sự tự chủ hơn sự gần gũi, và mặc dù họ có ít rối loạn cảm xúc, họ lại ít thỏa mãn trong các mối quan hệ của mình.
Phong cách gắn bó tránh né có xu hướng tránh sự phụ thuộc và sợ sự thân mật, dẫn đến khoảng cách trong các mối quan hệ và ít có xu hướng tìm kiếm sự hỗ trợ (Fraley và cộng sự, 2011).
Do đó, những người có phong cách tránh né thường cảm thấy thoải mái khi độc thân nhờ thiên hướng độc lập, tuy nhiên, họ vẫn trải qua mức độ hài lòng thấp trong các kết nối xã hội.
Phong cách Gắn bó Lo Âu-Tránh Né
Những người có phong cách gắn bó lo âu-tránh né, đặc trưng bởi sự bất ổn cảm xúc cao, báo cáo mức độ sức khỏe tâm lý thấp nhất trong tất cả các kiểu gắn bó.
Theo Pepping và cộng sự (2024), nhóm này gặp khó khăn với sự mâu thuẫn giữa “khao khát sự thân mật và nỗi sợ sự gần gũi,” dẫn đến cả mong muốn và nỗi sợ về các mối quan hệ thân mật.
Li và Chan (2012) cũng cho thấy rằng phong cách gắn bó lo âu-tránh né liên quan đến sự bất ổn cảm xúc nghiêm trọng, cô đơn và lòng tự trọng thấp. Kiểu gắn bó này kết hợp cả xu hướng lo âu và tránh né, dẫn đến một mô hình hành vi tiến-lùi, khiến họ khó hài lòng khi độc thân và khi có mối quan hệ (Li & Chan, 2012).
Những cá nhân này thường trải qua nỗi sợ bị từ chối và khó chấp nhận sự tổn thương về mặt cảm xúc, khiến cho việc xây dựng các kết nối hài lòng trở nên khó khăn. Sự mâu thuẫn về thân mật này có thể gây ra vòng luẩn quẩn của sự khổ sở và cô lập, đặc biệt là khi không có sự hỗ trợ từ các mối quan hệ thân thiết.
Các Nghiên cứu Liên quan đến Phong cách Gắn bó Đối với Sức khỏe Tâm lý
Kết quả nghiên cứu của Pepping và cộng sự (2024) về mối liên hệ giữa các phong cách gắn bó và sức khỏe tâm lý phù hợp với các nghiên cứu trước đây, cho thấy tác động rõ rệt của kiểu gắn bó đối với mức độ hài lòng trong các mối quan hệ, sự tự trọng và khả năng đối phó với cô đơn.
Các nghiên cứu này không chỉ cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách mỗi kiểu gắn bó ảnh hưởng đến trải nghiệm độc thân mà còn làm nổi bật tầm quan trọng của việc phát triển gắn bó an toàn để nâng cao sức khỏe tâm lý.
Phong cách Gắn bó An toàn và Sức khỏe Tâm lý
Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng kiểu gắn bó an toàn có liên hệ mạnh mẽ với sức khỏe tâm lý và sự hài lòng trong cuộc sống.
Mikulincer và Shaver (2016) khẳng định rằng gắn bó an toàn không chỉ giúp duy trì các mối quan hệ tình cảm bền vững mà còn giúp cá nhân xây dựng các mối quan hệ xã hội hỗ trợ mạnh mẽ, từ đó nâng cao sự hài lòng và sức khỏe tâm lý, ngay cả khi không có mối quan hệ lãng mạn.
Cụ thể, người có phong cách gắn bó an toàn có thể duy trì cảm giác kết nối xã hội và nhận được sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè, điều này giảm bớt cảm giác cô đơn và lo âu.
Bằng cách duy trì lòng tự trọng ổn định và sự tự tin vào khả năng đối phó với thử thách, những người có gắn bó an toàn ít có khả năng rơi vào trạng thái trầm cảm hoặc lo âu, và có xu hướng cảm thấy hài lòng với cuộc sống dù không có mối quan hệ tình cảm.
Phong cách Gắn bó Không An toàn và Cảm Giác Cô Đơn
Các nghiên cứu của Wei và cộng sự (2005) đã chỉ ra rằng gắn bó lo âu và gắn bó tránh né có mối liên hệ với mức độ cô đơn cao hơn, đặc biệt là ở những người độc thân.
Người có kiểu gắn bó lo âu có xu hướng “nhạy cảm hơn với sự từ chối và cần được xác nhận,” điều này làm tăng cảm giác cô đơn khi họ không có mối quan hệ tình cảm.
Những người này thường xuyên cảm thấy thiếu thốn về mặt tình cảm và phụ thuộc vào các mối quan hệ lãng mạn để cảm thấy được yêu thương và có giá trị.
Khi thiếu một mối quan hệ tình cảm, cảm giác cô đơn và thiếu thốn có thể trầm trọng hơn, dẫn đến sự bất ổn về cảm xúc. Nghiên cứu của Wei và cộng sự (2005) cho thấy những người gắn bó lo âu có mức độ lo âu và trầm cảm cao hơn, và họ dễ cảm thấy bị bỏ rơi, thiếu thốn trong các tình huống độc thân.
Phong cách Gắn bó Tránh Né và Sự Độc Lập
Fraley và cộng sự (2011) đã chỉ ra rằng người có kiểu gắn bó tránh né ưu tiên sự tự lập và ít coi trọng sự thân mật cảm xúc. Phong cách gắn bó này giúp họ cảm thấy thoải mái với việc độc thân, vì họ có xu hướng né tránh sự phụ thuộc cảm xúc vào người khác.
Tuy nhiên, những người này lại ít hài lòng trong các mối quan hệ gần gũi, vì họ không tìm kiếm sự thân mật sâu sắc hoặc có cảm giác gần gũi với người khác.
Họ thường có xu hướng tách biệt cảm xúc và ít thể hiện cảm xúc trong các mối quan hệ, dẫn đến cảm giác cô đơn hoặc không thỏa mãn trong các kết nối xã hội.
Điều này được khẳng định trong nghiên cứu của Pepping và cộng sự (2024), khi nhóm người gắn bó tránh né báo cáo mức độ hài lòng thấp hơn trong các mối quan hệ gần gũi.
Phong cách Gắn bó Lo Âu-Tránh Né và Bất Ổn Cảm Xúc
Nghiên cứu của Li và Chan (2012) cung cấp thêm cái nhìn về sự kết hợp giữa lo âu và tránh né trong phong cách gắn bó lo âu-tránh né.
Những người này có xu hướng trải qua mức độ bất ổn cảm xúc và lo âu quan hệ cao, đồng thời có mức độ hài lòng cuộc sống thấp nhất trong tất cả các phong cách gắn bó.
Li và Chan (2012) chỉ ra rằng người có phong cách gắn bó lo âu-tránh né có mối quan hệ phức tạp với các mối quan hệ thân mật: họ muốn gần gũi nhưng lại sợ sự từ chối và tổn thương.
Điều này dẫn đến sự bất ổn trong các mối quan hệ và cảm giác không thể đáp ứng được nhu cầu tình cảm của mình. Họ có xu hướng tìm kiếm mối quan hệ nhưng đồng thời lại sợ sự phụ thuộc hoặc sự đau khổ cảm xúc khi phải đối diện với sự thân mật, điều này có thể dẫn đến các vấn đề về sức khỏe tâm lý như trầm cảm và lo âu.
Kết luận
Nghiên cứu của Pepping et al. (2024) cho thấy các kiểu gắn bó ảnh hưởng mạnh mẽ đến trải nghiệm độc thân.
Những người có phong cách gắn bó an toàn với mạng lưới hỗ trợ mạnh mẽ thường có sức khỏe tâm lý tốt, trong khi những người gắn bó không an toàn (lo âu hoặc lo âu-tránh né) gặp nhiều khó khăn hơn, đặc biệt là về điều tiết cảm xúc và lòng tự trọng.
Những phát hiện này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu các kiểu gắn bó không chỉ trong các mối quan hệ lãng mạn mà còn trong trải nghiệm cuộc sống của những người độc thân.
Nguồn tham khảo
Fraley, R. C., Heffernan, M. E., Vicary, A. M., & Brumbaugh, C. C. (2011). Attachment and perceptions of relational histories: A selective review of recent research on attachment, social support, and development. Current Opinion in Psychology, 5(3), 43-47.
Li, T., & Chan, D. K. S. (2012). Attachment and loneliness: The mediating role of social support and self-esteem. Personality and Individual Differences, 53(5), 592-597.
Mikulincer, M., & Shaver, P. R. (2016). Attachment in adulthood: Structure, dynamics, and change. New York: Guilford Press.
Pepping, C. A., et al. (2024). Attachment profiles, singlehood, and psychological well-being. Journal of Personality, 92(2), 411-417.
Wei, M., Russell, D. W., Mallinckrodt, B., & Vogel, D. L. (2005). The experiences in close relationship scale (ECR)-short form: Reliability, validity, and factor structure. Journal of Personality Assessment, 88(2), 187-204.
