Khám phá bản thân và chăm sóc sức khỏe tinh thần cần phải theo kịp sự phát triển của Thời đại số để đem lại hiệu quả tối ưu nhất.
Chiều ngày 31/10/2024, Khoa Khoa học Sức khỏe Trường Đại học Hùng Vương TP. Hồ Chí Minh đã tổ chức Talkshow “Khám phá bản thân và Chăm sóc Sức khỏe tinh thần Thời đại số: Trải nghiệm cá nhân hóa kết hợp AI trong chuẩn đoán và điều trị tâm lý”, tại Trường Đại học Hùng Vương TP. Hồ Chí Minh.
Với chủ đề thảo luận là chăm sóc sức khỏe tinh thần trong làn sóng phát triển hiện đại, chương trình đã diễn ra vô cùng thuận lợi với đông đảo khách tham dự.
Nội dung chương trình được dẫn dắt bởi hai diễn giả:
Thạc sĩ Nguyễn Thị Thanh Trúc – Đại học Oulu, Phần Lan
Thạc sĩ Vương Nguyễn Toàn Thiện – Trung tâm tham vấn trị liệu Lumos; Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec
Mục tiêu buổi Talkshow hướng đến cung cấp những hiểu biết về thực tiễn ứng dụng Công nghệ Trí tuệ nhân tạo – AI trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, thảo luận một số cách thức để chăm sóc sức khỏe tinh thần trong thời đại số.
Buổi Talkshow cũng là cơ hội kết nối với các nhà chuyên môn trong lĩnh vực AI và sức khỏe tinh thần; cơ hội giao lưu, học hỏi cho các bạn sinh viên quan tâm với nội dung Talkshow.
Nhu cầu chăm sóc sức khỏe tinh thần ngày càng được khẳng định là một chủ đề đáng quan tâm, cùng với đó cũng không thể bỏ qua sự phát triển của công nghệ AI. Trên cơ sở này, chủ đề của buổi Talkshow trở nên vô cùng giá trị – khi AI có thể hỗ trợ chăm sóc sức khỏe tinh thần một cách phù hợp, đây sẽ là một bước tiến vô cùng quan trọng trong cả lĩnh vực sức khỏe và công nghệ.
AI đóng góp vào công cuộc chăm sóc sức khỏe tinh thần
“Chúng ta cũng không biết được là liệu chúng ta có thật sự khỏe mạnh về mặt tâm lý hay không, hay chúng ta đang gặp một cái vấn đề về mặt tâm lý như thế nào?
Thì AI ở đây sẽ giúp cho các bạn có thể khám phá, nhận biết được rằng liệu các bạn có vấn đề về mặt tâm lý hay không…”
-Nội dung chia sẻ của ThS. Nguyễn Thị Thanh Trúc-
Mở đầu buổi Talkshow, ThS. Nguyễn Thị Thanh Trúc đã giới thiệu các công cụ chính của AI trong việc chăm sóc sức khỏe tinh thần.
Với ba công cụ chính là chatbot trị liệu, ứng dụng hỗ trợ tâm lý, và phân tích dữ liệu cá nhân hóa, mỗi công cụ mang đến những cách tiếp cận độc đáo nhằm hỗ trợ người dùng trong việc cải thiện và duy trì sức khỏe tinh thần.
Chatbot trị liệu như Woebot và Wysa được thiết kế để hỗ trợ người dùng quản lý căng thẳng và lo âu hàng ngày, áp dụng các nguyên tắc của liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) và liệu pháp chấp nhận và cam kết (ACT). Chúng cung cấp một không gian an toàn để người dùng chia sẻ suy nghĩ mà không lo bị phán xét.
Các ứng dụng hỗ trợ tâm lý thường tập trung vào việc cung cấp kỹ thuật và công cụ rèn luyện tinh thần như thiền và bài tập nâng cao ý thức, giúp người dùng phát triển thói quen tích cực và cải thiện giấc ngủ.
Công nghệ AI cũng có khả năng phân tích dữ liệu cá nhân hóa, theo dõi thay đổi trong tâm trạng và hành vi, từ đó cung cấp các khuyến nghị phù hợp.
Nhờ vào phân tích dữ liệu cá nhân, các khuyến nghị có thể được điều chỉnh để phù hợp với từng cá nhân, tối ưu hóa hiệu quả của các liệu pháp hỗ trợ.
Các công cụ AI này không chỉ giúp cải thiện trải nghiệm chăm sóc sức khỏe tinh thần mà còn giúp giảm tải cho các chuyên gia y tế, cung cấp giải pháp tiếp cận dễ dàng hơn cho nhiều người.
Diễn giả cũng đề cập đến ba ứng dụng của AI vào lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tinh thần: phân tích giọng nói và hành vi, theo dõi dữ liệu sinh học, và phân tích văn bản. Các ứng dụng này có thể giúp phát hiện sớm dấu hiệu của vấn đề tâm lý.
Công nghệ AI có khả năng phân tích tông giọng, ngữ điệu, và lựa chọn từ ngữ của người dùng để nhận biết những dấu hiệu căng thẳng hoặc trầm cảm. Từ đó, AI có thể phát hiện các trạng thái tâm lý không ổn định hoặc cảm xúc tiêu cực.
Hiện nay, các thiết bị đeo thông minh như đồng hồ thông minh (smartwatch) có thể theo dõi nhịp tim, giấc ngủ, và các chỉ số sinh học khác của người dùng. AI có thể xử lý dữ liệu này trong thời gian thực, giúp nhận diện các dấu hiệu bất thường.
AI có thể đưa ra các cảnh báo, khuyến khích người dùng chú ý đến các vấn đề sức khỏe của mình. Thông qua các dữ liệu này, AI còn có thể đề xuất các bài tập thư giãn hoặc các biện pháp cải thiện giấc ngủ, giúp duy trì trạng thái tinh thần ổn định hơn.
AI có thể quét và phân tích các văn bản để phát hiện các dấu hiệu của lo âu, trầm cảm, hoặc căng thẳng dựa trên nội dung hoặc ngữ điệu.
Khi phát hiện các tín hiệu báo động như ngôn từ tiêu cực, ý định tự làm hại, hoặc các dấu hiệu tâm lý căng thẳng khác, AI có thể cảnh báo người dùng hoặc khuyến nghị gặp các chuyên gia tâm lý, đảm bảo họ được hỗ trợ kịp thời trước khi tình trạng trở nên nghiêm trọng.
Các công nghệ chẩn đoán này đã và đang hỗ trợ nhiều cá nhân trong việc nhận diện và giải quyết các vấn đề tâm lý từ giai đoạn sớm, giúp tiết kiệm thời gian và công sức cho cả người dùng lẫn các chuyên gia.
Tuy vậy, diễn giả cũng nhấn mạnh: dù AI rất hiệu quả trong việc cảnh báo, chẩn đoán, người dùng vẫn cần sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý để có những hướng điều trị và liệu pháp toàn diện hơn khi cần thiết.
AI với khả năng hỗ trợ công việc cho các chuyên viên Tâm lý
AI đang trở thành một công cụ hỗ trợ đắc lực cho các chuyên viên tư vấn trong lĩnh vực sức khỏe tinh thần, giúp tối ưu hóa quá trình điều trị và tăng cường khả năng cá nhân hóa cho mỗi trường hợp.
AI có thể thu thập và phân tích lượng lớn dữ liệu về trạng thái tâm lý, hành vi, và thói quen của người dùng, sau đó cung cấp các thông tin này cho chuyên viên tư vấn.
Ví dụ, AI có thể ghi nhận các mẫu cảm xúc, mức độ lo âu, hay trạng thái tâm lý thông qua giọng nói, hành vi online hoặc chỉ số sinh học.
Đối với những cá nhân khó tiếp cận với chuyên viên hoặc không thể diễn tả hết tình trạng của mình, AI có thể là cầu nối bằng cách cung cấp các thông tin và dữ liệu trực quan.
Bên cạnh đó, kết hợp dữ liệu của AI với kiến thức chuyên môn của chuyên viên tâm lý có thể mang lại hiệu quả điều trị cao hơn. AI giúp chuyên viên theo dõi tiến trình và hiệu quả của liệu pháp, từ đó điều chỉnh phương pháp điều trị phù hợp.
Với sự hỗ trợ của AI, các chuyên viên tư vấn có thể cải thiện chất lượng chăm sóc, tăng cường cá nhân hóa cho từng trường hợp và nâng cao hiệu quả điều trị trong lĩnh vực sức khỏe tinh thần.
Mặc dù các ứng dụng như Woebot và Wysa có lợi ích, nhưng chúng vẫn gặp hạn chế khi áp dụng cho người Việt do vấn đề ngôn ngữ và văn hóa.
Để khắc phục, tập đoàn Vingroup đã phát triển dự án Senme, nền tảng AI được thiết kế đặc biệt cho người Việt, chú trọng vào văn hóa, ngôn ngữ và phong tục tập quán tại Việt Nam.
Senme hứa hẹn mang lại giải pháp chăm sóc sức khỏe tinh thần hiệu quả và phù hợp với nhu cầu của người Việt, mở ra triển vọng mới cho lĩnh vực tâm lý học trong nước.
Đây là một bước tiến quan trọng trong việc mang lại giải pháp chăm sóc sức khỏe tinh thần sát với nhu cầu và văn hóa của người Việt Nam, đồng thời mở ra triển vọng mới cho lĩnh vực tâm lý học trong nước.
Khả năng hỗ trợ sức khỏe tinh thần của AI
“Hiện nay, Chatbot chỉ có thể hỗ trợ thôi, nó sẽ đưa ra những dữ liệu. Ví dụ như khi các bạn chỉ bị “nhẹ” thôi, các bạn có thể dùng Chatbot để hỗ trợ các bạn những điều đó.
Nhưng đối với khi các bạn có vấn đề lớn về tâm lý thì các bạn hoàn toàn phải chủ động gặp bác sĩ điều trị về tâm lý, nên nó sẽ không ảnh hưởng về công việc của các chuyên viên điều trị tâm lý mà nó chỉ hỗ trợ họ làm việc đơn giản hơn, nhanh hơn để đưa ra những biện pháp giải quyết tốt nhất.”
-Nội dung chia sẻ của ThS. Nguyễn Thị Thanh Trúc-
Mở đầu phần trình bày của mình, ThS. Vương Nguyễn Toàn Thiện có thể tạo một không khí gần gũi và thoải mái bằng cách hỏi các bạn sinh viên về cảm xúc hiện tại của mình.
Đây không chỉ là một câu hỏi khởi đầu mà còn giúp mọi người kết nối với chủ đề quan trọng của cảm xúc – một yếu tố cốt lõi tạo nên con người.
Cảm xúc là đặc trưng riêng biệt của con người, phản ánh những phản ứng tinh thần phong phú và đa dạng mà máy móc chưa thể mô phỏng hoàn hảo. Tuy nhiên, cảm xúc có thể trở thành vấn đề khi mất cân bằng, dẫn đến căng thẳng, lo âu hoặc rối loạn cảm xúc.
AI có thể hỗ trợ đo lường cảm xúc thông qua các công cụ đánh giá tâm lý và theo dõi biểu hiện tâm lý, giúp nhận diện dấu hiệu bất ổn. Tuy nhiên, một thách thức lớn là khả năng thao túng kết quả của các bài kiểm tra tâm lý, khi người dùng không trung thực về trạng thái cảm xúc của mình.
Do đó, sự kết hợp giữa AI và chuyên gia tâm lý là rất quan trọng. AI có thể hỗ trợ đo lường, nhưng các chuyên gia với khả năng quan sát và đánh giá từ góc độ con người cần thiết để đảm bảo kết quả phản ánh đúng thực trạng cảm xúc của từng cá nhân.
ThS. Vương Nguyễn Toàn Thiện đã nhấn mạnh tính cấp thiết của việc kết hợp AI vào chăm sóc sức khỏe tinh thần bằng cách chỉ ra những số liệu đáng báo động: cứ mỗi 40 giây trên thế giới có một người chết do tự sát (WHO), và cứ 8 người lại có một người sống chung với rối loạn sức khỏe tinh thần.
Những con số này phản ánh nhu cầu cấp thiết về việc đáp ứng kịp thời và đầy đủ các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tinh thần cho cộng đồng.
Sự kết hợp của AI có thể giúp giảm tải áp lực cho các chuyên viên tư vấn, đảm bảo việc chăm sóc sức khỏe tinh thần đạt độ chính xác, kịp thời và phù hợp với từng cá nhân.
AI không chỉ hỗ trợ phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường mà còn đưa ra các gợi ý hỗ trợ tâm lý dựa trên dữ liệu cá nhân hóa, giúp nâng cao hiệu quả và phạm vi tiếp cận của các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tinh thần.
Theo thống kê của Bộ Y tế Việt Nam năm 2023, tỷ lệ mắc 10 rối loạn sức khỏe tinh thần phổ biến nhất trong dân số là khoảng 15%. Điều này đúng đối với những người có đến thăm khám, cho thấy một phần nhu cầu chăm sóc sức khỏe tinh thần của cộng đồng.
Tuy nhiên, ngoài con số này, vẫn còn rất nhiều người trong xã hội đang phải đối mặt với lo âu, trầm cảm và căng thẳng mà không tìm đến sự hỗ trợ y tế.
Quan điểm về “Tâm lý”
Tại Việt Nam, từ “tâm lý” thường gặp phải nhiều hiểu lầm và định kiến. Khi nhắc đến các vấn đề tâm lý, nhiều người vẫn liên tưởng đến những từ tiêu cực như “khùng,” “điên,” “tâm thần,” hoặc “loạn thần.”
Những quan niệm sai lầm này không chỉ khiến nhiều người ngại tìm kiếm sự trợ giúp mà còn tạo ra cảm giác xấu hổ hoặc sợ hãi về việc thừa nhận các khó khăn tinh thần của bản thân.
Điều này làm nổi bật tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức cộng đồng về sức khỏe tinh thần, giúp mọi người hiểu rằng tâm lý không chỉ là rối loạn nặng mà còn bao gồm các cảm xúc bình thường, như căng thẳng, lo âu, và buồn bã.
AI có thể hỗ trợ bằng cách cung cấp thông tin khoa học, giảm nhẹ các hiểu lầm, và thúc đẩy việc nhìn nhận sức khỏe tinh thần một cách toàn diện hơn, từ đó dần thay đổi định kiến xã hội.
“Cái lĩnh vực mà có thể phối hợp, phát triển AI đó chính là ngăn ngừa, củng cố cho sức khỏe tinh thần của những người đang lành mạnh.
Trong y tế, ngoài chữa bệnh còn có cả y tế dự phòng.
AI sẽ đóng góp vào việc này rất tốt. Nó cung cấp hiểu biết cho người ta về các dấu hiệu bất ổn tinh thần, cung cấp cho người ta những kỹ năng ứng phó khi gặp khó khăn. không phải đợi đến khi đã bệnh thì AI mới tham gia, mà ngay từ lúc người ta còn khỏe mạnh, còn lành mạnh về tinh thần thì nó đã giúp người ta duy trì trạng thái đó và gia tăng sự hiểu biết.”
-Nội dung chia sẻ của ThS. Vương Nguyễn Toàn Thiện-
Một lợi ích của AI trong chăm sóc sức khỏe tinh thần là tăng cường tính riêng tư, giúp người dùng thoải mái hơn khi chia sẻ với trợ lý ảo, từ đó hạn chế định kiến xã hội về sức khỏe tâm thần.
ThS. Vương Nguyễn Toàn Thiện đã dẫn chứng trường hợp bệnh nhân ngại đến mức phải khai tên giả khi khám tâm lý, cho thấy sự cần thiết của một môi trường an toàn để chia sẻ.
AI không chỉ khuyến khích người dùng chủ động duy trì sức khỏe tinh thần mà còn hỗ trợ sự ổn định và hài hòa trong cả ba yếu tố tâm lý, thể chất và xã hội, theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Trong thời đại COVID-19, các công nghệ như FaceTime giúp duy trì kết nối xã hội mặc dù phải cách ly, cho thấy công nghệ thời đại mới có thể đáp ứng nhu cầu hiện tại và cải thiện khả năng giao tiếp.
Trong bối cảnh VUCA (biến động, bất định, phức tạp, mơ hồ), AI giúp con người linh hoạt hơn trong việc ứng phó với thách thức tâm lý và xã hội.
Dù vậy, diễn giả cũng nhấn mạnh rằng AI không thể thay thế mối quan hệ giữa người với người, vì con người cần sự lắng nghe và đồng cảm từ những người mà họ tin tưởng hơn là chỉ nhận lời khuyên hợp lý.
Trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tinh thần, công nghệ đang phát triển nhanh chóng, với AI giữ vai trò trung tâm. Ngoài AI, một số công nghệ quan trọng khác bao gồm:
Tham vấn từ xa: Hình thức này ngày càng phổ biến, giúp người dùng tiếp cận các chuyên gia tâm lý mà không bị giới hạn bởi khoảng cách địa lý, đặc biệt cho những người sống ở nước ngoài.
Đánh giá tâm lý qua camera: Công nghệ camera hỗ trợ ghi hình để theo dõi phản ứng và hành vi, cung cấp cái nhìn sâu hơn và khách quan hơn, rất hữu ích khi thời gian hạn chế.
Các bài test tâm lý online: Các bài test như DASS-21 cho phép người dùng tự đánh giá triệu chứng căng thẳng, lo âu, và trầm cảm. Tuy nhiên, các bài test này chỉ nên xem là công cụ hỗ trợ, không thể thay thế hoàn toàn các cuộc gặp trực tiếp.
Tổng đài sơ cứu tâm lý: Trung tâm Lumos cung cấp hỗ trợ miễn phí qua hotline và hộp thư giải đáp tâm lý, giúp người dùng tiếp cận nguồn trợ giúp tâm lý ban đầu khi gặp khủng hoảng.
ThS. Vương Nguyễn Toàn Thiện cũng chia sẻ câu chuyện “cuộc điện thoại cuối cùng” để minh họa cho giá trị của sự kết nối nhân văn, mà công nghệ hay AI chưa thể thay thế được.
Trong mùa COVID-19, một người bệnh nặng được đưa vào bệnh viện, và gia đình của họ đã gọi đến, mong muốn bác sĩ giúp đặt điện thoại gần tai bệnh nhân để họ có thể nói lời cuối cùng.
Dù bệnh nhân đã qua đời, người bác sĩ vẫn thực hiện yêu cầu này, vì điều đó có thể giúp gia đình cảm thấy họ được làm điều ý nghĩa cho người thân của mình vào phút cuối, và người ra đi cũng cảm nhận được sự ấm áp từ gia đình.
Qua câu chuyện này, diễn giả muốn khẳng định rằng, dù AI mang lại nhiều tiện ích và hỗ trợ trong tâm lý học, nhưng tâm lý học vẫn cần có những con người thật sự để thực hiện những điều mà công nghệ không thể làm thay được.
“Đôi khi việc mình đánh giá về vật chất, suy nghĩ thôi là không đủ. Chính cái mối quan hệ là một yếu tố quan trọng. Không phải người ta buồn, kêu người ta suy nghĩ một cách khác là người ta hết buồn. Nhiều khi về mối quan hệ “Ai là người ngồi đó?”.
Nhiều khi mình buồn, mình không cần một ai cho mình lời khuyên, như AI cho rất nhiều lời khuyên. Mình chỉ cần người đó ngồi nghe mình khóc, chứng kiến mình khóc, và người đó có giá trị, có ý nghĩa với mình.
Thì rõ ràng đó là một tác động rất lớn. Và đó là điều AI chưa thể thay thế các nhà Tâm lý”
-Nội dung chia sẻ của ThS. Vương Nguyễn Toàn Thiện-
Tổng kết
Buổi talkshow đã khẳng định tầm quan trọng của việc chăm sóc sức khỏe tinh thần trong thời đại số. Sự hỗ trợ từ công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), có thể nâng cao hiệu quả trong quá trình điều trị, nhưng không thể thay thế hoàn toàn vai trò thiết yếu của các chuyên gia tâm lý.
Sự phát triển của AI trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tinh thần mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng đặt ra những thách thức đáng kể. Một trong những mối quan tâm hàng đầu là bảo mật thông tin.
Khi sử dụng AI để thu thập và phân tích dữ liệu tâm lý, thông tin nhạy cảm của người dùng có thể bị rò rỉ hoặc bị truy cập trái phép. Tình huống này không chỉ ảnh hưởng đến quyền riêng tư cá nhân mà còn có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng nếu thông tin bị lạm dụng.
Để giải quyết những vấn đề này, cần thiết phải có sự hợp tác chặt chẽ giữa các nhà phát triển công nghệ, nhà cung cấp dịch vụ sức khỏe và các cơ quan quản lý. Họ cần cùng nhau thiết lập các tiêu chuẩn bảo mật và quy trình xử lý dữ liệu an toàn nhằm bảo vệ thông tin cá nhân của người dùng.
Sự kết hợp giữa công nghệ và con người, khi được thực hiện đúng cách, sẽ tạo ra những giải pháp tối ưu cho sức khỏe tinh thần, đáp ứng nhu cầu của người dùng trong bối cảnh hiện đại.
