Những điều bạn nên biết về Peer Pressure: Áp lực đồng trang lứa

Bạn đã bao giờ bị ép uống “thêm một ly nữa” hoặc ở ngoài muộn hơn thời gian bạn dự định là sẽ về nhà chưa? Nếu có, thì có thể bạn đã từng là nạn nhân của Peer Pressure, và có lẽ là hầu hết chúng ta đều từng bị như vậy. Peer Pressure là quá trình mà các thành viên trong cùng một nhóm xã hội gây ảnh hưởng đến nhau, thúc đẩy họ làm những điều mà bản thân có thể do dự hoặc vốn không chọn làm.

Bạn bè cùng lứa tuổi là những người cùng thuộc một nhóm xã hội, vì vậy thuật ngữ “Peer Pressure” ám chỉ đến ảnh hưởng mà những người cùng lứa tuổi có thể tác động lên nhau. Thông thường, thuật ngữ “Peer Pressure” được sử dụng khi mọi người nói về những hành vi không được xem là chấp nhận hoặc mong muốn trong xã hội, chẳng hạn như việc sử dụng rượu hoặc ma túy. Theo bác sĩ tâm thần trẻ em và vị thành niên Akeem Marsh, MD, “Thật sự thì chúng ta rất dễ bị tác động bởi Peer Pressure, vì bản chất con người là vốn loài sinh vật xã hội”.

Mặc dù Peer Pressure thường không được sử dụng để miêu tả những hành vi được xã hội mong đợi, như việc tập thể dục hay học tập. Nhưng trong một số trường hợp, Peer Pressure có thể mang lại tác động tích cực.

Ví dụ minh họa về Peer Pressure

Peer Pressure khiến mọi người làm những việc mà họ bình thường sẽ không làm, với hy vọng được hòa nhập hoặc chú ý đến.

Một số hành vi thường bị tác động bởi Peer Pressure:

• Hành vi hung hăng (Phổ biến ở nam giới)
• Bắt nạt người khác
• Ăn mặc theo một kiểu nhất định
• Sử dụng ma túy hoặc chất kích thích
• Uống rượu bia
• Phá hoại tài sản, hoặc tham gia vào các hành vi phạm pháp khác
• Quan hệ tình dục
• Hành vi gây hấn, đánh nhau
• Chỉ xã giao với một nhóm người nhất định

Theo National Institute on Drug Abuse (NIDA), Peer Pressure hay mong muốn gây ấn tượng với bạn bè có thể khiến trẻ vị thành niên hoặc thanh thiếu niên vượt qua nỗi sợ về rủi ro. Các hành vi mạo hiểm liên quan đến việc sử dụng ma túy và/hoặc rượu bia có thể dẫn đến những hậu quả như sau:

• Tai nạn
• Nghiện ngập
• Ngộ độc rượu bia hoặc ma túy
• Asphyxiation
• Lái xe khi đang chịu ảnh hưởng của rượu bia hoặc chất kích thích
• Dùng quá liều
• Lây nhiễm các bệnh qua đường tình dục

Hành vi nghiện

Một số người cảm thấy một dạng áp lực nội tại khi muốn tham gia vào các hoạt động hoặc hành vi mà họ nghĩ rằng bạn bè đang làm, điều này có thể khiến họ đối mặt với nguy cơ có hành vi nghiện, bao gồm:

• Nghiện ăn uống
• Nghiện cờ bạc
• Nghiện Internet
• Nghiện tình dục
• Nghiện mua sắm
• Nghiện trò chơi điện tử

Trong trường hợp của trẻ vị thành niên, các bậc phụ huynh hiếm khi lo lắng về Peer Pressure liên quan đến việc chơi thể thao hay tập luyện thể chất, vì đây thường được xem là những hành vi xã hội lành mạnh. Điều này hoàn toàn ổn, miễn là việc tập luyện hay chơi thể thao không trở thành một cách đối phó tiêu cực, không bị lạm dụng đến mức ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, hoặc mang tính nguy hiểm (như trong các môn thể thao mạo hiểm).

Tuy nhiên, những ảnh hưởng tích cực ban đầu từ Peer Pressure có thể chuyển thành tiêu cực nếu nó khiến một người quá gắn bản thân họ với thể thao, chẳng hạn như đặt việc tập luyện và cạnh tranh lên trên mọi thứ khác.

Nếu bị đẩy đến mức cực đoan, họ có thể phát triển chứng nghiện vận động (Exercise Addiction), dẫn đến việc xao nhãng trong học tập và đời sống xã hội, và cuối cùng là sử dụng việc tập luyện hay cạnh tranh thể thao như một cách đối phó chính với căng thẳng trong cuộc sống. Điều này cũng có thể gây ra nhiều hệ lụy về sức khỏe.

Một số ví dụ minh về Peer Pressure tích cực

Chúng ta thường nghe nhiều hơn về những tác động tiêu cực của Peer Pressure. Nhưng trên thực tế, Peer Pressure cũng có mang lại ảnh hưởng tích cực. Ví dụ, hai người bạn có thể tạo áp lực tích cực cho nhau bằng cách cùng đi tập gym và cùng nhau giữ cam kết với mục tiêu rèn luyện sức khỏe đã được đặt ra.

Trẻ vị thành niên tham gia hoạt động tình nguyện trong cộng đồng cũng có thể giúp nhau duy trì động lực để tiếp tục tham gia tình nguyện. Việc này không chỉ giúp họ tiếp xúc với những hình mẫu tích cực, mà về lâu dài, chính họ cũng có thể trở thành tấm gương cho người khác.

Bạn cũng có thể tạo ra áp lực đồng trang lứa tích cực thông qua cách bạn phản ứng với các tình huống. Ví như, một người bạn đang có hành vi miệt thị ngoại hình của người khác, bạn có thể nói: “Việc phán xét cơ thể người khác như vậy có thể gây tổn thương họ đấy, nếu bạn bị đối xử, bạn cũng không vui đúng chứ.”

Phản ứng của bạn có thể khiến họ suy nghĩ lại về việc đánh giá người khác qua vẻ ngoài. Đôi khi, chỉ với việc sống đúng với giá trị của bản thân và chia sẻ điều đó với bạn bè, bạn cũng đã góp phần tạo nên một loại áp lực tích cực có sự ảnh hưởng đến người khác, khiến họ cân nhắc kỹ hơn trước khi đưa ra lời nói tiêu cực.

Peer Pressure và Ảnh hưởng của cha mẹ

Mặc dù cha mẹ thường lo lắng về ảnh hưởng từ bạn bè, nhưng nhìn chung, cha mẹ cũng có sự ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc liệu con cái họ có dễ bị tác động bởi áp lực đồng trang lứa tiêu cực hay không.

Thay vì lo lắng quá nhiều về ảnh hưởng từ bạn bè của con, cha mẹ nên tập trung vào việc tạo ra một môi trường gia đình tích cực và hỗ trợ cho nhau. Như vậy, ngay cả khi con bạn bị áp lực từ bạn bè để làm một điều gì đó mà chúng không muốn, thì chúng vẫn sẽ cảm thấy thoải mái chủ động tìm đến bạn để trò chuyện trước tiên.

Hãy là tấm gương về việc kiểm soát cảm xúc để có thể giúp con bạn duy trì giá trị của bản thân chúng khi đối mặt với Peer Pressure. Kiểm soát cảm xúc là khả năng điều khiển suy nghĩ, cảm xúc và hành vi để quản lý hành vi hiện tại và đạt được mục tiêu lâu dài.

• Đón con bạn khi chúng tham dự những sự kiện có thể có rượu hoặc ma túy/chất kích thích.
• Cung cấp thông tin vừa đủ và trung thực về các vấn đề như việc sử dụng rượu bia và ma túy/chất kích thích.
• Luôn tham gia vào cuộc sống của con bạn. Dù tin hay không thì bạn là một trong những người ảnh hưởng lớn nhất đối với con bạn, và chúng sẽ lắng nghe khi bạn nói.
• Khuyến khích tầm quan trọng của việc suy nghĩ kỹ trước khi hành động. Dạy con hỏi bản thân những câu hỏi như: Liệu điều này có thể gây hại cho bản thân hoặc người khác không? Liệu điều này có làm tổn hại sức khỏe hoặc an toàn của bản thân không? Nó có hợp pháp không? Hệ quả lâu dài của nó đối với sức khỏe, gia đình, học vấn và tương lai của bản thân là gì?

Peer Pressure sau tuổi thơ

Thanh thiếu niên đặc biệt dễ bị tác động bởi Peer Pressure vì họ đang ở giai đoạn phát triển khi họ bắt đầu tách rời dần ảnh hưởng từ cha mẹ, nhưng vẫn chưa hình thành đầy đủ giá trị hoặc sự hiểu biết về mối quan hệ xã hội hay hậu quả của hành vi của mình.

Họ cũng thường mong muốn được xã hội chấp nhận và sẵn sàng tham gia vào những hành vi trái với niềm tin của bản thân để được chấp nhận.

Tuy nhiên, người lớn cũng có thể bị tác động bởi Peer Pressure. Nhiều người trưởng thành dễ bị cuốn vào việc sử dụng rượu bia quá mức vì bạn bè họ cũng làm vậy, hoặc đặt công việc lên trên gia đình vì họ đang cạnh tranh với người khác ở công ty để thăng chức.

Nhận thức và lựa chọn cẩn thận về sự ảnh hưởng từ bạn bè sẽ mang lại cho bạn những trải nghiệm lành mạnh và hạnh phúc, và đó là một quá trình suốt đời.

Cách đối mặt với Peer Pressure

Việc đối diện với Peer Pressure có thể không dễ dàng, nhưng dưới đây là một vài cách giúp bạn xử lý tình huống này hiệu quả hơn:

Dành Thời Gian Suy Nghĩ

Thay vì vội vàng đồng ý làm điều bạn không thật sự muốn, hãy dừng lại và hít thở sâu vài lần. Nếu ai đó đang chờ câu trả lời của bạn, hãy nói rằng bạn cần vài ngày để suy nghĩ. Khi tạo được khoảng cách về thời gian và không gian, bạn giảm bớt áp lực hơn.

Cân Nhắc Lý Do Của Bản Thân

Khi đứng trước một lựa chọn, hãy tự hỏi bạn đang làm điều đó vì lý do gì. Nếu chỉ vì bạn bè ai cũng làm và bạn sợ bị cô lập nếu không tham gia, có lẽ bạn nên cân nhắc lại.

Bạn xứng đáng được ở bên những người tôn trọng quyết định của bạn, chứ không phải những người gây áp lực để bạn làm điều mình không thoải mái.

Thiết Lập Ranh Giới

Nói “không” có thể khó, nhưng việc đặt ra ranh giới rõ ràng trong các mối quan hệ là điều cần thiết. Nếu ai đó liên tục gây áp lực, bạn có thể nói thẳng cảm xúc của mình.

Ví dụ, “Mình cảm thấy khó chịu khi bạn cứ mời mình hút thuốc trong khi bạn biết mình không hút. Nếu bạn không tôn trọng quyết định của mình, mình sẽ không thể tiếp tục đi chơi với bạn được nữa.”

Đưa Ra Một Lựa Chọn Khác

Có thể người bạn đang gây áp lực chỉ đơn giản là muốn kết nối hoặc dành thời gian với bạn, nhưng chưa biết cách khác để thể hiện.

Nếu họ rủ bạn uống rượu trong khi bạn không muốn, hãy đề xuất cùng nhau ra nhảy hoặc tham gia một hoạt động khác. Bạn cũng có thể rủ họ đi xem phim hay đi dạo lần sau. Như vậy, cả hai đều có thể gắn kết theo cách tích cực và phù hợp hơn.

Tổng kết

Peer Pressure, hay áp lực đồng trang lứa, là một hiện tượng xã hội phổ biến và phức tạp, đặc biệt trong giai đoạn thanh thiếu niên – khi nhu cầu thuộc về và được chấp nhận bởi nhóm bạn cùng lứa tuổi trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Đây không chỉ là hiện tượng riêng lẻ của một cá nhân, mà là kết quả của sự tương tác giữa bản sắc cá nhân, kỳ vọng xã hội và những động lực tâm lý sâu xa trong con người.

Mặc dù áp lực đồng trang lứa thường được nhắc đến với hàm ý tiêu cực, nó cũng có thể là động lực thúc đẩy sự phát triển lành mạnh nếu được định hướng đúng cách.

Trong thực tế, không khó để bắt gặp những tình huống mà Peer Pressure ảnh hưởng đến quyết định của một người – từ việc uống thêm một ly rượu, tham gia vào các hành vi nguy cơ như hút thuốc, sử dụng chất kích thích, đến việc thể hiện bản thân một cách phi lý nhằm tìm kiếm sự công nhận. Điều đáng lưu ý là không chỉ thanh thiếu niên, mà cả người trưởng thành cũng dễ bị chi phối bởi áp lực từ môi trường xung quanh – nơi mà thành công, sự nổi bật hay chuẩn mực xã hội được định hình bởi những người xung quanh.

Ngược lại, các ví dụ về Peer Pressure tích cực – như việc bạn bè cùng nhau duy trì thói quen rèn luyện sức khỏe, khích lệ nhau tham gia hoạt động cộng đồng hay đơn giản là đứng lên bảo vệ điều đúng đắn – cho thấy rằng môi trường xã hội cũng có thể là yếu tố nâng đỡ, chứ không chỉ là nguy cơ.

Khi các nền tảng mạng xã hội ngày càng đóng vai trò định hình hành vi và thói quen giao tiếp, Peer Pressure đang dần mở rộng ra khỏi phạm vi “bạn bè thực” và đi vào cả không gian ảo. Thuật ngữ như “social comparison pressure” (áp lực so sánh xã hội trên mạng) đang nổi lên như một biến thể mới của Peer Pressure. Điều này cho thấy sự phát triển của hiện tượng này sẽ ngày càng tinh vi và khó nhận diện hơn, đặc biệt là với thế hệ trẻ – những người lớn lên cùng công nghệ và khái niệm “chấp nhận xã hội” được lượng hóa bằng lượt thích, bình luận và theo dõi.

Trong tương lai, giáo dục cảm xúc – xã hội (SEL) và kỹ năng tự nhận thức, tự quyết định sẽ cần được đưa vào giáo trình học đường một cách nghiêm túc, nhằm trang bị cho thế hệ trẻ khả năng nhận diện áp lực không lành mạnh và hành xử theo giá trị cá nhân thay vì bị cuốn theo đám đông.

Đối mặt với Peer Pressure không phải là việc dễ dàng, đặc biệt khi con người – về bản chất – là sinh vật xã hội. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải giữ vững ranh giới cá nhân, ý thức được giá trị nội tại và tự chủ trong hành vi. Dưới đây là một số gợi ý:

• Lắng nghe bản thân trước khi nghe đám đông: Không phải mọi lời mời gọi hay xu hướng đều phù hợp với bạn. Hãy dành thời gian tự hỏi: “Mình đang làm điều này vì điều gì?”

• Xây dựng nhóm bạn tích cực: Những người bạn tôn trọng quyết định và giá trị của bạn sẽ giúp bạn phát triển lành mạnh hơn bất kỳ áp lực nào từ bên ngoài.

• Dám nói “không” và sẵn sàng rút lui khỏi môi trường độc hại: Ranh giới là công cụ bảo vệ giá trị của bạn. Thiết lập ranh giới không phải là ích kỷ – mà là trưởng thành.

• Cha mẹ và người lớn đừng đứng ngoài cuộc: Một nền tảng gia đình hỗ trợ, nơi con cái có thể chia sẻ mà không bị phán xét, chính là liều “vaccine tâm lý” giúp các em đối diện với áp lực xã hội một cách an toàn hơn.

Peer Pressure không phải là kẻ thù nếu ta hiểu rõ và biết cách kiểm soát nó. Vấn đề không nằm ở việc có hay không áp lực đồng trang lứa, mà nằm ở phản ứng của chúng ta với áp lực đó. Việc tạo ra môi trường xã hội nuôi dưỡng sự chân thật, đồng cảm và tôn trọng sự khác biệt sẽ là chiếc chìa khóa giúp mỗi cá nhân sống đúng với bản thân, đồng thời trở thành một nguồn áp lực tích cực cho cộng đồng xung quanh.

Tài liệu tham khảo

Clark DA, Donnellan MB, Durbin CE, et al. Sex, drugs, and early emerging risk: Examining the association between sexual debut and substance use across adolescence. PLoS ONE. 2020;15(2):e0228432. doi:10.1371/journal.pone.0228432

Stanaland A, Gaither S. “Be a man”: The role of social pressure in eliciting men’s aggressive cognition. Pers Soc Psychol Bull. 2021;47(11):1596-1611. doi:10.1177/0146167220984298

Sabramani V, Idris IB, Ismail H, Nadarajaw T, Zakaria E, Kamaluddin MR. Bullying and its associated individual, peer, family and school factors: Evidence from Malaysian National Secondary School students. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(13):7208. doi:10.3390/ijerph18137208

Kim J, Fletcher JM. The influence of classmates on adolescent criminal activities in the United States. Deviant Behav. 2018;39(3):275-292. doi:10.1080/01639625.2016.1269563

National Institute on Drug Abuse for Teens. Why Does Peer Pressure Influence Teens To Try Drugs?.

Pamela Rackow, Urte Scholz, Rainer Hornung. Received social support and exercising: An intervention study to test the enabling hypothesis. British Journal of Health Psychology, 2015;20(4):763. doi:10.1111/bjhp.12139

Vogel L. Fat shaming is making people sicker and heavier. CMAJ. 2019;191(23):E649. doi:10.1503/cmaj.109-5758

Dhull P, Beniwal RD. Dealing with peer pressure. Online International Interdisciplinary Research Journal. 2017;7.