Holiday Blues là một món quà không mong muốn của nhiều người mỗi khi những ngày lễ, hội đến gần: kỳ nghỉ không nhất thiết mang đến niềm vui.
Mùa lễ hội thường được mong đợi với niềm vui, sự đoàn tụ và gắn kết. Tuy nhiên, đối với nhiều người, đây lại là một khoảng thời gian đầy nỗi buồn, căng thẳng và cô đơn, hiện tượng này được gọi là “Holiday Blues.” Dù không phải là một rối loạn tâm lý chính thức trong DSM-5, Holiday Blues là trạng thái cảm xúc tạm thời có thể ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe tinh thần và cảm xúc của con người.
Ngay cả những người yêu thích mùa lễ hội cũng có thể cảm nhận được nỗi buồn của kỳ nghỉ. Áp lực công việc, các cuộc tụ tập, việc trang trí và những yếu tố gây căng thẳng khác trong mùa lễ có thể khiến nhiều người cảm thấy kiệt sức. Hơn nữa, những yếu tố cảm xúc đặc trưng của mùa lễ đôi khi lại làm gia tăng cảm giác ảm đạm.
Thực trạng Holiday Blues
Theo khảo sát của Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA), gần 9 trên 10 người trưởng thành ở Hoa Kỳ (89%) cho biết họ cảm thấy căng thẳng trong mùa lễ vì các yếu tố như thiếu tiền, nhớ người thân hoặc lo ngại về xung đột gia đình.
Các dấu hiệu của Holiday Blues
Holiday blues có thể gây ra các triệu chứng giống như trầm cảm, bao gồm:
- Thay đổi cảm giác thèm ăn hoặc cân nặng
- Thay đổi giấc ngủ
- Tâm trạng chán nản hoặc cáu kỉnh
- Khó tập trung
- Cảm giác vô giá trị hoặc tội lỗi
- Cảm thấy mệt mỏi hơn bình thường
- Cảm thấy căng thẳng, lo âu hoặc lo lắng
- Mất niềm vui khi làm những điều bạn từng thích
Nguyên nhân gây ra Holiday Blues
Áp lực công việc và lịch trình dày đặc vào mùa lễ có thể khiến cơ thể không được chăm sóc đúng mức. Thiếu ngủ, kiệt sức,… Các vấn đề về Sức khỏe thể lý đều có thể ảnh hưởng đến Sức khỏe tinh thần.
Vấn đề tài chính là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất của Holiday Blues. Theo APA (2023), 58% người trưởng thành cảm thấy căng thẳng vì chi tiêu quá mức hoặc không đủ tiền để mua quà, đi du lịch hay tổ chức tiệc tùng. Áp lực tài chính là một khó khăn mà nhiều người phải đối mặt, trong tình huống lễ tết phải chi tiêu nhiều hơn ngày thường, tài chính lại càng trở thành một “điểm yếu” của các cá nhân đòi hỏi phải chi tiêu một cách phù hợp.
Việc thiếu kết nối xã hội hoặc không thể đoàn tụ với gia đình khiến nhiều người cảm thấy cô đơn, đặc biệt là khi mùa lễ nhắc nhở họ về sự vắng mặt của người thân yêu.
Những hình ảnh về ngày lễ luôn gắn liền với sự đoàn tụ, họp mặt gia đình, bạn bè, và có thể trở thành một nỗi ám ảnh đối với những người không được đáp ứng những mong đợi ấy. Điều này cũng dẫn đến một nguyên nhân khác dẫn đến Holiday Blues đó là những kỳ vọng không thực tế.
Hình ảnh về mùa lễ hoàn hảo được quảng bá qua mạng xã hội và truyền thông có thể tạo ra áp lực vô hình. Nhiều người cảm thấy thất vọng hoặc không thỏa mãn khi thực tế không như mong đợi (Kendler, 2016).
Mặt khác, rất nhiều người cảm thấy buồn bã khi so sánh những kỷ niệm vui vẻ trong quá khứ với hiện tại. Theo khảo sát của NAMI (2014), 55% cảm thấy buồn bã khi nhìn lại quá khứ.
Đặc biệt trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của xã hội, những gì thuộc về quá khứ nhanh chóng bị bỏ xa. Khi một cá nhân lớn lên, tuổi thơ của họ chỉ còn là những hình ảnh đọng lại trong tâm trí; một người đã già đi thì những trải nghiệm thời trẻ của họ chỉ có thể đúc kết thành kinh nghiệm và kỷ niệm.
Việc luyến tiếc quá khứ là một trạng thái rất bình thường của con người, và những ngày nghỉ lễ có thể đẩy những hồi tưởng đó quay lại dễ dàng hơn.
Tác động đến Sức khỏe tinh thần
Dù holiday blues không phải là một rối loạn tâm lý chính thức, chúng có thể làm trầm trọng thêm các vấn đề tâm lý hiện có. Trẻ em và thanh thiếu niên cũng dễ bị ảnh hưởng, với số ca nhập viện tâm thần cao nhất ở nhóm này xảy ra vào mùa đông.
Mặc dù nhiều người tin rằng mùa lễ có thể dẫn đến tỷ lệ tự tử cao hơn, mối quan hệ này chưa được chứng minh rõ ràng trong các nghiên cứu khoa học chính thức. Tuy nhiên, rủi ro về sức khỏe tâm thần vẫn luôn cần được quan tâm và phòng ngừa.
Theo khảo sát của APA (2023), 72% người trưởng thành cho biết kỳ nghỉ lễ thường mang lại cảm giác buồn vui lẫn lộn. Trong đó, 40% cảm thấy căng thẳng và 34% choáng ngợp hoặc mệt mỏi. Những cảm xúc tiêu cực này có thể dẫn đến các cơ chế đối phó không lành mạnh như:
- Tự cô lập (21%)
- Ăn uống không kiểm soát (16%)
- Dựa vào rượu hoặc chất kích thích (13%)
Tuy nhiên, 84% người trưởng thành vẫn đồng ý rằng kỳ nghỉ lễ tạo ra cảm giác đoàn kết, và 69% cho rằng căng thẳng trong mùa lễ là xứng đáng.
Chiến lược đối phó với Holiday Blues
Quản lý kỳ vọng: Thay vì cố gắng hoàn hảo hóa mọi thứ, hãy tập trung vào những điều thực sự ý nghĩa và khả thi với bạn. Việc thay đổi cách nhìn nhận có thể giúp giảm bớt áp lực và mang lại cảm giác hài lòng (Kabat-Zinn, 1990).
Quan tâm chăm sóc bản thân: Duy trì các thói quen lành mạnh như ngủ đủ giấc, tập thể dục và ăn uống cân bằng là cách hiệu quả để giảm căng thẳng. Theo Blumenthal và cộng sự (2007), hoạt động thể chất giúp giảm triệu chứng trầm cảm và lo âu.
Kết nối xã hội: Tham gia vào các hoạt động cùng bạn bè, gia đình hoặc cộng đồng có thể giảm cảm giác cô đơn. Nghiên cứu của Holt-Lunstad và cộng sự (2015) cho thấy gắn kết xã hội là yếu tố bảo vệ quan trọng trước các vấn đề tâm lý.
Thực hành lòng biết ơn: Nghe có vẻ mơ hồ, thế nhưng đây là một bài thực hành khá đơn giản và gần gũi. Việc viết nhật ký biết ơn hoặc ghi lại những điều tích cực trong cuộc sống có thể cải thiện tâm trạng và giảm cảm giác tiêu cực (Emmons và McCullough, 2003).
Tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp: Nếu cảm giác buồn bã hoặc căng thẳng kéo dài và dần trở nên “quá tải”, hãy cân nhắc tìm đến các chuyên gia tâm lý để được hỗ trợ phù hợp.
Hiện tượng Holiday Blues và Tết Nguyên Đán
Mùa Tết Nguyên Đán, với những nghi lễ trọng đại và không khí lễ hội vui tươi, là dịp để các gia đình sum vầy, chia sẻ những khoảnh khắc hạnh phúc và mong đợi một năm mới đầy thịnh vượng. Tuy nhiên, tương tự như hiện tượng “holiday blues” trong các kỳ nghỉ lễ ở phương Tây, Tết cũng có thể là thời gian mang lại cảm giác căng thẳng, lo lắng, buồn bã và cô đơn cho nhiều người. Những cảm xúc này có thể đến từ nhiều yếu tố khác nhau, từ áp lực tài chính, kỳ vọng không thực tế đến cảm giác cô đơn và sự hoài niệm về quá khứ.
Áp lực tài chính trong mùa Tết
Tết là dịp mà mọi người có xu hướng chi tiêu nhiều hơn so với những ngày thường, từ việc mua sắm quà cáp, chuẩn bị mâm cỗ, trang trí nhà cửa cho đến chi phí đi lại. Đối với những gia đình có thu nhập thấp, đặc biệt là những người lao động nghèo hoặc người sống xa quê, mùa Tết có thể tạo ra một gánh nặng tài chính lớn.
Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tài chính mà còn có thể dẫn đến căng thẳng và lo âu, bởi nhiều người cảm thấy không thể đáp ứng được kỳ vọng của gia đình, bạn bè và xã hội về việc tổ chức một Tết “hoàn hảo.”
Theo khảo sát từ Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA, 2023), vấn đề tài chính là nguyên nhân chính gây ra căng thẳng trong mùa lễ hội, và điều này hoàn toàn có thể áp dụng cho mùa Tết ở Việt Nam. Việc không đủ tiền để mua sắm, tổ chức tiệc tùng hoặc đi thăm bà con là điều khiến nhiều người cảm thấy áp lực. Hơn nữa, với những người có thu nhập thấp hoặc không ổn định, Tết có thể trở thành một gánh nặng không chỉ về tài chính mà còn về tâm lý.
Kỳ vọng không thực tế và hoài niệm về quá khứ
Tết là dịp mà mọi người mong đợi sẽ có những khoảnh khắc đoàn tụ, sum vầy và hạnh phúc. Tuy nhiên, những kỳ vọng về một mùa Tết hoàn hảo, theo hình mẫu lý tưởng mà xã hội và các phương tiện truyền thông truyền tải, có thể tạo ra một áp lực vô hình. Nhiều người cảm thấy thất vọng khi thực tế không đạt được như kỳ vọng của họ. Điều này có thể dẫn đến cảm giác buồn bã, thiếu thỏa mãn và cảm giác bị áp lực bởi những chuẩn mực xã hội không thực tế.
Bên cạnh đó, Tết cũng là thời điểm mà nhiều người dễ dàng hoài niệm về những kỷ niệm vui vẻ trong quá khứ, đặc biệt là khi so sánh với hiện tại. Những ký ức về một mùa Tết ấm áp, đầy đủ, hay những buổi đoàn tụ gia đình vui vẻ trong quá khứ có thể khiến người ta cảm thấy buồn bã, tiếc nuối, và cảm giác không thể tái hiện lại những gì đã mất. Điều này càng trở nên rõ rệt đối với những người đã mất người thân, hay những gia đình không còn đoàn tụ đầy đủ trong dịp Tết.
Cảm giác cô đơn và thiếu kết nối xã hội
Một trong những yếu tố quan trọng dẫn đến “Tết blues” là cảm giác cô đơn. Mặc dù Tết là dịp để gia đình tụ họp, nhưng không phải ai cũng có thể về quê hoặc tham gia vào các hoạt động gia đình. Những người sống xa nhà, những người không có gia đình hoặc những người không thể đoàn tụ với gia đình trong dịp Tết dễ cảm thấy cô đơn và thiếu vắng sự kết nối. Đặc biệt trong bối cảnh những ngày lễ Tết là thời gian để mọi người chia sẻ niềm vui bên gia đình, những ai không có được niềm hạnh phúc ấy sẽ dễ dàng cảm thấy lạc lõng, đơn độc.
Ngoài ra, Tết cũng là thời điểm mà nhiều người cảm thấy bị áp lực phải tham gia vào những hoạt động xã hội như thăm bạn bè, người thân, tham dự tiệc tùng hoặc đi du lịch. Tuy nhiên, với những người có tâm lý nhạy cảm, cảm thấy mệt mỏi vì những cuộc gặp gỡ xã giao này, mùa Tết có thể trở thành một nguồn cơn căng thẳng và mệt mỏi.
Căng thẳng gia đình và kỳ vọng từ người thân
Mùa Tết là dịp để các gia đình tụ họp, nhưng đây cũng là thời điểm dễ phát sinh mâu thuẫn gia đình. Việc các thế hệ trong gia đình gặp gỡ có thể khiến những bất đồng, mâu thuẫn trước đó trở nên căng thẳng hơn. Những kỳ vọng từ người lớn về việc con cái phải làm “đúng” các nghi lễ, chuẩn bị cỗ bàn tươm tất hay hành xử theo cách nhất định có thể khiến nhiều người cảm thấy căng thẳng và không thoải mái.
Mặt khác, những người trẻ có thể cảm thấy áp lực về việc “thành công” trong cuộc sống, với sự kỳ vọng cao từ gia đình về sự nghiệp, tình yêu hoặc các thành tựu cá nhân. Tất cả những yếu tố này có thể tạo ra một môi trường căng thẳng, đặc biệt khi các mâu thuẫn chưa được giải quyết.
Tác động đến sức khỏe tâm thần
Mặc dù “Tết blues” không phải là một rối loạn tâm lý chính thức, nhưng nó có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của nhiều người. Các triệu chứng của trầm cảm và lo âu có thể trở nên nghiêm trọng hơn trong dịp Tết, đặc biệt là khi những người có tiền sử vấn đề về tâm lý không được chăm sóc tốt về mặt tinh thần. Các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nhập viện tâm thần tăng cao vào mùa đông, khi mùa Tết diễn ra, và các yếu tố như cô đơn, áp lực tài chính, mâu thuẫn gia đình có thể làm trầm trọng thêm các vấn đề tâm lý.
Theo một khảo sát của Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA, 2023), có đến 72% người trưởng thành cảm thấy kỳ nghỉ lễ mang lại cảm giác buồn vui lẫn lộn, trong đó 40% cảm thấy căng thẳng và 34% cảm thấy mệt mỏi, choáng ngợp. Các cơ chế đối phó không lành mạnh như tự cô lập, ăn uống không kiểm soát, hay sử dụng rượu, chất kích thích có thể xuất hiện như một cách để “chạy trốn” khỏi những cảm xúc tiêu cực trong mùa Tết.
Chiến lược đối phó với “Tết Blues”
Để giảm thiểu cảm giác tiêu cực trong mùa Tết, có thể áp dụng một số chiến lược như sau:
Quản lý kỳ vọng: Thay vì cố gắng tạo ra một mùa Tết hoàn hảo, hãy tập trung vào những khoảnh khắc thực sự quan trọng và ý nghĩa với mình. Chấp nhận rằng Tết không phải lúc nào cũng trọn vẹn sẽ giúp giảm áp lực và tạo ra sự hài lòng.
Chăm sóc bản thân: Duy trì các thói quen lành mạnh như ngủ đủ giấc, tập thể dục và ăn uống cân bằng giúp giảm căng thẳng và nâng cao sức khỏe tinh thần. Thực tế, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng hoạt động thể chất có tác dụng giảm triệu chứng lo âu và trầm cảm.
Kết nối xã hội: Tham gia vào các hoạt động cùng bạn bè, gia đình hoặc cộng đồng sẽ giúp giảm cảm giác cô đơn. Mặc dù việc đoàn tụ gia đình không phải lúc nào cũng khả thi, nhưng việc tham gia vào các hoạt động xã hội khác có thể giúp giảm bớt cảm giác tách biệt.
Chấp nhận cảm xúc: Đừng ép bản thân phải luôn vui vẻ trong mùa Tết. Chấp nhận và đối diện với cảm xúc tiêu cực sẽ giúp bạn vượt qua những khó khăn tâm lý một cách khỏe mạnh hơn. Nếu cảm thấy quá tải, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè hoặc các chuyên gia tâm lý.
Nhìn chung, Mùa Tết Nguyên Đán là dịp quan trọng để đoàn tụ gia đình và hưởng thụ những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc. Tuy nhiên, không phải ai cũng cảm thấy vui vẻ trong dịp này. Cảm giác căng thẳng, cô đơn và những kỳ vọng không thực tế có thể khiến nhiều người trải qua một “Tết blues” đáng lo ngại. Việc nhận thức được những yếu tố có thể gây ra cảm xúc tiêu cực và chủ động tìm cách đối phó sẽ giúp chúng ta vượt qua một mùa Tết bình an và ý nghĩa.
Tài Liệu Tham Khảo
American Psychological Association. (2023, November 30). Even a joyous holiday season can cause stress for most Americans. Retrieved from https://www.apa.org/news/press/releases/2023/11/holiday-season-stress
Blumenthal JA, Babyak MA, Doraiswamy PM, Watkins L, Hoffman BM, Barbour KA, Herman S, Craighead WE, Brosse AL, Waugh R, Hinderliter A, Sherwood A. Exercise and pharmacotherapy in the treatment of major depressive disorder. Psychosom Med. 2007 Sep-Oct;69(7):587-96. doi: 10.1097/PSY.0b013e318148c19a. Epub 2007 Sep 10. PMID: 17846259; PMCID: PMC2702700.
Emmons, R. A., & McCullough, M. E. (2003). Counting blessings versus burdens: An experimental investigation of gratitude and subjective well-being in daily life. Journal of Personality and Social Psychology, 84(2), 377–389. https://doi.org/10.1037/0022-3514.84.2.377
Holt-Lunstad, J., Smith, T. B., & Layton, J. B. (2010). Social relationships and mortality risk: A meta-analytic review. PLOS Medicine, 7(7), e1000316. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1000316
Kabat-Zinn, J. (1990). Full catastrophe living: Using the wisdom of your body and mind to face stress, pain, and illness. New York: Delacorte.
Kendler, K. S. (2016). The nature of environmental influence on psychiatric disorders. American Journal of Psychiatry, 175(11), 1087–1090. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2018.17121306
Kendra Cherry (04/08/2024). The Holiday Blues: Feeling Sad Amid the Festivities. Verywellmind. https://www.verywellmind.com/holiday-blues-4771716#citation-1
