Chữa lành nội sinh là một thuật ngữ chưa được chính thức hóa trong hệ thống khái niệm của tâm lý học hiện đại. Tuy nhiên, khái niệm này vẫn thường xuyên được đề cập trong các công trình nghiên cứu về khả năng phục hồi cảm xúc (psychological resilience) – một năng lực quan trọng góp phần định hình sức khỏe tinh thần và chất lượng sống của con người.
Trong đời sống thường nhật, việc đối mặt với nỗi buồn, sự thất vọng hay tổn thương tinh thần là điều không thể tránh khỏi. Những lúc như vậy, ta thường tự nhủ: “Mình sẽ ổn thôi, chỉ cần thời gian là mọi thứ sẽ qua.” Và rồi, ta có thể chọn viết vài dòng nhật ký, nghe một bản nhạc dịu nhẹ hay lặng lẽ dạo bước trong công viên – mong rằng những vết đau trong lòng sẽ dần nguôi ngoai.
Thế nhưng trong bối cảnh hiện đại – khi công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), đang thay đổi nhanh chóng mọi mặt của đời sống – con người ngày càng đối diện nhiều hơn với áp lực tinh thần âm ỉ nhưng dai dẳng.
Từ khóa chữa lành vì thế trở nên phổ biến và được nhắc đến rộng rãi trên mạng xã hội, trong sách vở và các nền tảng truyền thông. Tuy nhiên, sự phổ biến ấy đôi khi đi kèm với sự đơn giản hóa hoặc hiểu sai bản chất của việc chăm sóc sức khỏe tinh thần. Chữa lành dần bị biến thành một trào lưu dễ dãi, mang màu sắc truyền cảm hứng nhất thời hơn là một quá trình phục hồi sâu sắc và có nền tảng khoa học.
Không ít người, khi chưa thực sự hiểu rõ vấn đề tâm lý bên trong của mình, đã chọn cách một mình vượt qua biến cố theo xu hướng “tự chữa lành” – tin rằng chỉ cần một mình mạnh mẽ là đủ, nhưng liệu điều đó có thật sự hiệu quả?
Qua đó, câu hỏi đặt ra là: Khi nào ta có thể tự chữa lành? Và khi nào ta cần sự đồng hành từ một chuyên gia tâm lý? Ở đây, không phải vì ta yếu đuối hay thất bại mà cần đến trị liệu – đôi khi, đó là lựa chọn can đảm nhất để không đơn độc trong hành trình đi qua bóng tối.
Bài viết này sẽ cùng bạn tìm hiểu về khái niệm của chữa lành nội sinh, những giới hạn của nó, và lý do vì sao kết hợp giữa nỗ lực cá nhân và sự hỗ trợ chuyên môn lại là con đường an toàn, khoa học và bền vững nhất cho sức khỏe tinh thần.
Chữa lành nội sinh trong tâm lý học là gì?
Câu hỏi: Chữa lành nội sinh có giống với tự an ủi bản thân?
Thuật ngữ “chữa lành nội sinh” hiện chưa được chính thức hóa trong hệ thống khái niệm của tâm lý học. Tuy nhiên, nếu tách riêng thành tố “nội sinh” để phân tích dưới góc nhìn ngôn ngữ học, đây là một tính từ mang nghĩa “phát sinh từ bên trong chính đối tượng được nói đến.” Từ đó, có thể hiểu chữa lành nội sinh là quá trình phục hồi tinh thần khởi phát từ nội lực của chính bản thân, không hoàn toàn phụ thuộc vào các yếu tố ngoại cảnh.
Trên thực tế, trong nhiều chia sẻ đời thường trên mạng xã hội, khái niệm chữa lành thường được gắn với các hoạt động cá nhân mang tính thư giãn như: đi du lịch một mình, đọc sách với một tách trà nóng, nghe nhạc nhẹ hay viết vài dòng nhật ký. Những hành động này tuy có thể đem lại sự dễ chịu và cảm giác được vỗ về, nhưng chủ yếu là giải pháp tạm thời – một hình thức “tự an ủi” nhiều hơn là “chữa lành” theo nghĩa sâu của nội sinh.
Thật ra, quá trình chữa lành nội sinh không đơn thuần diễn ra như vậy. Nói đúng hơn, những gì ta thường gọi là “tự chữa lành” chỉ là phần nổi của tảng băng. Việc chữa lành thực sự đòi hỏi cá nhân phải đối diện và hiểu rõ những tổn thương bên trong, đồng thời có một nền tảng kiến thức nhất định về tâm lý học để dẫn dắt quá trình phục hồi một cách sâu sắc và bền vững.
Từ Carl Rogers đến Seligman: Cơ sở tâm lý học của chữa lành nội sinh
Chữa lành nội sinh không chỉ đơn thuần là hành vi tự trấn an hay xoa dịu cảm xúc tạm thời, mà là một năng lực tâm lý đã được nhiều nhà nghiên cứu hiện đại công nhận và chứng minh bằng cơ sở khoa học vững chắc.
Đây là năng lực tự phục hồi tâm lý sau tổn thương – thường được gọi trong tâm lý học là resilience – một trong những yếu tố cốt lõi tạo nên sức khỏe tinh thần bền vững. Resilience phản ánh khả năng con người có thể tự điều chỉnh cảm xúc, thích nghi với nghịch cảnh và tiếp tục phát triển ngay cả sau những tổn thương sâu sắc.
Tuy nhiên, sở hữu năng lực này không có nghĩa là con người miễn nhiễm với tổn thương trong tương lai. Nói đúng hơn, chính nỗi đau đã trải qua là nền tảng để họ học cách đứng dậy, đối diện với những thử thách tiếp theo mà không đánh mất bản sắc cá nhân của mình.
Bắt đầu từ góc nhìn của Carl Rogers – nhà sáng lập liệu pháp lấy con người làm trung tâm (Person-Centered Therapy) cho rằng bên trong mỗi cá nhân chúng ta đều sở hữu một “xu hướng tự hoàn thiện” (actualizing tendency), tức là một động lực nội sinh tự nhiên thúc đẩy con người phát triển và chữa lành. Theo Rogers (1961), nếu cá nhân được sống trong môi trường an toàn, không phán xét và được thấu cảm vô điều kiện (unconditional positive regard), họ sẽ có điều kiện thuận lợi để tháo gỡ lớp phòng vệ tâm lý, đối diện với bản thân một cách chân thực và phục hồi từ chính bên trong.
Bổ sung cho quan điểm này, trong lĩnh vực tâm lý học tích cực, Martin Seligman – người tiên phong xây dựng hướng tiếp cận này – nhấn mạnh vai trò của psychological resilience: năng lực tâm lý giúp con người vượt qua sang chấn, thất bại hoặc mất mát mà không gục ngã hoàn toàn. Đây không chỉ là khả năng “chịu đựng”, mà còn là nền tảng cho quá trình học hỏi và phát triển sau khủng hoảng (post-traumatic growth) (Seligman, 2011).
Nhìn chung, người có năng lực phục hồi cao thường sở hữu một số đặc điểm chung: có khả năng tự nhận diện cảm xúc, hiểu rõ nhu cầu cá nhân, duy trì các mối quan hệ xã hội lành mạnh, và chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần thiết. Điều quan trọng là những yếu tố này không phải là tố chất bẩm sinh, mà có thể được nuôi dưỡng và rèn luyện qua thời gian.
Các liệu pháp nuôi dưỡng chữa lành nội sinh
Không chỉ tồn tại trong lý thuyết, nhiều phương pháp trị liệu hiện đại đã được thiết kế để rèn luyện và củng cố nội lực tinh thần từ bên trong. Điều này càng chứng tỏ thêm chữa lành nội sinh không phải là một khái niệm trừu tượng, mà là một năng lực có thể thực hành, đo lường và phát triển theo thời gian.
Dưới đây là ba liệu pháp tiêu biểu đang được ứng dụng rộng rãi nhằm nuôi dưỡng khả năng phục hồi cảm xúc:
1. Mindfulness-Based Therapy (MBT) – Trị liệu dựa trên chánh niệm
MBT là một nhóm phương pháp kết hợp giữa thiền chánh niệm (mindfulness meditation) và liệu pháp nhận thức. Liệu pháp này giúp người thực hành ở lại với hiện tại, quan sát cảm xúc và suy nghĩ mà không phán xét hay phản ứng tiêu cực.
Lợi ích đối với chữa lành nội sinh:
- Giúp nhận diện cảm xúc tiêu cực ngay từ khi mới xuất hiện, trước khi chúng tích tụ thành khủng hoảng.
- Giảm phản ứng cảm xúc quá mức với căng thẳng, từ đó củng cố khả năng tự điều hòa nội tâm.
- Tạo điều kiện để người thực hành “ở lại” với nỗi đau, không bị cuốn trôi hoặc phủ nhận nó.
Ví dụ thực hành: Thiền quan sát hơi thở, thiền quét cơ thể (body scan), viết nhật ký cảm xúc sau mỗi buổi thiền.
2. Acceptance and Commitment Therapy (ACT) – Liệu pháp chấp nhận và cam kết
ACT là một dạng liệu pháp hành vi nhận thức thế hệ ba, tập trung vào việc chấp nhận cảm xúc khó chịu thay vì né tránh, đồng thời khuyến khích người thực hành cam kết sống theo các giá trị cá nhân.
Lợi ích đối với chữa lành nội sinh:
- Giúp người thực hành ngưng né tránh nỗi đau, từ đó ngăn chặn tổn thương chi phối hành vi lâu dài.
- Hỗ trợ quá trình xác định giá trị sống cốt lõi và hành động phù hợp với chúng.
- Góp phần xây dựng bản sắc cá nhân vững vàng, giàu tính thích nghi sau biến cố tâm lý.
Ví dụ thực hành: Viết ra hệ giá trị cá nhân, theo dõi các hành vi trốn tránh cảm xúc, bài tập đối thoại với nội tâm.
3. Journaling Therapy – Viết trị liệu cảm xúc
Journaling Therapy là một hình thức trị liệu bằng viết, nơi người thực hành ghi lại những cảm xúc, suy nghĩ và ký ức cá nhân một cách trung thực, không cần chỉnh sửa hay đánh giá.
Lợi ích đối với chữa lành nội sinh:
- Giúp làm rõ cảm xúc và xác định gốc rễ của những tổn thương đang tiềm ẩn.
- Cung cấp không gian an toàn để kết nối với bản thân, giải tỏa cảm xúc mà không cần “gồng lên” để mạnh mẽ.
- Thúc đẩy tư duy phản xạ, từ đó chuyển hóa suy nghĩ tiêu cực thành nhận thức tích cực.
Ví dụ thực hành: Viết nhật ký cảm xúc mỗi ngày, viết thư không gửi, viết lại một ký ức từ góc nhìn trưởng thành hơn.
Qua đó, từ nền tảng lý thuyết đến ứng dụng thực tiễn, có thể khẳng định rằng chữa lành nội sinh không phải là cảm tính hay trào lưu, mà là một năng lực tâm lý có thể rèn luyện được. Giống như trí nhớ hay sự tập trung, cần đến sự hiểu biết đúng đắn, thực hành kiên trì và môi trường hỗ trợ phù hợp. Đây không đơn thuần là hành vi xoa dịu cảm xúc nhất thời, mà là quá trình phục hồi và phát triển bền vững từ bên trong, giúp con người đối diện nghịch cảnh mà không đánh mất bản sắc cá nhân.
Dù bắt nguồn từ nội lực, hành trình chữa lành vẫn cần sự nuôi dưỡng trong môi trường thấu cảm, và đôi khi, là sự đồng hành của chuyên gia. Bởi vậy, chữa lành nội sinh là hành trình linh hoạt giữa tự lực và nâng đỡ – nơi con người trưởng thành qua nỗi đau, sống thật với chính mình và từng bước trở về với trạng thái an yên sâu xa.
Tự chữa lành: Khi nào là đủ?
Những trạng thái tâm lý có thể tự điều chỉnh
Không phải mọi tổn thương tâm lý đều cần đến trị liệu chuyên sâu. Trong nhiều trường hợp, chúng ta hoàn toàn có thể tự chữa lành thông qua việc lắng nghe bản thân và áp dụng những kỹ năng chăm sóc tinh thần phù hợp. Điều này đặc biệt đúng khi cảm xúc tiêu cực chỉ xuất hiện thoáng qua, không kéo dài và chưa ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống hàng ngày.
Dưới đây là một số biểu hiện tâm lý thường gặp mà bạn có thể tự điều chỉnh và phục hồi:
- Lo âu nhẹ, ngắn hạn: Thường xảy ra trước những sự kiện quan trọng như kỳ thi, buổi phỏng vấn hoặc một quyết định lớn.
- Buồn chán thoáng qua: Cảm thấy cuộc sống tẻ nhạt, thiếu động lực, nhưng vẫn duy trì được sinh hoạt và công việc như bình thường.
- Thất vọng, hoang mang trong giai đoạn chuyển giao: Ví dụ như khi mới tốt nghiệp, thất nghiệp tạm thời hoặc đang thích nghi với môi trường sống mới.
Trong những trường hợp này, khả năng nhận diện cảm xúc và chủ động chăm sóc tinh thần đóng vai trò then chốt trong quá trình hồi phục. Quan trọng là không vội vàng phủ nhận hay “bỏ qua” cảm xúc, mà hãy dịu dàng ở lại với chúng – như một người bạn đồng hành. Khi bạn đủ kiên nhẫn lắng nghe nội tâm, con đường chữa lành cũng dần hiện ra một cách rõ ràng hơn.
Kỹ thuật nuôi dưỡng khả năng chữa lành nội sinh
Nếu bạn đang trải qua một giai đoạn tâm lý mong manh nhưng chưa đến mức báo động, hãy thử áp dụng những kỹ thuật đơn giản dưới đây.
Chúng không chỉ giúp làm dịu cảm xúc tức thời, mà còn góp phần củng cố nội lực chữa lành từ bên trong:
- Viết nhật ký cảm xúc (Emotional Journaling): Mỗi ngày, hãy dành vài phút ghi lại những cảm xúc bạn đang trải qua – không cần chỉnh sửa, không phán xét. Việc này giúp bạn nhìn rõ nội tâm, xác định nguyên nhân cảm xúc và tiếp cận vấn đề bằng một cái nhìn dịu dàng, khách quan hơn.
- Thiền chánh niệm (Mindfulness): Dành 5–10 phút mỗi ngày để hít thở sâu, quan sát dòng suy nghĩ và cảm giác bên trong mà không can thiệp hay đánh giá. Đây là một trong những cách hiệu quả nhất để kết nối với hiện tại, làm dịu tâm trí và giữ vững nền tảng cảm xúc.
- Thực hành lòng biết ơn (Gratitude Practice): Viết ra ba điều bạn cảm thấy biết ơn trong ngày – dù nhỏ như một ánh nắng đẹp hay lời chào của người quen – sẽ giúp chuyển hóa nhận thức, nuôi dưỡng cảm xúc tích cực và gia tăng cảm giác hài lòng trong cuộc sống.
- Vận động nhẹ nhàng: Các hoạt động như đi bộ, tập yoga, nhảy múa hoặc chỉ đơn giản là duỗi cơ thể đúng cách đều có thể kích thích sản sinh endorphin – loại hormone giúp cải thiện tâm trạng một cách tự nhiên và bền vững.
Những kỹ thuật này không thay thế cho trị liệu chuyên sâu, nhưng có thể xem như những “viên vitamin tinh thần” nhằm giúp bạn tự nâng đỡ mình mỗi ngày, đặc biệt trong những thời điểm nhiều biến động.
Khi nào bạn nên tìm đến chuyên gia?
Dấu hiệu cho thấy bạn không thể tự vượt qua
Dù ai cũng có thể rèn luyện năng lực tự chữa lành, nhưng không phải lúc nào nội lực cá nhân cũng đủ để vượt qua tổn thương. Có những vết nứt quá sâu, quá dai dẳng hoặc quá phức tạp – đến mức mọi nỗ lực “tự vượt qua” chỉ khiến cảm xúc bị đè nén, âm thầm ăn mòn sức khỏe tinh thần theo thời gian.
Dưới đây là những tín hiệu cảnh báo bạn nên đặc biệt chú ý và xem xét việc tìm đến sự hỗ trợ chuyên môn:
- Cảm giác tuyệt vọng kéo dài: Bạn luôn thấy cuộc sống vô nghĩa, mất dần niềm tin vào tương lai – ngay cả khi hoàn cảnh xung quanh không quá bi đát.
- Rối loạn sinh hoạt: Mất ngủ, chán ăn hoặc không còn cảm giác ngon miệng – những thay đổi sinh lý này có thể là biểu hiện ban đầu của trầm cảm.
- Ý nghĩ tự làm đau hoặc tự tử: Dù chỉ thoáng qua, đây là tín hiệu cho thấy tâm trí bạn đang kêu cứu và cần được hỗ trợ ngay lập tức.
- Mất kết nối với xã hội: Bạn bắt đầu tránh né người thân, rút lui khỏi các mối quan hệ, và cảm thấy mình “vô hình” giữa thế giới – như thể không còn thuộc về bất cứ đâu.
Điều quan trọng cần nhớ: Những biểu hiện này không thể “tự qua đi” bằng ý chí hay động lực đơn thuần. Việc cố chấp chịu đựng trong im lặng có thể khiến vấn đề trầm trọng hơn, giống như một vết thương thể chất không được khâu lại đúng lúc sẽ dễ nhiễm trùng và để lại di chứng lâu dài.
Trong những thời điểm như vậy, tìm đến một chuyên gia tâm lý không phải là biểu hiện của sự yếu đuối, mà là hành động dũng cảm – để bạn được lắng nghe, được nâng đỡ, và từng bước phục hồi trong một không gian an toàn, chuyên môn và đầy thấu cảm.
Vai trò của nhà trị liệu trong hành trình chữa lành
Một nhà trị liệu tâm lý không phải là người “chỉ dẫn” hay “thay đổi” bạn, mà là người đồng hành chuyên nghiệp – giúp bạn khám phá, thấu hiểu và chữa lành chính mình trong một không gian an toàn, trung thực và không phán xét.
Dưới đây là những giá trị thiết thực mà một tiến trình trị liệu có thể mang lại:
- Làm sáng tỏ gốc rễ vấn đề: Thông qua quá trình trò chuyện chuyên sâu, bạn sẽ dần nhận diện được nguyên nhân sâu xa của những cảm xúc tiêu cực hoặc hành vi lặp lại – thay vì mãi loay hoay với những biểu hiện bề mặt.
- Cung cấp công cụ chuyên môn để vượt qua sang chấn: Nhà trị liệu sử dụng những phương pháp đã được khoa học kiểm chứng như CBT (Trị liệu hành vi nhận thức), ACT (Chấp nhận và cam kết), hay EMDR (Giải mẫn cảm và tái xử lý bằng chuyển động mắt), nhằm hỗ trợ bạn phục hồi một cách bền vững.
- Đồng hành với sự trung lập và thấu cảm: Khác với người thân hay bạn bè – những người có thể vô tình áp đặt quan điểm – nhà trị liệu lắng nghe bằng sự trung lập, tôn trọng và bảo mật, giúp bạn thực sự được là chính mình mà không sợ bị đánh giá.
- Giúp bạn xây dựng lại hệ thống niềm tin lành mạnh: Trị liệu không chỉ chữa lành vết thương cũ mà còn giúp bạn định hình lại cách nhìn về bản thân, về người khác và thế giới – từ đó sống chủ động hơn, tích cực hơn.
Tìm đến trị liệu không có nghĩa là bạn yếu đuối. Ngược lại, đó là một hành động đầy dũng khí – khi bạn chọn cách được thấu hiểu đúng cách, và được giúp đỡ bằng chính những thành tựu mà khoa học tâm lý đã dày công phát triển trong suốt nhiều thập kỷ qua.
Tự thân hay chuyên môn? Câu trả lời nằm ở sự kết hợp
Chữa lành không có một công thức chung
Không có hành trình chữa lành nào giống nhau. Mỗi người mang trong mình một bối cảnh sống riêng, một kiểu tổn thương riêng và một mức độ chịu đựng khác nhau. Có người đủ vững vàng để tự chữa lành từ đầu đến cuối. Có người cần đến sự đồng hành của chuyên gia ngay từ bước đầu tiên. Và cũng có những người đã đi được một quãng đường khá xa bằng đôi chân mình, rồi mới nhận ra rằng: “Mình cần ai đó đi cùng.”
Điều quan trọng nhất không phải là bạn lựa chọn cách nào, mà là bạn đã thật sự lắng nghe bản thân mình chưa. Khi cảm xúc trở nên nặng nề kéo dài, khi bạn thấy mình như mắc kẹt trong một vòng xoáy không lối thoát, đó có thể là tín hiệu cho thấy: bạn xứng đáng được hỗ trợ.
Gợi ý xây dựng hành trình chữa lành cá nhân hóa
Nếu bạn đang bắt đầu, hoặc cảm thấy cần điều chỉnh hướng đi, hãy tham khảo 4 bước gợi ý dưới đây để định hình một lộ trình phù hợp với chính mình:
- Nhận diện cảm xúc và nhu cầu hiện tại: Bạn đang cảm thấy điều gì? Cảm xúc ấy kéo dài bao lâu? Bạn cần được nghỉ ngơi, được lắng nghe, hay cần hiểu sâu hơn về bản thân?
- Thử nghiệm các phương pháp tự chữa lành: Hãy bắt đầu từ những điều đơn giản: viết nhật ký, thiền chánh niệm, đi bộ nhẹ nhàng, vẽ tranh, trò chuyện cùng người thân… Quan sát xem hoạt động nào giúp bạn cảm thấy dễ thở hơn.
- Tự đánh giá mức độ hồi phục: Sau một thời gian, hãy tự hỏi: “Mình có đang ổn hơn không? Giấc ngủ có cải thiện không? Mình có cảm thấy kết nối hơn với cuộc sống?”
- Tìm đến chuyên gia nếu cảm thấy ‘kẹt’ lâu dài: Nếu mọi phương pháp tự chăm sóc không còn hiệu quả, đó là lúc bạn cần một người chuyên môn đồng hành. Nhà trị liệu sẽ giúp bạn tháo gỡ từ gốc rễ, xây dựng lại hệ thống tâm lý một cách an toàn, khoa học và nhân văn.
Hãy nhớ chữa lành không bắt buộc phải đi một mình đến cuối con đường. Đôi khi, sự mạnh mẽ thật sự nằm ở việc biết khi nào nên dừng lại, quay vào trong, và dang tay đón nhận sự giúp đỡ từ bên ngoài.
Tổng kết
Chữa lành nội sinh là một khái niệm chưa được chính thức hóa trong hệ thống tâm lý học hiện đại, nhưng đang ngày càng được nhắc đến như một phần thiết yếu trong hành trình phục hồi sức khỏe tinh thần. Khái niệm này liên quan mật thiết với resilience – năng lực tự phục hồi sau tổn thương – được đánh giá là yếu tố cốt lỗi của một tâm thần bền vững.
Bên cạnh những biểu hiện đơn giản như viết nhật ký, nghe nhạc hay đi dạo, chữa lành nội sinh thực chất là một hành trình tự nhận thức và rèn luyện dài hạn. Carl Rogers gợi mở viễn cảnh phát triển tự nhiên thông qua xu hướng tự hoàn thiện (actualizing tendency), trong khi Martin Seligman nhấn mạnh vai trò của resilience như nền tảng cho post-traumatic growth.
Và những liệu pháp như MBT, ACT, journaling therapy cho thấy: chữa lành nội sinh không chỉ mang tính khái niệm mà đã trở thành những công cụ thực tiễn, được ứng dụng và đánh giá cao trong thực hành lâm sàng.
Đương nhiên, hành trình chữa lành không phải lúc nào cũng diễn ra suôn sẻ. Khi đứng trước những dấu hiệu cảnh báo như tuyệt vọng kéo dài, rối loạn sinh hoạt, ý nghĩa tự tử hay mất kết nối xã hội, việc tìm đến chuyên gia tâm lý không chỉ hợp lý mà còn cần thiết.
Cuối cùng, tự chữa lành hay tìm đến chuyên gia không phải là hai lựa chọn bén lẽ. Hạnh phúc nhất là khi ta biết kết hợp chúng linh hoạt, dựa trên những nhận diện chân thật về nội tâm và nhu cầu cá nhân. Mỗi hành trình đều là duy nhất, nhưng sự an yên luôn là điểm chạm mà ai cũng có thể hướng đến, nếu hình trình đầy yêu thương và thấu cảm.
Chữa lành nội sinh là một hành trình cá nhân, có thể khởi nguồn từ nội tâm, nhưng luôn trở nên bền vững hơn khi được dẫn dắt bởi tri thức khoa học và sự đồng hành đúng lúc.
Nguồn tham khảo
American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., text rev.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425787
Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2011). Acceptance and commitment therapy: The process and practice of mindful change (2nd ed.). Guilford Press.
Kabat-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10(2), 144–156. https://doi.org/10.1093/clipsy.bpg016
Pennebaker, J. W., & Smyth, J. M. (2016). Opening up by writing it down: How expressive writing improves health and eases emotional pain (3rd ed.). Guilford Press.
Rogers, C. R. (1961). On becoming a person: A therapist’s view of psychotherapy. Houghton Mifflin.
Seligman, M. E. P. (2011). Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-being. Free Press.
Southwick, S. M., Bonanno, G. A., Masten, A. S., Panter-Brick, C., & Yehuda, R. (2014). Resilience definitions, theory, and challenges: Interdisciplinary perspectives. European Journal of Psychotraumatology, 5(1), 25338. https://doi.org/10.3402/ejpt.v5.25338
