Những bệnh nhân có những phàn nàn hoặc bận tâm về tình trạng tâm thần hoặc rối loạn hành vi có thể hiện diện trong nhiều cơ sở lâm sàng khác nhau, bao gồm trung tâm chăm sóc sức khỏe ban đầu và các trung tâm điều trị cấp cứu. Những phàn nàn hoặc bận tâm này có thể là mới hoặc là sự tiếp nối của các vấn đề về tâm thần trước đó. Những sự phàn nàn có thể liên quan đến việc đối phó với các tình trạng cơ thể hoặc là những ảnh hưởng trực tiếp của một bệnh lý của não bộ. Phương pháp đánh giá phụ thuộc vào việc liệu những phàn nàn có phải là trường hợp khẩn cấp hay được báo cáo trong một lần khám theo hẹn. Trong trường hợp khẩn cấp, bác sĩ có thể phải tập trung vào tiền sử, các triệu chứng và hành vi tức thời hơn để có thể đưa ra một quyết định quản lý. Trong một lần khám theo hẹn, cần thiết có một đánh giá toàn diện hơn.

Đánh giá y khoa những bệnh nhân với các triệu chứng tâm thần giúp xác định 3 điều:

• Rối loạn cơ thể mô phỏng rối loạn tâm thần

• Rối loạn cơ thể được gây ra bởi các rối loạn tâm thần hoặc sự điều trị chúng

• Rối loạn cơ thểt kèm theo rối loạn tâm thần

Nhiều rối loạn cơ thể gây ra các triệu chứng giống với các rối loạn tâm thần đặc hiệu (xem bảng Các triệu chứng tâm thần do rối loạn thể chất). Các rối loạn cơ thể khác không giống các hội chứng tâm thần đặc hiệu mà thay vào đó tác động đến tâm trạng và năng lượng.

Nhiều loại thuốc gây ra các triệu chứng tâm thần; các loại thuốc phổ biến nhất gây ra triệu chứng tâm thần là

• Thuốc có hoạt tính trên hệ thần kinh trung ương (ví dụ, thuốc chống động kinh, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần, thuốc an thần/thôi miên, chất kích thích)

• Thuốc kháng cholinergic (ví dụ thuốc kháng histamin)

• Corticosteroid

Nhiều loại thuốc điều trị và các loại thuốc khác cũng được đề cập đến; chúng bao gồm một số loại thuốc thường không được xem xét theo cách thông thường (ví dụ thuốc kháng sinh, thuốc hạ huyết áp). Lạm dụng ma túy, đặc biệt là rượu, amphetamines, cần sa (cannabis), cocaine, chất gây ảo giác và phencyclidine (PCP), đặc biệt là dùng quá liều, cũng là những nguyên nhân thường xuyên gây ra các triệu chứng tâm thần. Trạng thái cai rượu, barbiturates, hoặc benzodiazepine có thể gây ra các triệu chứng tâm thần (ví dụ, lo âu) ngoài các triệu chứng cơ thể của cai.

Bệnh nhân có rối loạn tâm thần có thể phát triển một rối loạn cơ thể (ví dụ, viêm màng não,nhiễm toan axit do tiểu đường) gây ra các triệu chứng tâm thần mới hoặc trầm trọng hơn. Do đó, bác sĩ lâm sàng không nên giả định rằng tất cả các triệu chứng tâm thần ở bệnh nhân có một rối loạn tâm thần đã biết trước đó là do bản thân rối loạn đó gây ra. Bác sĩ lâm sàng có thể cần chủ động trong việc giải quyết các nguyên nhân về cơ thể có thể gây ra các triệu chứng tâm thần, đặc biệt là ở bệnh nhân không thể mô tả sức khỏe thể chất của họ vì họ có loạn thần hoặc mất trí.

Bệnh nhân tại cơ sở chăm sóc tâm thần đôi khi có rối loạn cơ thể chưa được chẩn đoán và các rối loạn cơ thể này không phải là nguyên nhân gây ra các triệu chứng tâm thần, tuy nhiên chúng cũng cần được đánh giá và điều trị. Những rối loạn như vậy có thể không liên quan (ví dụ, tăng huyết áp, đau thắt ngực) hoặc do rối loạn tâm thần (ví dụ, suy dinh dưỡng do không có động lực ăn uống do tâm thần phân liệt mạn tính) hoặc do điều trị (ví dụ, suy giáp do lithium, tăng lipid máu thứ phát do thuốc chống loạn thần không điển hình).

Bệnh nhân đang trải qua những thay đổi trầm trọng về cảm xúc, suy nghĩ, hoặc hành vi hoặc các tác dụng phụ nặng nề do thuốc có thể đe dọa đến tính mạng cần phải được đánh giá và điều trị khẩn cấp. Những bác sĩ không chuyên khoa thường là nhà cung cấp chăm sóc đầu tiên cho bệnh nhân ngoại trú và bệnh nhân nội trú ở các đơn vị y tế, nhưng bất cứ khi nào có thể, những trường hợp như vậy nên được đánh giá bởi một bác sĩ tâm thần.

Khi cảm xúc, suy nghĩ, hoặc hành vi của bệnh nhân rất bất thường hoặc rối loạn, trước tiên phải đánh giá xem bệnh nhân là mối

• Đe dọa đối với bản thân

• Đe dọa đối với người khác

Mối đe dọa đối với bản thân có thể bao gồm không có khả năng chăm sóc bản thân (dẫn đến bê tha) hoặc hành vi tự sát. Sự bê tha là một mối quan tâm đặc biệt đối với bệnh nhân có rối loạn tâm thần, sa sút trí tuệ, hoặc lạm dụng chất bởi vì sự suy giảm trong khả năng tìm thức ăn, mặc quần áo và sự bảo vệ thích hợp từ các yếu tố.

Những bệnh nhân gây ra mối đe dọa cho người khác bao gồm những người

• Tích cực bạo lực (tức là chủ động hành hung nhân viên, ném và đập phá đồ đạc)

• Có vẻ hiếu chiến và thù địch (tức là có khả năng bạo lực)

• Không tỏ ra đe dọa giám định viên và các nhân viên nhưng thể hiện ý định làm hại người khác (ví dụ, vợ/chồng, hàng xóm, người của công chúng)

Việc xác định những người chăm sóc đang trong môi trường không an toàn và thích hợp khi chăm sóc những người phụ thuộc cũng là một vấn đề quan trọng.

Việc sử dụng kiềm chế bằng các phương tiện vật lý là một vấn đề gây tranh cãi và chỉ nên được xem xét khi các phương pháp khác thất bại và bệnh nhân tiếp tục gây nguy hiểm đáng kể cho bản thân hoặc người khác. Sự kiềm chế có thể cần thiết để giữ bệnh nhân đủ lâu để cho uống thuốc, thực hiện một đánh giá đầy đủ, hoặc cả hai. Bởi vì sự kiềm chế được áp dụng mà không có sự chấp thuận của bệnh nhân, nên xem xét một số vấn đề luật pháp và đạo đức nhất định (xem Các vấn đề về quy định việc sử dụng các biện pháp thể chất ở bệnh nhân hung hăng, bạo lực).

Kiềm chế được sử dụng để

• Ngăn ngừa các tác hại rõ ràng, sắp xảy ra cho bệnh nhân hoặc người khác

• Ngăn ngừa việc điều trị y tế cho bệnh nhân bị gián đoạn (ví dụ giật dây truyền hoặc chai truyền) khi có sự chấp thuận cho việc điều trị

• Ngăn ngừa thiệt hại về vật chất đối với môi trường xung quanh, nhân viên, hoặc những bệnh nhân khác

• Ngăn ngừa bệnh nhân được yêu cầu điều trị không tự nguyện trốn viện (khi không có sẵn phòng có khóa)

Không nên sử dụng phương pháp kiềm chế đối với mục đích

• Trừng phạt

• Thuận tiện cho nhân viên (ví dụ, để tránh bệnh nhân đi lang thang)

Cần thận trọng đối với những bệnh nhân tự sát, họ có thể sử dụng phương tiện kiềm chế như một phương tiện thực hiện hành vi tự sát.

Liệu pháp hóa dược, nếu được sử dụng, nên nhắm mục tiêu kiểm soát các triệu chứng cụ thể.

Bệnh nhân có những thay đổi trầm trọng về cảm xúc, tư duy hoặc hành vi thường phải nằm viện khi tình trạng của họ có thể xấu đi mà không có sự can thiệp tâm thần và khi không có các lựa chọn thay thế thích hợp.

Các ám ảnh cụ thể bao gồm những nỗi sợ hãi dai dẳng, vô lý, mãnh liệt (ám ảnh) về các tình huống, hoàn cảnh hoặc đối tượng cụ thể. Những nỗi sợ hãi gây ra lo âu và né tránh. Nguyên nhân của ám ảnh sợ là không rõ ràng. Ám ảnh được chẩn đoán dựa trên tiền sử lâm sàng. Điều trị chủ yếu bằng liệu pháp tiếp xúc hoặc thôi miên.

Ám ảnh cụ thể là nỗi sợ hãi và lo lắng về một tình huống hoặc đối tượng cụ thể ở mức độ vượt quá mức độ nguy hiểm hoặc nguy cơ thực tế. Tình huống hoặc đối tượng thường bị né tránh nếu có thể, nhưng nếu sự tiếp xúc xảy ra, lo âu sẽ phát triển nhanh chóng. Lo âu có thể trở nên dữ dội giống như mức độ của một cơn hoảng sợ. Những người có ám ảnh sợ đặc hiệu thường nhận ra rằng nỗi sợ hãi của họ là không hợp lý và quá mức.

Ám ảnh sợ đặc hiệu là những rối loạn lo âu phổ biến nhất. Một số ám ảnh sợ phổ biến nhất là sự sợ hãi động vật (ám ảnh sợ động vật), độ cao (ảm ảnh sợ độ cao), và cơn bão tố có sấm sét (ám ảnh sợ sấm sét). Các ám ảnh cụ thể ảnh hưởng đến khoảng 8% số phụ nữ và 3% số nam giới trong bất kỳ khoảng thời gian 12 tháng nào (1). Một số ám ảnh sợ đặc hiệu ít gây ra sự phiền phức – như khi người dân thành phố sợ rắn (ám ảnh sợ rắn), trừ khi họ được yêu cầu đi lang thang trong khu vực nơi mà có rắn sinh sống. Tuy nhiên, các ám ảnh khác ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động chức năng – chẳng hạn như khi những người làm việc ở tầng trên của một tòa nhà chọc trời sợ những nơi kín, chật hẹp (chứng sợ không gian hẹp), chẳng hạn như thang máy. Những người mắc chứng ám ảnh về máu, kim tiêm hoặc chấn thương khác thường là nỗi lo lắng của họ có thể khiến họ ngất xỉu do phản xạ phế vị quá mức, gây ra nhịp tim chậm và hạ huyết áp thế đứng. Ám ảnh cũng có thể ảnh hưởng đến việc chăm sóc trong y khoa, chẳng hạn như khi sợ kim tiêm dẫn đến việc tránh xét nghiệm máu và/hoặc tiêm chủng.

• Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition, Text Revision (DSM-5-TR) criteria

Để đáp ứng các tiêu chuẩn chẩn đoán trong DSM-5-TR cho ám ảnh cụ thể, bệnh nhân phải có (1)

• Nỗi sợ hãi hoặc lo lắng rõ rệt, dai dẳng (≥ 6 tháng) về một tình huống hoặc đối tượng cụ thể

Ngoài ra, bệnh nhân có tất cả những điều sau đây:

• Tình hình hoặc đối tượng gần như luôn gây ra lo sợ hoặc lo âu ngay lập tức.

• Bệnh nhân chủ động né tránh tình huống hoặc đối tượng.

• Sự lo sợ hoặc lo âu là không phù hợp với nguy hiểm thực tế (có tính đến các chuẩn mực văn hoá xã hội).

• Lo sợ, lo âu, và/hoặc né tránh này gây ra những căng thẳng đáng kể hoặc làm suy giảm đáng kể chức năng xã hội hoặc nghề nghiệp.

Không nên chẩn đoán ám ảnh cụ thể nếu tình trạng lâm sàng được mô tả tốt hơn bằng một chẩn đoán khác. Đáng chú ý là ám ảnh cụ thể thường đi kèm với nhiều tình trạng tâm thần khác, bao gồm các rối loạn lo âu khác, trầm cảm và lưỡng cực, rối loạn liên quan đến chất kích thích, triệu chứng cơ thể và các rối loạn liên quan và rối loạn nhân cách (đặc biệt là rối loạn nhân cách phụ thuộc).

• Liệu pháp phơi nhiễm

• Kỹ thuật thư giãn và/hoặc thở (ví dụ: thôi miên)

• Đôi khi sử dụng một cách hạn chế một loại benzodiazepin hoặc beta-blocker

Tiên lượng khá thay đổi với những ám ảnh sợ đặc hiệu không được điều trị vì những tình huống hoặc đối tượng không thường gặp (như rắn, hang động) rất dễ né tránh, trong khi các tình huống hoặc đối tượng khác (như cầu, bão có sấm chớp) rất phổ biến và khó né tránh.

Rối loạn lo âu xã hội được đặc trưng bởi sự sợ hãi và lo lắng khi phải đối mặt với một số tình huống xã hội hoặc hoạt động nhất định. Những tình huống này bị né tránh hoặc chịu đựng với lo âu đáng kể. Chẩn đoán dựa trên các tiêu chí lâm sàng. Điều trị bao gồm liệu pháp nhận thức-hành vi, liệu pháp tiếp xúc và đôi khi là liệu pháp dùng thuốc.

Rối loạn lo âu xã hội ảnh hưởng đến khoảng 2,8% số người trong một năm nhất định, với tỷ lệ mắc bệnh suốt đời là khoảng 5% (1). Những tỷ lệ này dường như cao hơn ở Hoa Kỳ. Nam giới cũng có nhiều khả năng mắc chứng rối loạn nhân cách né tránh hơn nữ giới, có thể được coi là một chứng rối loạn lo âu đủ nặng trọng và dai dẳng để ảnh hưởng đến tính cách của người đó.

Nỗi sợ hãi và lo lắng ở bệnh nhân mắc chứng rối loạn lo âu xã hội thường tập trung vào cảm giác xấu hổ hoặc bẽ mặt nếu họ không đáp ứng được kỳ vọng của mọi người hoặc bị người khác soi mói trong các tương tác xã hội. Thông thường, sự lo lắng là về sự lo âu của họ sẽ bị thấy qua việc đổ mồ hôi, đỏ mặt, nôn ói, hoặc run rẩy (đôi khi như tiếng rung) hoặc khả năng để giữ một dòng suy nghĩ hoặc tìm từ ngữ để tự diễn đạt sẽ bị mất. Thông thường, cùng một hoạt động đó khi được thực hiện một mình không gây lo âu.

Các tình huống thường gặp lo âu xã hội bao gồm nói trước công chúng, diễn kịch và chơi nhạc cụ. Các tình huống tiềm ẩn khác bao gồm ăn uống với người khác, gặp người mới, tán ngẫu, ký tài liệu trước nhân chứng, hoặc sử dụng phòng tắm công cộng. Một loại lo âu xã hội tổng quát hơn gây ra lo lắng trong một loạt các tình huống xã hội.

Hầu hết bệnh nhân mắc chứng rối loạn lo âu xã hội đều nhận ra rằng nỗi sợ hãi của họ là vô lý và quá mức.

• Liệu pháp nhận thức-hành vi

• Liệu pháp phơi nhiễm

• Đôi khi là chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI)

Cũng như các rối loạn lo âu khác, rối loạn lo âu xã hội có mức độ nặng khác nhau và tăng giảm theo thời gian. Nhiều người mắc chứng lo âu xã hội không bao giờ tìm cách điều trị mà thay vào đó họ phát triển các chiến lược của riêng họ. Ví dụ: họ có thể giảm thiểu hoặc tránh né các tình huống xã hội, “tự dùng thuốc” bằng các loại ma túy như rượu hoặc cần sa, hoặc chỉ cố gắng thực hiện các nghĩa vụ xã hội một cách khó chịu. Tuy nhiên, có nhiều lựa chọn điều trị dành cho bệnh nhân (1).

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) liên quan đến việc dạy bệnh nhân nhận biết và kiểm soát suy nghĩ lệch lạc và niềm tin sai lầm của họ cũng như hướng dẫn họ cách sử dụng liệu pháp tiếp xúc (tiếp xúc có kiểm soát với tình huống gây lo lắng).

SSRI và thuốc nhóm benzodiazepin cũng có hiệu quả đối với chứng lo âu xã hội, mặc dù các thuốc benzodiazepin có thể gây nghiện về mặt thể chất và cũng có thể làm suy giảm khả năng suy nghĩ và trí nhớ (1).

Đối với những bệnh nhân gặp khó khăn khi cần biểu diễn ở nơi công cộng, thuốc chẹn beta có thể được kê đơn để giảm nhịp tim tăng, run rẩy và đổ mồ hôi.

Một cơn hoảng sợ là sự khởi phát đột ngột của một giai đoạn ngắn, rời rạc với các khó chịu căng thẳng, lo âu, hoặc sợ hãi kèm theo các triệu chứng cơ thể và/hoặc triệu chứng nhận thức. Rối loạn hoảng sợ là sự xuất hiện các cơn hoảng loạn lặp đi lặp lại, thường đi kèm với nỗi sợ hãi về các cơn hoảng loạn trong tương lai hoặc những thay đổi hành vi để tránh các tình huống có thể dẫn đến các cơn hoảng loạn. Chẩn đoán dựa trên các tiêu chí lâm sàng. Các cơn hoảng sợ đơn thuần có thể không cần điều trị. Rối loạn hoảng sợ được điều trị bằng liệu pháp dược lý, liệu pháp tâm lý (ví dụ: liệu pháp tiếp xúc, liệu pháp nhận thức-hành vi) hoặc cả hai.

Các cơn hoảng loạn rất phổ biến, ảnh hưởng tới 11% dân số trong một năm (1). Hầu hết mọi người đều hồi phục mà không cần điều trị; một số phát triển chứng rối loạn hoảng sợ.

Rối loạn hoảng sợ ảnh hưởng đến 2% đến 3% dân số trong khoảng thời gian 12 tháng (2). Rối loạn hoảng sợ thường bắt đầu vào cuối vị thành niên hoặc giai đoạn sớm của tuổi trưởng thành và thường ảnh hưởng đến phụ nữ nhiều gấp 2 lần so với nam giới.

• Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition, Text Revision (DSM-5-TR) criteria

• Đánh giá về mặt y khoa để loại trừ tác dụng sinh lý của một chất kích thích hoặc tình trạng bệnh lý chung

Rối loạn hoảng sợ được chẩn đoán sau khi các rối loạn bệnh lý nói chung có thể giống lo lắng được loại bỏ và khi các triệu chứng đáp ứng các tiêu chuẩn chẩn đoán được quy định trong DSM-5-TR.

Bệnh nhân có các cơn hoảng loạn tái phát (tần số không xác định) trong đó ≥ 1 cơn hoảng loạn kèm theo một hoặc cả hai biểu hiện sau trong ≥ 1 tháng (1):

• Lo lắng dai dẳng về việc có thêm các cơn hoảng sợ hoặc lo lắng về hậu quả của chúng (ví dụ, mất kiểm soát, phát điên)

• Phản ứng hành vi không thích hợp với các cơn hoảng sợ (ví dụ, né tránh các hoạt động thông thường như tập thể dục hoặc các tình huống xã hội để đề phòng các cơn tiếp theo)

• Thuốc chống trầm cảm, thuốc benzodiazepin hoặc cả hai

• Tâm lý trị liệu

Một số bệnh nhân hồi phục mà không cần điều trị, đặc biệt nếu họ tiếp tục gặp phải các tình huống đã xảy ra các cơn bệnh. Đối với những trường hợp khác, đặc biệt là không điều trị, rối loạn hoảng sợ sẽ đến sau các đợt kéo dài lên xuống của triệu chứng.

Bệnh nhân cần được thông báo rằng việc điều trị thường giúp kiểm soát các triệu chứng. Nếu các hành vi né tránh không có, việc làm vững tin, giáo dục về lo âu, và khuyến khích để tiếp tục quay trở lại và ở lại nơi xảy ra các cơn hoảng sợ có thể là tất cả những gì cần phải làm. Tuy nhiên, với một chứng rối loạn kéo dài bao gồm các cơn tấn công và hành vi né tránh thường xuyên, việc điều trị có thể cần đến liệu pháp điều trị bằng thuốc phối hợp với liệu pháp tâm lý chuyên sâu hơn.

Chứng sợ khoảng rộng là sự lo lắng mãnh liệt và/hoặc né tránh các tình huống (ví dụ: ở trong đám đông hoặc trung tâm mua sắm, lái xe) có thể khó rời đi hoặc không có sẵn sự trợ giúp nếu các triệu chứng giống như hoảng loạn mất khả năng phát triển. Chẩn đoán dựa trên các tiêu chí lâm sàng. Việc điều trị tập trung vào liệu pháp nhận thức-hành vi, cụ thể là liệu pháp tiếp xúc.

Chứng sợ khoảng rộng là hậu quả thường gặp của chứng rối loạn hoảng sợ, nhưng 2 chứng rối loạn này cũng có thể phát triển độc lập.

Chứng sợ khoảng rộng ảnh hưởng đến khoảng 2% dân số trong một năm nhất định và phổ biến hơn ở nữ giới (1). Chứng sợ khoảng rộng thường phát sinh ở tuổi thiếu niên và thanh niên, nhưng tình trạng này cũng có thể phát sinh ở người cao tuổi, đặc biệt là trong bối cảnh lo sợ về sự an toàn và những hạn chế về thể chất của bản thân.

• Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition, Text Revision (DSM-5-TR) criteria

Để đáp ứng tiêu chuẩn DSM-5-TR về chứng sợ khoảng rộng, bệnh nhân phải có nỗi sợ hãi hoặc lo lắng rõ rệt, dai dẳng (≥ 6 tháng) về 2 tình huống trở lên trong số các tình huống sau (1):

• Sử dụng phương tiện giao thông công cộng

• Ở trong không gian mở (ví dụ như bãi đậu xe, nơi buôn bán)

• Ở trong một nơi kín (ví dụ như cửa hàng, nhà hát)

• Đứng trong hàng hoặc đang ở trong đám đông

• Ở một mình bên ngoài nhà

Lo sợ phải liên quan đến những suy nghĩ thoát khỏi tình huống có thể là khó khăn hoặc bệnh nhân sẽ không nhận được sự trợ giúp nếu họ trở nên mất khả năng do lo sợ hoặc một cơn hoảng sợ. Ngoài ra, cần phải có tất cả những điều sau đây:

• Các tình huống tương tự gần như luôn gây ra lo sợ hoặc lo âu.

• Bệnh nhân chủ động tránh tình huống này và/hoặc yêu cầu sự hiện diện của một người bạn đồng hành.

• Sự lo sợ hoặc lo âu là không phù hợp với mối đe dọa thực tế (có tính đến các chuẩn mực văn hoá xã hội).

• Lo sợ, lo âu, và/hoặc né tránh này gây ra những căng thẳng đáng kể hoặc làm suy giảm đáng kể chức năng xã hội hoặc nghề nghiệp.

• Nếu có một tình trạng bệnh lý khác (ví dụ: bệnh viêm ruột, bệnh Parkinson), nỗi sợ hãi, lo lắng và/hoặc sự né tránh rõ ràng là quá mức.

Ngoài ra, nỗi sợ hãi và lo lắng không thể được mô tả rõ hơn như một rối loạn tâm thần khác (ví dụ: rối loạn lo âu xã hội, rối loạn dị dạng cơ thể).

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT)

• Liệu pháp phơi nhiễm

• Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI)

Phương pháp điều trị hiệu quả nhất, dựa trên bằng chứng chắc chắn nhất, là liệu pháp tiếp xúc sử dụng các nguyên tắc CBT (1). Chứng sợ khoảng rộng có thể tự khỏi mà không cần điều trị chính thức, có thể do một số người bị ảnh hưởng tiến hành hình thức trị liệu phơi nhiễm của riêng họ và cũng vì các triệu chứng lo âu (và các yếu tố gây căng thẳng) dao động theo thời gian.

Nhiều bệnh nhân mắc chứng sợ khoảng rộng cũng được hưởng lợi từ liệu pháp dùng thuốc bằng một loại SSRI (2).

Rối loạn lo âu lan tỏa được đặc trưng bởi sự lo lắng và lo lắng quá mức về một số hoạt động hoặc sự kiện diễn ra nhiều ngày trong thời gian ≥ 6 tháng. Nguyên nhân vẫn chưa được biết, mặc dù nó thường xảy ra ở những người rối loạn sử dụng rượu, trầm cảm điển hình, hoặc rối loạn hoảng sợ. Chẩn đoán dựa trên các tiêu chí lâm sàng. Điều trị bao gồm can thiệp hành vi, trị liệu tâm lý, trị liệu bằng thuốc hoặc phối hợp.

Rối loạn lo âu lan tỏa (GAD) phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 3% dân số trong khoảng thời gian 1 năm (1). Tỷ lệ mắc bệnh ở nữ giới cao gấp đôi ở nam giới (2). Rối loạn thường bắt đầu ở tuổi trưởng thành nhưng có thể bắt đầu ở mọi lứa tuổi. GAD thường có diễn biến mạn tính và thường liên quan đến tình trạng khuyết tật chức năng đáng kể và chất lượng cuộc sống bị giảm sút.

• Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition, Text Revision (DSM-5-TR) criteria

Để đáp ứng tiêu chuẩn DSM-5-TR về GAD, bệnh nhân phải lo lắng và lo lắng quá mức về một số hoạt động hoặc sự kiện (ví dụ: hiệu quả công việc và học tập), xảy ra nhiều ngày hơn không trong ≥ 6 tháng (1).

Những lo lắng khó kiểm soát và phải liên quan đến ≥ 3 trong số các dấu hiệu sau:

• Cảm giác bồn chồn hoặc căng thẳng hoặc bực dọc

• Dễ mệt mỏi

• Khó tập trung

• Cáu gắt

• Căng cơ

• Giấc ngủ bị rối loạn

Các triệu chứng tâm thần phải gây ra đau khổ đáng kể hoặc làm suy giảm đáng kể chức năng xã hội hoặc nghề nghiệp. Ngoài ra, sự lo lắng và lo ngại không thể giải thích được do sử dụng chất kích thích hoặc rối loạn bệnh lý nói chung (ví dụ: cường giáp).

• Thuốc chống trầm cảm (ví dụ: thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc, thuốc ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine)

• Thuốc giải lo âu (ví dụ: benzodiazepin, buspirone)

• Tâm lý trị liệu

Các thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (ví dụ: escitalopram) và các thuốc ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine (ví dụ: venlafaxine) là những loại thuốc được ưu tiên để điều trị GAD; việc sử dụng các thuốc này thường giúp cải thiện triệu chứng sau 3 tuần đến 6 tuần (1). Liều nhỏ đến trung bình của thuốc benzodiazepin có thể làm giảm lo lắng ngay lập tức, mặc dù việc sử dụng lâu dài có thể dẫn đến sự lệ thuộc về thể chất cũng như nhiều tác dụng bất lợi, bao gồm buồn ngủ, hay quên và vụng về. Một chiến lược điều trị GAD bao gồm việc bắt đầu bằng cả thuốc benzodiazepine và thuốc chống trầm cảm, cũng như liệu pháp tâm lý tập trung vào lo âu (xem bảng Benzodiazepin). Sau đó, khi các triệu chứng GAD đã có thể kiểm soát được, thuốc benzodiazepine có thể giảm dần và tiếp tục ở liều thấp hơn hoặc ngừng sử dụng.

Buspirone cũng có thể có hiệu quả (2), mặc dù các triệu chứng thường không giảm cho đến khi tăng dần liều đến mức khuyến nghị trên.

Trị liệu tâm lý, thường là liệu pháp nhận thức-hành vi, có thể vừa hỗ trợ vừa tập trung vào vấn đề (3). Các kỹ thuật thư giãn, thôi miên, tập thể dục, cải thiện giấc ngủ và giảm căng thẳng dựa trên chánh niệm cũng thường hữu ích.

Tài liệu tham khảo về điều trị

Hầu hết các chẩn đoán tâm thần được nhóm lại theo triệu chứng cốt lõi. Các rối loạn liên quan đến chấn thương và liên quan đến yếu tố gây căng thẳng là không phổ biến vì các rối loạn này được nhóm lại theo nguyên nhân rõ ràng: tất cả các rối loạn này phát triển sau khi tiếp xúc với một sự kiện chấn thương hoặc căng thẳng. Các rối loạn này thường được thảo luận trong bối cảnh rối loạn lo âu, nhưng các rối loạn liên quan đến chấn thương và căng thẳng có thể biểu hiện kèm theo chứng khó nuốt, khó chịu, phân ly, sử dụng chất kích thích hoặc mất ngủ cùng với (hoặc thay vì) lo lắng.

Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, Tái bản lần thứ 5, Sửa đổi Văn bản (DSM-5-TR) phân loại các rối loạn sau đây là các rối loạn liên quan đến chấn thương và căng thẳng:

• Rối loạn phản ứng gắn bó (chỉ được chẩn đoán ở trẻ em)

• Rối loạn tham gia xã hội bị ức chế (chỉ được chẩn đoán ở trẻ em)

• Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD)

• Rối loạn căng thẳng cấp tính

• Rối loạn điều chỉnh

• Rối loạn đau buồn kéo dài

• Các rối loạn liên quan đến chấn thương và liên quan đến yếu tố gây căng thẳng xác định khác

Rối loạn căng thẳng cấp tính (ASD) và rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) tương tự nhau ngoại trừ ASD thường bắt đầu ngay sau chấn thương và kéo dài từ 3 ngày đến 1 tháng, trong khi PTSD có thể bắt đầu như một sự tiếp nối của ASD hoặc là một sự xuất hiện riêng biệt bắt đầu một tháng hoặc hơn sau chấn thương. Nó cũng có thể bắt đầu với biểu hiện chậm trễ từ 6 tháng trở lên sau chấn thương. ASD và PTSD ở trẻ em và thanh thiếu niên sẽ được thảo luận ở phần khác.

Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) là một chứng rối loạn khuyết tật phát triển sau khi trải qua một sự kiện đau thương. Nó được đặc trưng bởi những suy nghĩ xâm nhập, ác mộng và hồi tưởng; tránh nhắc nhở về chấn thương; nhận thức và tâm trạng tiêu cực; tăng cảnh giác và rối loạn giấc ngủ. Chẩn đoán dựa trên các tiêu chí lâm sàng. Điều trị bao gồm liệu pháp tâm lý và đôi khi là liệu pháp dược lý bổ trợ.

Tỷ lệ hiện mắc PTSD trong suốt cuộc đời là khoảng 9%, với tỷ lệ hiện mắc trong 12 tháng là khoảng 4% (1).

Chiến đấu, tấn công tình dục, và thiên tai tự nhiên hoặc do con người gây ra là những nguyên nhân phổ biến của PTSD. PTSD có thể dẫn đến rối loạn chức năng xã hội, nghề nghiệp và cá nhân nghiêm trọng.

Trong khi chứng rối loạn căng thẳng cấp tính (ASD) chỉ có thể được chẩn đoán trong vòng tháng đầu tiên sau chấn thương thì PTSD chỉ có thể được chẩn đoán ít nhất 1 tháng sau chấn thương. ASD có thể phát triển trực tiếp thành PTSD, hoặc PTSD có thể phát triển nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm sau chấn thương mà không có vấn đề gì rõ ràng trước đó.

• Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition, Text Revision (DSM-5-TR) criteria

Để đáp ứng tiêu chuẩn DSM-5-TR để chẩn đoán PTSD, bệnh nhân phải tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với một sự kiện chấn thương tâm lý và có các triệu chứng thuộc từng loại sau trong khoảng thời gian ≥ 1 tháng (1).

Triệu chứng xâm nhập (≥ 1 trong các triệu chứng sau):

• Có những ký ức đau buồn tái diễn, không mong muốn, mang tính thâm nhập

• Có những giấc mơ gây đau buồn xảy ra thường xuyên (ví dụ, cơn ác mộng) về sự kiện

• Hành động hoặc cảm thấy như thể sự kiện đang xảy ra lần nữa, có thể từ việc có những hồi tưởng đến hoàn toàn mất đi nhận biết về môi trường hiện tại xung quanh

• Cảm thấy căng thẳng về tâm lý hoặc sinh lý khi bị nhắc nhở về sự kiện đó (ví dụ: vào ngày kỷ niệm của nó, bởi những âm thanh tương tự như những âm thanh được nghe trong sự kiện đó)

Các triệu chứng tránh né (≥ 1 trong số các triệu chứng sau):

• Né tránh các suy nghĩ, cảm xúc, hoặc ký ức liên quan đến sự kiện

• Né tránh các hoạt động, địa điểm, cuộc trò chuyện hoặc những người gây kích hoạt ký ức về sự kiện

Tác động tiêu cực đến nhận thức và tâm trạng (≥ 2 trong số những điều sau):

• Mất trí nhớ về các phần quan trọng của sự kiện (quên phân ly)

• Những kì vọng hoặc niềm tin tiêu cực dai dẳng và bị phóng đại về bản thân, những người khác hoặc trên giới

• Những suy nghĩ lệch lạc dai dẳng về nguyên nhân hoặc hậu quả của sang chấn dẫn đến đổ lỗi cho bản thân hay người khác

• Tình trạng cảm xúc tiêu cực dai dẳng (ví dụ như lo sợ, ghê rợn, tức giận, tội lỗi, xấu hổ)

• Giảm đáng kể sự quan tâm hoặc tham gia vào các hoạt động quan trọng

• Cảm thấy mất gắn kết hoặc xa lạ với người khác

• Liên tục mất khả năng trải nghiệm các cảm xúc tích cực (ví dụ như hạnh phúc, sự hài lòng, cảm nhận yêu thương)

Thay đổi kích thích và phản ứng (≥ 2 trong số những điều sau):

• Khó ngủ

• Dễ bị kích thích hoặc tức giận dữ dội

• Hành vi tự hủy hoại hoặc liều lĩnh

• Vấn đề tập trung

• Tăng phản ứng giật mình

• Tăng cảnh giác

Ngoài ra, các biểu hiện phải gây ra tình trạng đau khổ đáng kể hoặc làm suy giảm đáng kể chức năng xã hội hoặc nghề nghiệp và không có liên quan đến các ảnh hưởng sinh lý của một chất hoặc bệnh nội khoa khác.

Loại phụ phân ly của PTSD được chẩn đoán khi, ngoài tất cả các triệu chứng nêu trên, còn có bằng chứng về sự mất nhân cách (cảm giác tách rời khỏi bản thân hoặc cơ thể) và/hoặc mất thực tế (trải nghiệm thế giới như không thực hoặc giống như mơ).

PTSD thường bị bỏ qua. Chấn thương có thể không rõ ràng đối với bác sĩ lâm sàng và bệnh nhân có thể không có động lực để thảo luận về một chủ đề khó. Chấn thương có thể dẫn đến một vòng xoáy phức tạp của các triệu chứng nhận thức, tình cảm, hành vi và cơ thể. Việc chẩn đoán thường phức tạp hơn do có rối loạn trầm cảm xảy ra đồng thời, rối loạn lo âu và/hoặc rối loạn sử dụng chất kích thích.

• Tự chăm sóc

• Tâm lý trị liệu

• Điều trị bằng thuốc

Rối loạn stress cấp là một khoảng thời gian ngắn xuất hiện các hồi tưởng mang tính thâm nhập xảy ra trong vòng 4 tuần chứng kiến hoặc trải qua một sự kiện sang chấn rất mạnh. Chẩn đoán dựa trên các tiêu chí lâm sàng. Điều trị tập trung vào việc tự chăm sóc và trị liệu tâm lý. Điều trị bằng thuốc có vai trò hạn chế.

Rối loạn căng thẳng cấp tính (ASD) liên quan đến các phản ứng căng thẳng cấp tính phát triển trong vòng 1 tháng sau khi tiếp xúc với một sự kiện đau thương. Những phản ứng căng thẳng này bao gồm những ký ức xâm lấn về chấn thương, tránh các tác nhân kích thích nhắc nhở bệnh nhân về chấn thương, tâm trạng tiêu cực, các triệu chứng phân ly (bao gồm mất trí nhớ và mất trí nhớ), tránh nhắc nhở và tăng hưng phấn. Nếu các triệu chứng đáng kể kéo dài hơn 1 tháng, nên xem xét chẩn đoán rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD).

ASD mô tả một nhóm người bị đau khổ đáng kể sau trải nghiệm đau thương vượt xa điều đó phù hợp với chứng rối loạn điều chỉnh.

• An toàn và tự chăm sóc

• Tâm lý trị liệu

• Vai trò hạn chế của dược trị liệu

An toàn và tự chăm sóc là điều quan trọng để phục hồi thành công sau chứng rối loạn căng thẳng cấp tính (ASD). Có thể khó vượt qua ASD nếu trải nghiệm đau thương tái diễn và điều kiện xung quanh vẫn không an toàn. Chú ý đến nhu cầu thể chất và ngủ đủ giấc sẽ rất hữu ích.

Ngoài ra, liệu pháp tâm lý tập trung vào việc giải quyết hậu quả cảm xúc của chấn thương có thể có hiệu quả. Những tác động bất lợi của trải nghiệm đau buồn bất ngờ có thể bao gồm sự xấu hổ và cảm giác tội lỗi không phù hợp, có thể được điều chỉnh bằng sự bảo vệ và hỗ trợ về mặt cảm xúc.

Rối loạn điều chỉnh liên quan đến các triệu chứng cảm xúc và/hoặc hành vi để phản ứng với một yếu tố gây căng thẳng có thể xác định được. Chẩn đoán dựa trên các tiêu chí lâm sàng. Điều trị tập trung vào việc tự chăm sóc bản thân; tâm lý trị liệu và dược lý có thể có một vai trò.

Rối loạn điều chỉnh là phổ biến và hiện diện ở khoảng 5% đến 20% bệnh nhân đến khám sức khỏe tâm thần ngoại trú (1).

Yếu tố gây căng thẳng dẫn đến rối loạn điều chỉnh có thể là một sự kiện đơn lẻ, riêng biệt (ví dụ: mất việc), nhiều sự kiện (ví dụ: một loạt vấn đề tài chính hoặc thất bại trong chuyện tình cảm), một cột mốc phát triển chung (ví dụ: trở thành cha mẹ), hoặc một loạt vấn đề đang diễn ra (ví dụ: chăm sóc một thành viên gia đình khuyết tật). Tác nhân gây căng thẳng có thể chỉ tác động đến một cá nhân, cả gia đình hoặc một nhóm lớn người.

Cái chết của một người thân yêu có thể là một kết quả của một rối loạn điều chỉnh. Tuy nhiên, các bác sĩ lâm sàng phải tính đến nhiều loại phản ứng đau buồn được coi là điển hình ở các nền văn hóa khác nhau và chỉ chẩn đoán rối loạn nếu phản ứng tang chế vượt quá những gì được mong đợi hoặc không được phân loại tốt hơn là rối loạn đau buồn kéo dài.

• Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition, Text Revision (DSM-5-TR) criteria

Theo tiêu chuẩn DSM-5-TR, bệnh nhân phải có (1)

• Các triệu chứng cảm xúc hoặc hành vi trong vòng 3 tháng sau khi tiếp xúc với tác nhân gây stress

Các triệu chứng phải có ý nghĩa lâm sàng được thể hiện bằng một hoặc cả hai điều sau đây:

• Đau khổ đáng kể không phù hợp với yếu tố gây stress (xem xét các yếu tố văn hóa và các yếu tố khác)

• Các triệu chứng làm suy giảm đáng kể các lĩnh vực hoạt động xã hội, nghề nghiệp hoặc quan trọng khác

Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) và rối loạn căng thẳng cấp tính (ASD) là một phần của chẩn đoán phân biệt, nhưng các rối loạn này có khung thời gian khác nhau và mô tả cụ thể hơn về các yếu tố gây căng thẳng cũng như đáp ứng của bệnh nhân.

Các rối loạn điều chỉnh thường đi kèm với các tình trạng khác và DSM-5-TR thường khuyến khích đưa vào tất cả các chẩn đoán thích hợp. Ví dụ: nếu một người đáp ứng các tiêu chuẩn về rối loạn điều chỉnh cũng như rối loạn ám ảnh cưỡng chế thì nên thực hiện cả hai chẩn đoán. Mặt khác, nếu bệnh nhân phát triển các triệu chứng trầm cảm do hậu quả của một yếu tố gây căng thẳng, bác sĩ lâm sàng được khuyến khích xem xét các tiêu chuẩn chẩn đoán cụ thể và đưa ra đánh giá xem liệu việc chẩn đoán bệnh nhân chỉ với một trong các căng thẳng có thể chính xác và hữu ích hơn về mặt lâm sàng hay không. cơn trầm cảm lớn.

Thuật ngữ rối loạn điều chỉnh thường bị các bác sĩ lâm sàng sử dụng sai như một thuật ngữ chung cho một bệnh cảnh lâm sàng không đặc hiệu và tương đối nhẹ. Do đó, DSM-5-TR đã đưa rối loạn điều chỉnh vào chương về chấn thương để làm nổi bật thực tế rằng các triệu chứng đó hẳn là phản ứng với một tác nhân gây căng thẳng. Tuy nhiên, hình ảnh lâm sàng thường không đồng nhất (ví dụ: với các triệu chứng lo âu, trầm cảm và/hoặc các vấn đề về hành vi) và chẩn đoán vẫn là một trong những chẩn đoán phổ biến nhất ở cả bệnh nhân nội trú và ngoại trú. Mặc dù sự không đồng nhất như vậy có thể hợp lý về mặt lâm sàng nhưng nó làm phức tạp cách tiếp cận điều trị.

• Tự chăm sóc

• Tâm lý trị liệu

• Điều trị bằng thuốc

An toàn và tự chăm sóc là rất quan trọng để phục hồi thành công sau chứng rối loạn điều chỉnh. Việc điều trị sẽ khó khăn nếu trải nghiệm đau thương tái diễn và nếu điều kiện xung quanh vẫn không an toàn. Các biện pháp can thiệp khác có nhiều khả năng hữu ích hơn nếu bệnh nhân mắc chứng rối loạn điều chỉnh đang sống trong một gia đình nguyên vẹn và một hệ thống xã hội lành mạnh. Bệnh nhân thường hồi phục sau chứng rối loạn điều chỉnh theo thời gian và với sự giúp đỡ của bạn bè và gia đình.

Mặc dù liệu pháp tâm lý và thuốc có thể được sử dụng nhưng dữ liệu chứng minh hiệu quả của cách điều trị này còn hạn chế.

Rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại là một loại rối loạn phân ly bao gồm cảm giác bị tách rời (tách rời) khỏi cơ thể hoặc các quá trình tinh thần của một người dai dẳng hoặc tái phát, thường là cảm giác trở thành người quan sát bên ngoài cuộc sống của một người (giải thể nhân cách) hoặc bị tách rời khỏi môi trường xung quanh (phi thực tế hóa). Rối loạn này thường được khởi phát bởi căng thẳng nặng. Chẩn đoán dựa trên các triệu chứng sau khi các nguyên nhân khả thi khác được loại trừ. Điều trị bao gồm liệu pháp tâm lý cộng với thuốc cho bất kỳ bệnh trầm cảm và/hoặc lo lắng nào kèm theo.

Khoảng 50% số quần thể nói chung đã có ít nhất một trải nghiệm thoáng qua về rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại trong cuộc đời của họ. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 2% số người từng đáp ứng các tiêu chuẩn mắc rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại.

Giải thể nhân cách hoặc tri giác sai thực tại có thể xảy ra như một triệu chứng trong nhiều rối loạn tâm thần khác cũng như trong các bệnh lý cơ thể khác như các rối loạn co giật (liên quan tới co giật hoặc sau co giật). Khi giải thể nhân cách hoặc tri giác sai thực tại xảy ra độc lập với các rối loạn tâm thần hoặc bệnh lý cơ thể khác, liên tục hoặc tái phát, và gây suy giảm chức năng, khi đó là hiện diện của rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại.

Rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại có thể xảy ra tương đồng giữa nam và nữ. Độ tuổi khởi phát trung bình là 16 năm. Rối loạn này có thể bắt đầu trong giai đoạn sớm hoặc giữa thời thơ ấu; chỉ có 5% số trường hợp bắt đầu sau 25 tuổi và rối loạn hiếm khi bắt đầu sau 40 tuổi 1).

Các triệu chứng của rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại thường mang tính chất từng giai đoạn và dao động về cường độ. Các giai đoạn có thể kéo dài chỉ vài giờ hoặc vài ngày hoặc vài tuần, vài tháng, hoặc đôi khi vài năm. Nhưng ở một số bệnh nhân, các triệu chứng liên tục xuất hiện với cường độ không đổi trong nhiều năm hoặc nhiều thập kỷ.

Triệu chứng giải thể nhân cách bao gồm

• Cảm giác tách ra khỏi cơ thể, tâm trí, cảm xúc và/hoặc cảm giác của một người

Bệnh nhân cảm thấy như một người quan sát bên ngoài cuộc sống của họ. Nhiều bệnh nhân cũng nói rằng họ cảm thấy không thực hoặc giống như một con robot hoặc tự động (không kiểm soát những gì họ làm hoặc nói). Họ có thể cảm thấy tình cảm và thể chất tê liệt hoặc cảm thấy tách ra, với ít cảm xúc. Một số bệnh nhân không thể nhận ra hoặc mô tả cảm xúc của họ (chứng mù cảm xúc). Họ thường cảm thấy bị ngắt kết nối khỏi ký ức và không thể nhớ rõ ràng.

Các triệu chứng tri giác sai thực tại bao gồm

• Cảm giác bị tách rời khỏi môi trường xung quanh (ví dụ, người, đồ vật, mọi thứ), có vẻ như không thực tế

Bệnh nhân có thể cảm thấy như thể đang ở trong một giấc mơ hoặc sương mù hoặc như thể một bức tường bằng kính hoặc tấm màn chia tách họ ra khỏi môi trường xung quanh. Thế giới dường như vô hồn, không màu hoặc giả tạo. Sự méo mó chủ quan về thế giới là phổ biến. Ví dụ, vật thể có thể xuất hiện mờ hoặc không rõ ràng như thường lệ; chúng dường như bằng phẳng hoặc nhỏ hơn hoặc lớn hơn bản thân chúng. Âm thanh có vẻ như to hơn hoặc nhẹ nhàng hơn; thời gian dường như trôi quá chậm hoặc quá nhanh.

Triệu chứng hầu như luôn gây khó chịu, và khi nặng nề, không thể dung nạp được. Lo âu và trầm cảm thường phổ biến. Một số bệnh nhân lo sợ rằng họ bị tổn thương não không hồi phục hoặc họ bị loạn thần. Những người khác thì ám ảnh về việc liệu họ có thực sự tồn tại hoặc liên tục kiểm tra để xác định liệu tri giác của họ là có thật hay không. Tuy nhiên, bệnh nhân luôn giữ được nhận thức rằng những trải nghiệm không thực tế của họ là không có thực mà chỉ là cách mà họ cảm thấy (nghĩa là họ vẫn còn nguyên vẹn khả năng kiểm tra thực tế). Sự nhận biết này giúp phân biệt rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại với các rối loạn loạn thần, trong đó sự thấu hiểu bên trong là luôn thiếu.

• Cẩm nang chẩn đoán và thống kê về rối loạn tâm thần‭‬, ấn bản lần thứ Năm, sửa đổi nội dung (DSM-5-TR)

• Khám nội khoa và tâm thần để loại trừ các nguyên nhân khác

Chẩn đoán rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại là lâm sàng, dựa trên sự hiện diện của các tiêu chuẩn sau đây trong DSM-5-TR:

• Bệnh nhân có các giai đoạn kéo dài hoặc tái phát giải thể nhân cách, tri giác thai thực tại, hoặc cả hai.

• Bệnh nhân biết rằng những trải nghiệm phân ly của họ là không có thực (nghĩa là họ vẫn có một cảm giác về thực tế nguyên vẹn).

• Các triệu chứng gây ra tình trạng đau khổ đáng kể hoặc làm suy giảm đáng kể chức năng xã hội hoặc nghề nghiệp.

Ngoài ra, các triệu chứng không thể được giải thích tốt hơn bởi một bệnh lý hoặc rối loại tâm thần khác (ví dụ: động kinh, rối loạn sử dụng chất kích thích liên tục, rối loạn hoảng sợ, rối loạn trầm cảm nặng, một rối loạn phân ly khác).

MRI và điện não đồ (EEG) được thực hiện để loại trừ các nguyên nhân cấu trúc, đặc biệt là nếu các triệu chứng hoặc tiến triển không điển hình (ví dụ: nếu các triệu chứng bắt đầu sau 40 tuổi). Xét nghiệm độc tính trong nước tiểu cũng có thể được chỉ định.

Các thử nghiệm tâm lý và các cuộc phỏng vấn và bảng câu hỏi có cấu trúc đặc biệt, chẳng hạn như Bản kiểm kê đa chiều về sự phân ly (1), rất hữu ích.

• Tâm lý trị liệu

Việc điều trị rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại phải giải quyết tất cả các căng thẳng liên quan đến sự khởi phát của rối loạn cũng như các căng thẳng trước đó (ví dụ: lạm dụng hoặc bỏ bê thời thơ ấu), điều này có thể khiến bệnh nhân dễ bị rối loạn giải thể nhân cách và/hoặc tri giác sai thực tại muộn.

Các liệu pháp tâm lý khác nhau thành công đối với một số bệnh nhân:

• Kỹ thuật nhận thức có thể giúp chặn các suy nghĩ ám ảnh về trạng thái không thực.

• Kỹ thuật hành vi có thể giúp bệnh nhân tham gia vào các nhiệm vụ làm họ tách khỏi giải thể nhân cách và tri giác sai thực tại.

• Kỹ thuật tiếp đất sử dụng 5 giác quan (ví dụ, bằng cách chơi nhạc lớn hoặc đặt một miếng băng trong tay) để giúp bệnh nhân cảm thấy kết nối hơn với bản thân và thế giới và cảm thấy thực hơn trong những thời khắc đó.

• Liệu pháp tâm động giúp bệnh nhân đối phó với những cảm xúc tiêu cực, những mâu thuẫn bên dưới, hoặc những trải nghiệm mà gây ra tình trạng không thể dung nạp với bản thân và từ đó bị phân ly.

• Theo dõi thời điểm và ghi nhãn tác động và phân ly trong các buổi trị liệu có hiệu quả tốt cho một số bệnh nhân.

Nhiều loại thuốc đã được sử dụng, nhưng không có loại thuốc nào có hiệu quả rõ ràng. Một số bệnh nhân có thể được hưởng lợi từ các thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI), lamotrigine, thuốc đối kháng opioid, thuốc giải lo âu hoặc các chất kích thích. Tuy nhiên, những loại thuốc này có thể hoạt động chủ yếu bằng cách nhắm mục tiêu vào các rối loạn tâm thần khác (ví dụ: lo lắng, trầm cảm) thường liên quan đến hoặc kết thúc bằng rối loạn giải thể nhân cách và/hoặc tri giác sai thực tại.

Các bệnh nhân với rối loạn giải thể nhân cách/tri giác sai thực tại thường cải thiện mà không cần can thiệp. Việc hồi phục hoàn toàn thì khả dĩ đối với nhiều bệnh nhân, đặc biệt là nếu các triệu chứng là kết quả của những căng thẳng điều trị được hoặc thoáng qua hoặc không kéo dài. Ở những người khác, giải thể nhân cách và tri giác sai thực tại trở thành mạn tính và kháng trị.

Thậm chí các triệu chứng giải thể nhân cách và tri giác sai thực tại kéo dài hoặc tái phát chỉ gây suy giảm ở mức độ tối thiểu nếu bệnh nhân có thể tách bản thân họ khỏi những cảm giác chủ quan bằng việc giữ cho tâm trí họ luôn bận rộn và tập trung vào các suy nghĩ và hoạt động khác. Một số bệnh nhân trở nên tàn tật do cảm giác xa lánh mạn tính, do có lo âu hoặc trầm cảm kèm theo hoặc cả hai.

Quên phân ly là một dạng của rối loạn phân ly liên quan tới sự mất khả năng tái hiện lại được các thông tin cá nhân quan trọng mà thường không bị mất đi trong việc quên bình thường. Nó thường gây ra bởi sang chấn hoặc căng thẳng. Chẩn đoán dựa trên tiền sử sau khi loại bỏ hết các nguyên nhân gây mất trí. Điều trị bằng liệu pháp tâm lý, đôi khi kết hợp với phương pháp thôi miên hoặc các cuộc phỏng vấn được tạo điều kiện thuận lợi bằng thuốc.

Trong quên phân ly, thông tin bị mất thường là một phần của nhận thức có ý thức và sẽ được mô tả như bộ nhớ tự truyện.

Mặc dù thông tin bị lãng quên có thể không thể tiếp cận với ý thức, nhưng đôi khi nó vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến hành vi (ví dụ như một phụ nữ bị cưỡng hiếp trong thang máy từ chối đi thang máy mặc dù cô không nhớ được vụ cưỡng hiếp).

Có khả năng phát hiện chứng hay quên phân ly. Tỷ lệ hiện hành không được thiết lập rõ ràng, nhưng ước tính nằm trong khoảng từ 0,2% đến 7,3% (1).

Việc quên dường như được gây ra bởi việc trực tiếp trải qua hay chứng kiến các trải nghiệm mang tính chất sang chấn hoặc căng thẳng (ví dụ, lạm dụng thể chất và tình dục, hiếp dâm, đánh nhau, diệt chủng, thảm họa tự nhiên, chết người mình yêu thương, các vấn đề tài chính nghiêm trọng) hoặc bởi các xung đột nội tâm to lớn (ví dụ, sự hỗn loạn trên các xung đột hoặc hành động mang mặc cảm tội lỗi, các khó khăn tương tác cá nhân hầu như không thể giải quyết, hành vi phạm tội).

Triệu chứng chính của chứng hay quên phân ly là mất trí nhớ mà không phù hợp với sự lãng quên bình thường. Chứng hay quên có thể xảy ra trong một khoảng thời gian riêng biệt, đối với một số loại trải nghiệm hoặc trong phần lớn thời thơ ấu.

• Cục bộ hóa

• Chọn lọc

• Lan tỏa

Hiếm khi, quên phân ly được đi kèm với đi du lịch có mục đích hoặc đi lang thang không phương hướng, được gọi là trốn nhà (bắt nguồn từ tiếng Latinh fugere là “trốn chạy”).

Quên cục bộ liên quan đến việc không thể nhớ lại một sự kiện hoặc những sự kiện cụ thể hoặc một khoảng thời gian cụ thể; những khoảng trống trong trí nhớ này thường liên quan đến sang chấn hoặc căng thẳng. Ví dụ, bệnh nhân có thể quên đi những tháng hoặc những năm bị lạm dụng khi còn là một đứa trẻ hoặc những ngày trong lúc chiến đấu căng thẳng. Việc quên này có thể không biểu lộ hàng giờ, hàng ngày hoặc lâu hơn sau khoảng thời gian sang chấn. Thông thường, khoảng thời gian bị quên, có thể từ vài phút đến hàng thập kỷ, có phân cách rõ ràng. Thông thường, bệnh nhân trải qua một hoặc nhiều giai đoạn mất trí nhớ.

Quên chọn lọc liên quan đến việc quên chỉ một số sự kiện trong một thời gian nhất định hoặc chỉ là một phần của một sự kiện sang chấn. Bệnh nhân có thể có cả chứng quên cục bộ và chọn lọc.

Trong chứng hay quên lan tỏa, bệnh nhân quên bản dạng và tiểu sử của mình – ví dụ, họ là ai, họ đã đi đâu, họ đã nói chuyện với ai, và những gì họ làm, nói, suy nghĩ, trải nghiệm và cảm thấy. Một số bệnh nhân không còn khả năng thực hiện các kỹ năng đã được học kĩ càng và mất đi các thông tin đã hình thành về thế giới. Chứng hay quên phân ly lan tỏa rất hiếm; nó phổ biến hơn ở các cựu chiến binh đánh trận, những người đã bị tấn công tình dục, và những người trải qua các căng thẳng tột độ hoặc xung đột. Khởi phát thường là đột ngột.

Trong quên có hệ thống, bệnh nhân quên thông tin về một phạm trù cụ thể, chẳng hạn như tất cả thông tin về một người cụ thể hoặc về gia đình họ.

Trong quên liên tục, bệnh nhân quên mỗi sự kiện mới khi nó xảy ra.

Hầu hết các bệnh nhân đều một phần hay hoàn toàn không biết rằng họ có những khoảng trống trong ký ức của họ. Họ chỉ biết được khi nhân dạng cá nhân bị mất hoặc khi hoàn cảnh làm họ biết-ví dụ như khi những người khác nói hoặc hỏi họ về các sự kiện mà họ không thể nhớ.

Bệnh nhân dường như trở nên rối bời ngay sau khi họ bị quên. Một số người thì rất đau khổ; có những người lại không để ý. Nếu những người không nhận ra được việc quên của mình để tìm đến sự giúp đỡ chuyên khoa tâm thần, thì họ cũng làm vậy vì các lí do khác.

Bệnh nhân gặp khó khăn trong việc hình thành và duy trì mối quan hệ.

Một số bệnh nhân nói rằng họ có những hồi tưởng, như xảy ra trong rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD); những hồi tưởng có thể luân phiên với quên bằng các nội dung của chúng. Một số bệnh nhân phát triển PTSD sau đó, đặc biệt là khi họ nhận ra những sự kiện sang chấn hoặc căng thẳng đã gây ra chứng quên của họ.

Các triệu chứng trầm cảm và thần kinh chức năng khá phổ biến, cũng như hành vi tự sát và các hành vi tự huỷ hoại khác. Nguy cơ có các hành vi tự sát có thể tăng lên khi việc quên đột ngột được giải quyết và bệnh nhân bị choáng ngợp bởi những ký ức về sang chấn.

• Để phục hồi trí nhớ, một môi trường hỗ trợ và đôi khi thôi miên hoặc trạng thái bán thôi miên do thuốc

• Liệu pháp tâm lý để giải quyết các vấn đề liên quan đến những ký ức về sang chấn hoặc sự kiện căng thẳng được hồi phục

Nếu ký ức chỉ của một khoảng thời gian rất ngắn bị mất, việc điều trị hỗ trợ chứng quên phân ly thường là tương xứng thỏa đáng, đặc biệt nếu bệnh nhân không cần phải hồi phục lại ký ức về một số sự kiện đau lòng.

Điều trị mất trí nhớ nghiêm trọng hơn bắt đầu bằng việc tạo ra một môi trường an toàn và hỗ trợ. Chỉ riêng biện pháp này thường dẫn đến việc phục hồi dần dần những ký ức bị mất.

Khi một môi trường hỗ trợ không mang lại kết quả cải thiện hoặc khi nhu cầu khôi phục ký ức là cấp bách, việc đặt câu hỏi cho bệnh nhân khi họ đang bị thôi miên hoặc hiếm khi ở trạng thái bán thôi miên do thuốc (barbiturate hoặc benzodiazepine) có thể thành công. Những chiến lược này phải được thực hiện nhẹ nhàng bởi vì các bối cảnh sang chấn gây nên mất trí hầu như chắc chắn có thể nhớ lại và rất đau buồn. Người hỏi phải cẩn thận diễn đạt các câu hỏi để không gợi ý sự tồn tại của một sự kiện và tránh nguy cơ tạo ra một trí nhớ sai. Bệnh nhân bị lạm dụng, đặc biệt là trong thời thơ ấu, có thể mong đợi các nhà trị liệu để khai thác hoặc lạm dụng chúng và để áp đặt những kỷ niệm khó chịu hơn là giúp họ nhớ lại những ký ức thực sự (chấn thương).

Tính chính xác của ký ức đã được hồi phục bằng những chiến lược như thế chỉ có thể xác định bằng cách xác nhận từ bên ngoài. Tuy nhiên, bất kể mức độ chính xác của tiền sử, lấp vào các khoảng trống đó càng nhiều càng tốt thường có ích trong điều trị phục hồi tính liên tục về nhân dạng của bệnh nhân và cảm nhận của bản thân và trong việc tạo ra một câu chuyện đời sống gắn kết.

Một khi chứng quên được dỡ bỏ, điều trị giúp ích với những điều sau đây:

• Đưa ra ý nghĩa cho sang chấn bên dưới hoặc xung đột cơ bản

• Giải quyết các vấn đề liên quan đến giai đoạn quên

• Cho phép bệnh nhân tiếp tục cuộc sống của họ

Nếu bệnh nhân đã bị chứng điên bỏ nhà ra đi phân ly, tâm lý trị liệu, đôi khi kết hợp với thôi miên hoặc phỏng vấn được tạo điều kiện thuận lợi bằng thuốc, có thể được sử dụng để cố gắng khôi phục trí nhớ; những nỗ lực này không phải lúc nào cũng thành công. Bất chấp điều đó, tâm lý trị liệu có thể hữu ích cho bệnh nhân trong việc khám phá cách họ xử lý các loại tình huống, xung đột và cảm xúc đã dẫn đến chứng điên bỏ nhà ra đi đó và do đó phát triển đáp ứng tốt hơn với những sự kiện đó và giúp ngăn ngừa tái diễn chứng điên bỏ nhà ra đi.

Đôi khi những ký ức trở lại nhanh chóng, điều có thể xảy ra khi bệnh nhân được đưa ra khỏi tình trạng sang chấn hoặc căng thẳng (ví dụ, chiến đấu). Trong những trường hợp khác, sự quên, đặc biệt ở những bệnh nhân trốn nhà phân ly, tồn tại trong một thời gian dài. Khả năng phân ly có thể giảm theo tuổi tác.

Hầu hết bệnh nhân hồi phục những ký ức bị mất của họ, và chứng quên được giải quyết. Tuy nhiên, một số không bao giờ có thể tái cấu trúc lại quá khứ bị mất của họ.

Tiên lượng được xác định chủ yếu bằng những điều sau:

• Hoàn cảnh sống của bệnh nhân, đặc biệt là các căng thẳng và xung đột liên quan đến chứng quên

• Điều chỉnh tâm lý tổng thể của bệnh nhân

Rối loạn rối loạn đa nhân cách, trước đây được gọi là rối loạn đa nhân cách, là một loại rối loạn phân ly đặc trưng bởi ≥ 2 trạng thái nhân cách (hay còn gọi là người thay đổi, trạng thái tự thân, hoặc nhân dạng) thay đổi. Rối loạn bao gồm việc không có khả năng nhớ lại các sự kiện hàng ngày, thông tin cá nhân quan trọng, và/hoặc các sự kiện sang chấn hoặc căng thẳng, tất cả đều không bị mất khi quên bình thường. Những người bị ảnh hưởng có thể bị gián đoạn đột ngột trong lời nói, ảnh hưởng và hành vi. Nguyên nhân gần như luôn áp đảo chấn thương thời thơ ấu. Chẩn đoán dựa vào bệnh sử, đôi khi bằng thôi miên hoặc phỏng vấn được tạo điều kiện thuận lợi thuốc. Điều trị bằng liệu pháp tâm lý lâu dài, đôi khi bằng thuốc điều trị trầm cảm và/hoặc lo lắng kèm theo.

Mức độ công khai của các nhân dạng khác nhau là khác nhau. Họ có khuynh hướng trở nên công khai rõ ràng hơn khi mọi người đang bị căng thẳng quá mức. Sự phân mảnh của danh tính thường dẫn đến chứng hay quên không đối xứng, trong đó những gì được biết bởi một danh tính có thể được biết hoặc có thể không được biết bởi một danh tính khác; tức là, một danh tính có thể bị mất trí nhớ đối với các sự kiện mà danh tính khác trải qua. Một số nhân dạng dường như biết và tương tác với nhân dạng khác trong một thế giới nội tâm phức tạp, và một số nhân dạng tương tác nhiều hơn những nhân dạng.

Trong một nghiên cứu cộng đồng nhỏ ở Hoa Kỳ, tỷ lệ bị chứng rối loạn bản dạng phân ly trong 12 tháng là 1,5%, nam giới và nữ giới bị ảnh hưởng gần như ngang nhau. (1). Rối loạn này có thể bắt đầu ở bất kỳ độ tuổi, từ trẻ thơ đến cuối đời.

Rối loạn nhân dạng phân ly có các dạng sau:

• Chiếm hữu

• Không chiếm hữu

Trong hình thức chiếm hữu, các nhân dạng thường biểu hiện như thể họ là một tác nhân bên ngoài, thường là một người hay linh hồn siêu nhiên (nhưng đôi khi là một người khác), người đã kiểm soát được cơ thể người, khiến người đó phải nói và hành động theo một cách rất khác. Trong các trường hợp như vậy, các nhân dạng khác nhau là rất rõ ràng (dễ nhận thấy bởi những người khác). Ở nhiều nền văn hoá, các trạng thái chiếm hữu tương tự là một phần bình thường của thực tiễn văn hoá hoặc tinh thần và không bị coi là rối loạn nhân dạng phân ly. Hình thức chiếm hữu xảy ra trong rối loạn nhân dạng phân ly khác với nhân dạng thay thế là nó xảy ra không mong muốn và xảy ra vô tình, gây ra tình trạng đau khổ và suy yếu đáng kể, và nó biểu hiện ở những thời điểm và địa điểm mà xâm phạm các chuẩn mực văn hoá và/hoặc tôn giáo.

Các hình thức không chiếm hữu có xu hướng ít công khai hơn. Người có thể cảm thấy một sự thay đổi đột ngột trong cảm nhận của họ về bản thân, cảm giác như thể họ là những người quan sát những lời nói, cảm xúc và hành động của họ, hơn là một tác nhân. Nhiều người cũng có quên phân ly tái diễn.

Rối loạn nhân dạng phân ly thường xảy ra ở những người bị căng thẳng hoặc sang chấn quá mức trong thời thơ ấu.

Trẻ em không được sinh ra với một ý thức về một nhân dạng thống nhất; nó phát triển từ nhiều nguồn và kinh nghiệm. Ở những trẻ bị lấn át, nhiều phần mà lẽ ra phải có sự hoà hợp vào với nhau thì vẫn bị tách biệt. Lạm dụng lâu dài và nghiêm trọng (thể chất, tình dục hoặc tình cảm) và bị bỏ bê trong thời thơ ấu thường được báo cáo và ghi nhận ở những bệnh nhân mắc chứng rối loạn bản dạng phân ly (ở Hoa Kỳ, Canada và Châu Âu, khoảng 90% số bệnh nhân). Một số bệnh nhân không bị lạm dụng nhưng đã trải qua một sự mất mát sớm quan trọng (như tử vong của bố mẹ), bệnh nặng, hoặc các sự kiện căng thẳng mạnh mẽ khác.

Trái với hầu hết những đứa trẻ có được sự đánh giá liên tục, phức tạp về bản thân và những người khác, những đứa trẻ bị ngược đãi nặng nề có thể đi qua các giai đoạn mà ở đó các tri giác, ký ức và cảm xúc về các trải nghiệm của chúng bị tách biệt. Điều này càng trầm trọng hơn khi cha mẹ hoặc những người chăm sóc khác có hành vi không nhất quán (ví dụ: luân phiên giữa các hành vi yêu thương và hành vi lạm dụng) trong một mô hình được gọi là chấn thương tâm lý do phản bội. (1). Theo thời gian, những đứa trẻ đó có thể phát triển khả năng thoát khỏi sự ngược đãi bằng cách “bỏ đi” – nghĩa là tách rời khỏi môi trường khắc nghiệt của chúng – hoặc bằng cách rút lui vào tâm trí của mình. Mỗi giai đoạn phát triển hoặc trải nghiệm sang chấn có thể được dùng để tạo ra một nhân dạng khác nhau.

Trong các thử nghiệm tiêu chuẩn, những người mắc chứng rối loạn này có điểm số cao về khả năng bị thôi miên và phân ly (khả năng tách rời ký ức, nhận thức hoặc danh tính của một người khỏi nhận thức có ý thức).

Một số triệu chứng là đặc trưng của rối loạn nhân dạng phân ly.

• Cẩm nang chẩn đoán và thống kê về rối loạn tâm thần‭‬, ấn bản lần thứ Năm, sửa đổi nội dung (DSM-5-TR)

• Các cuộc phỏng vấn chi tiết, đôi khi có thôi miên hoặc được tạo điều kiện thuận lợi bằng thuốc

Chẩn đoán rối loạn bản dạng phân ly dựa trên lâm sàng, dựa trên sự hiện diện của các tiêu chuẩn sau trong DSM-5-TR:

• Bệnh nhân có ≥ 2 trạng thái nhân cách hoặc nhân dạng (sự gián đoạn nhân dạng), với sự gián đoạn đáng kể trong cảm giác về bản thân cũng cảm giác chủ thể.

• Bệnh nhân có những khoảng trống ký ức của họ về các sự kiện hàng ngày, thông tin cá nhân quan trọng, và các sự kiện sang chấn – thông tin thường không bị mất khi quên bình thường.

• Các triệu chứng gây ra tình trạng đau khổ đáng kể hoặc làm suy giảm đáng kể chức năng xã hội hoặc nghề nghiệp.

Ngoài ra, các triệu chứng không thể giải thích hợp lý hơn bởi rối loạn khác (ví dụ như cơn co giật cục bộ phức tạp, rối loạn lưỡng cực, rối loạn căng thẳng sau sang chấn, rối loạn phân ly khác), bởi ảnh hưởng của ngộ độc rượu, bởi các hoạt động tôn giáo hoặc văn hóa được chấp nhận rộng rãi hoặc ở trẻ em, bằng cách chơi tưởng tượng (ví dụ, một người bạn tưởng tượng).

Việc chẩn đoán đòi hỏi kiến thức và các câu hỏi cụ thể về các hiện tượng phân ly. Các cuộc phỏng vấn kéo dài, thôi miên hoặc phỏng vấn được tạo điều kiện thuận lợi bằng thuốc (barbiturat hoặc benzodiazepine) đôi khi được sử dụng và bệnh nhân có thể được yêu cầu ghi nhật ký giữa các lần khám. Tất cả các biện pháp này liên quan đến việc nỗ lực để mang đến việc thay nhân dạng trong quá trình đánh giá. Bác sĩ lâm sàng có thể nỗ lực vạch ra các nhân dạng khác nhau và mối quan hệ của chúng. Có thể sử dụng các cuộc phỏng vấn và bảng câu hỏi có cấu trúc được thiết kế đặc biệt, đặc biệt đối với các bác sĩ lâm sàng ít kinh nghiệm về rối loạn này.

Bác sĩ lâm sàng cũng có thể cố gắng liên hệ trực tiếp với các nhân dạng khác bằng cách yêu cầu nói về phần tâm trí liên quan đến những hành vi mà bệnh nhân không thể nhớ hoặc có vẻ như được làm bởi người. Thôi miên có thể giúp các bác sĩ lâm sàng tiếp cận các trạng thái bị phân ly của bệnh nhân và các nhân dạng khác và giúp bệnh nhân kiểm soát tốt hơn sự chuyển đổi giữa các trạng thái bị phân ly.

Giả bệnh (cố tình giả vờ các triệu chứng thể chất hoặc tâm lý do động cơ bên ngoài khuyến khích) nên được xem xét nếu các lợi lộc có thể là động cơ (ví dụ như để tránh trách nhiệm giải trình cho các hành động hoặc trách nhiệm). Tuy nhiên, những người giả bệnh có xu hướng báo cáo quá mức các triệu chứng được biết phổ biến của rối loạn (ví dụ, chứng quên phân ly) và báo cáo không đúng mức về các triệu chứng khác. Họ cũng có khuynh hướng tạo ra những nhân dạng thay thế định hình. Trái ngược với bệnh nhân có rối loạn, người giả bệnh thường có vẻ như thích thú với ý tưởng bị rối loạn; ngược lại, những bệnh nhân có rối loạn nhân dạng phân ly thường cố gắng che giấu nó. Khi các bác sĩ lâm sàng nghi ngờ rằng chứng rối loạn này là giả, việc kiểm tra chéo thông tin từ nhiều nguồn có thể phát hiện ra những điểm không nhất quán khiến việc chẩn đoán bị loại trừ.

• Điều trị hỗ trợ, bao gồm cả thuốc khi cần thiết cho các triệu chứng liên quan

• Liệu pháp tâm lý tập trung vào việc hợp nhất lâu dài các trạng thái nhân dạng khi có thể

Hợp nhất các trạng thái nhân dạng là kết quả mong muốn nhất của việc điều trị chứng rối loạn nhân dạng phân ly. Thuốc được sử dụng rộng rãi để giúp kiểm soát các triệu chứng trầm cảm, lo âu, bốc đồng và rối loạn sử dụng chất kích thích nhưng không làm giảm sự phân ly về bản chất.

Điều trị để đạt được sự hợp nhất nằm ở trung tâm về trị liệu tâm lý. Đối với những bệnh nhân không thể hoặc sẽ không đấu tranh để hợp nhất, điều trị nhằm mục đích tạo thuận lợi cho việc cùng hoạt động và hợp tác giữa các nhân dạng và để giảm triệu chứng.

Ưu tiên hàng đầu của liệu pháp tâm lý là để ổn định bệnh nhân và đảm bảo sự an toàn, trước khi đánh giá những trải nghiệm sang chấn và khám phá những nhân dạng có vấn đề và lý do của sự phân ly. Một số bệnh nhân được hưởng lợi từ việc nằm viện, trong đó việc hỗ trợ liên tục và giám sát được cung cấp khi những ký ức đau đớn được giải quyết. Các nhà trị liệu nên thận trọng trong việc giúp những bệnh nhân như vậy tránh được việc tái bị ngược đãi.

Thôi miên có thể giúp tiếp cận các bản dạng, tạo điều kiện giao tiếp giữa các bản dạng, ổn định và diễn giải các bản dạng đó. Một số nhà trị liệu tham gia và tương tác trực tiếp với các trạng thái nhân dạng bị phân ly trong một nỗ lực nhằm tạo điều kiện cho sự hòa nhập của các trạng thái nhân dạng (1).

Các kỹ thuật phơi nhiễm đã được cải tiến có thể được sử dụng để giải mẫn cảm bệnh nhân về những ký ức đau thương, đôi khi chỉ được dung nạp trong những mảnh ký ức nhỏ.

Vì các lý do của sự phân ly đã được giải quyết và được thực hiện, liệu pháp có thể tiến tới kết nối, hòa nhập và khôi phục lại những bản thân thay thế, mối quan hệ và chức năng xã hội của bệnh nhân. Một số hòa nhập xảy ra tự phát trong quá trình điều trị. Sự hòa nhập có thể được khuyến khích bằng cách đàm phán và sắp xếp sự thống nhất các nhân dạng hoặc có thể được tạo thuận lợi bằng cách sử dụng các ám thị thôi miên và hình ảnh có hướng dẫn.

Những bệnh nhân bị sang chấn, đặc biệt là trong thời thơ ấu, có thể mong muốn bị lạm dụng thêm trong quá trình điều trị và phát sinh các phản ứng chuyển đổi phức tạp với nhà trị liệu của họ. Thảo luận về những cảm giác dễ hiểu này là một thành phần quan trọng của liệu pháp tâm lý hiệu quả (2).

Sự suy giảm trong rối loạn nhân dạng phân ly thay đổi rất đa dạng. Nó có thể là tối thiểu ở những bệnh nhân có chức năng hoạt động cao; ở những bệnh nhân này, các mối quan hệ (ví dụ như với con cái, vợ/chồng, bạn bè) có thể bị suy giảm nhiều hơn chức năng nghề nghiệp. Bằng việc điều trị, chức năng quan hệ, xã hội và nghề nghiệp có thể cải thiện, nhưng một số bệnh nhân đáp ứng rất chậm với điều trị và có thể cần điều trị hỗ trợ dài hạn.

Các triệu chứng dao động tự phát, nhưng rối loạn nhân dạng phân ly không tự hết. Bệnh nhân có thể được chia thành các nhóm dựa trên các triệu chứng của họ:

• Triệu chứng chủ yếu là phân ly và sau sang chấn. Những bệnh nhân này nói chung hoạt động tốt và hồi phục hoàn toàn với điều trị.

• Các triệu chứng phân ly được kết hợp với các triệu chứng nổi bật của các rối loạn khác, chẳng hạn như rối loạn nhân cách, rối loạn tâm trạng, rối loạn ăn uống và rối loạn sử dụng chất kích thích. Những bệnh nhân này cải thiện chậm hơn, và điều trị có thể ít thành công hoặc lâu hơn và bị lôi cuốn vào khủng hoảng nhiều hơn.

• Bệnh nhân không chỉ có các triệu chứng nghiêm trọng do rối loạn tâm thần cùng tồn tại mà còn có thể dính kèm về mặt cảm xúc sâu sắc với người lạm dụng của họ. Những bệnh nhân này có thể là một thử thách để điều trị, thường đòi hỏi các phương pháp điều trị lâu hơn mà thường nhằm mục đích giúp kiểm soát các triệu chứng hơn là để đạt được sự hợp thành thể thống nhất.

Chẩn đoán phân nhóm phân ly của rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) được thực hiện ở những bệnh nhân đáp ứng tất cả các tiêu chuẩn chẩn đoán PTSD và cũng trải qua các triệu chứng phân ly dai dẳng hoặc tái phát (cụ thể là giải thể nhân cách và tri giác sai thực tại) khi có phản ứng với tác nhân gây căng thẳng. Chẩn đoán dựa trên tiền sử. Điều trị bao gồm liệu pháp tâm lý và thuốc men.

Một số bệnh nhân PTSD có các triệu chứng phân ly nổi bật. Phân ly đề cập đến sự tích hợp không đầy đủ các khía cạnh của bản dạng, trí nhớ và ý thức, đồng thời có liên quan đến việc nuôi dạy con cái thiếu trách nhiệm và sang chấn tâm lý, cũng như với PTSD (1).

Cũng như PTSD, sự phân ly thường xảy ra sau khi tiếp xúc với chấn thương, việc này có thể bao gồm việc trực tiếp trải qua chấn thương, chứng kiến chấn thương thể chất do người khác trải qua, biết chấn thương mà những người thân yêu phải gánh chịu, hoặc có liên quan đến hậu quả của chấn thương do người khác gây ra (ví dụ: theo yêu cầu của những người ứng cứu khẩn cấp). Chấn thương phức tạp, đặc biệt là chấn thương xảy ra trong giai đoạn đầu của cuộc đời và liên quan đến mối quan hệ mật thiết (ví dụ: với người chăm sóc), làm tăng khả năng bệnh nhân phát sinh PTSD với các triệu chứng phân ly (2, 3).

Ngoài tiền sử bị lạm dụng tình dục và làm dụng thể chất thời thơ ấu, các yếu tố khác liên quan đến các triệu chứng phân ly sau này trong cuộc sống bao gồm bạo lực thể xác, xấu hổ và tội lỗi (3).

Một khảo sát dựa trên dân số từ 16 quốc gia đã báo cáo rằng gần 15% số người bị PTSD cũng có các triệu chứng phân ly của giải thể nhân cách và tri giác sai thực tại (4). Bệnh nhân có các triệu chứng phân ly và PTSD đặc trưng bởi mức độ tái trải nghiệm các triệu chứng cao hơn, khởi phát PTSD ở thời thơ ấu, tiếp xúc nhiều với chấn thương và nghịch cảnh thời thơ ấu (trước khi khởi phát PTSD), suy giảm vai trò nghiêm trọng (ví dụ: khó khăn trong việc thực hiện trách nhiệm công việc và hoàn thành công việc quanh nhà) và có ý định tự tử.

Các cơ chế thần kinh của các phản ứng khác nhau đối với chấn thương đang được nghiên cứu. Trải qua chấn thương thể chất đột ngột hoặc mối đe dọa của nó sẽ làm rối loạn điều hòa cảm xúc, gây ra phản ứng tăng nhạy cảm quá độ của thần kinh thực vật và phá vỡ tính liên tục của trải nghiệm và kỳ vọng của một người về tương lai. Một phân tích về kết quả chụp MRI chức năng (fMRI) và PET ở các bệnh nhân cho thấy loại PTSD tăng nhạy cảm quá độ phổ biến hơn liên quan đến việc tăng amygdala và hoạt động của thùy đảo phía trước và giảm hoạt động của đai thùy trước trán giữa và hoạt động của đai mỏ trước (5). Kết quả là, nhận thức bị ảnh hưởng lấn át. Trong phân nhóm phân ly của PTSD, các kích hoạt bị đảo ngược, dẫn đến việc kìm nén cảm xúc quá mức phù hợp với rối loạn giải thể nhân cách và tri giác sai thực tại.

Mặc dù không phải tất cả những người đáp ứng các tiêu chuẩn của PTSD đều có mức độ phân ly cao, nhưng hầu hết các bệnh nhân có triệu chứng phân ly ở mức độ cao đều đáp ứng các tiêu chuẩn của PTSD (6).

• Cách tiếp cận sửa đổi đối với liệu pháp tâm lý được sử dụng cho PTSD

Điều trị cần phải được sửa đổi từ các liệu pháp phổ biến và hiệu quả thường được sử dụng cho PTSD tăng nhạy cảm quá độ (tiếp xúc kéo dài và xử lý nhận thức); tiếp xúc trực tiếp có thể gây ra tình trạng phân ly hơn nữa. Phương pháp trị liệu được khuyến nghị là liệu pháp tâm lý theo giai đoạn liên quan đến việc tiếp xúc dần dần; xác định triệu chứng phân ly; ổn định, làm rõ và thảo luận về các triệu chứng phân ly; khám phá các yếu tố gây căng thẳng có thể dẫn đến các giai đoạn phân ly; và kiểm soát nguy cơ tái trở thành nạn nhân (1, 2). Tuy nhiên, dữ liệu là nghiên cứu hỗn hợp và nghiên cứu tiếp theo đã gợi ý rằng các yếu tố thiết yếu của liệu pháp tâm lý tái xử lý nhận thức và dựa trên phơi nhiễm có hiệu quả đối với PTSD cũng có thể có tác dụng tốt với những người có các triệu chứng phân ly nổi bật (3, 4).

Thôi miên cũng có thể hữu ích để giúp bệnh nhân chứa đựng và xử lý lại những ký ức đau buồn. Nó có thể giúp bệnh nhân duy trì sự thoải mái về thể chất, do đó sử dụng sự phân ly để bảo vệ họ khỏi những kích thích không mong muốn trong khi thay đổi quan điểm của họ về những trải nghiệm chấn thương (ví dụ: giúp họ nhận ra những gì họ đã làm để bảo vệ bản thân hoặc những người khác trong thời gian chấn thương). Kỹ thuật này có thể cho phép họ tái cấu trúc trải nghiệm giải thể nhân cách và tri giác sai thực tại, đồng thời học cách kiểm soát nhu cầu phân ly của họ (5, 6).

Có phân ly làm phức tạp thêm việc tiên lượng và điều trị loại PTSD phụ này vì nhiều người trong số này tránh xa việc đối mặt với những ảnh hưởng của chấn thương, khiến việc điều trị trở nên khó khăn hơn (1).

Chán ăn tâm thần được đặc trưng bởi sự theo đuổi không ngừng một cách cực đoan về hình thể mỏng manh, nỗi sợ hãi về bị béo phì, hình ảnh cơ thể bị méo mó, và hạn chế ăn vào so với nhu cầu, dẫn đến trọng lượng cơ thể thấp. Chẩn đoán là lâm sàng. Hầu hết điều trị là với một số hình thức trị liệu tâm lý. Sự tham gia của gia đình là rất quan trọng đối với việc chăm sóc bệnh nhân trẻ tuổi. Olanzapin có thể giúp tăng cân.

Căn nguyên của chứng chán ăn tâm thần vẫn chưa được biết rõ.

Ngoại trừ là nữ giới thì chỉ có rất ít yếu tố được xác định là yếu tố nguy cơ. Trong một số nền văn hóa, béo phì được coi là không hấp dẫn và không lành mạnh, và mong muốn trở nên gầy mỏng là phổ biến, ngay cả ở trẻ em. Hơn 50% số trẻ gái trước tuổi dậy thì ở Hoa Kỳ có chế độ ăn kiêng khem hoặc dùng các phương thức khác để kiểm soát cân nặng của mình. Quá lo lắng về cân nặng hoặc tiền sử ăn kiêng dường như cho thấy nguy cơ gia tăng và có khuynh hướng di truyền, và các nghiên cứu trên toàn bộ bộ gen đã bắt đầu xác định các locus cụ thể có liên quan đến tăng nguy cơ.

Các yếu tố gia đình và xã hội có thể đóng vai trò. Nhiều bệnh nhân thuộc tầng lớp trung lưu hoặc thượng lưu, họ quá tỉ mỉ và cưỡng ép, có trí thông minh trung bình và có tiêu chuẩn cao về thành tích và thành đạt.

Bất thường nội tiết là phổ biến trong chán ăn tâm thần; chúng bao gồm

• Nồng độ hormone tuyến sinh dục thấp

• Giảm nhẹ mức thyroxine (T4) và triiodothyronine (T3)

• Tăng tiết cortisol

Thường bị mất kinh nguyệt, nhưng việc mất kinh nguyệt không còn là một tiêu chuẩn chẩn đoán nữa. Mật độ xương giảm. Ở những bệnh nhân suy dinh dưỡng nặng, hầu như mọi hệ thống cơ quan lớn đều có thể bị ảnh hưởng. Tính nhạy cảm với nhiễm trùng thường không tăng lên.

Sự mất nước và kiềm chuyển hóa có thể xảy ra, K và/hoặc Na huyết tương có thể thấp; tất cả đều trầm trọng bởi nôn ói và thuốc nhuận tràng hoặc thuốc lợi tiểu.

Khối lượng cơ tim, kích thước buồng tim và lượng máu bơm ra đều giảm, sa van hai lá thường được phát hiện. Một số bệnh nhân khoảng QT kéo dài (ngay cả khi được nhịp tim đã được hiệu chỉnh), trong đó, cùng với các rối loạn điện giải có thể dẫn đến nhịp tim nhanh và bất thường. Đột tử, hầu hết là do nhịp thất nhanh và bất thường, có thể xảy ra.

Chứng chán ăn tâm thần có thể nhẹ và thoáng qua hoặc nghiêm trọng và lâu dài.

Mặc dù nhẹ cân, hầu hết bệnh nhân lo ngại rằng họ nặng quá mức hoặc các vùng cơ thể cụ thể (ví dụ, đùi, mông) quá béo. Họ cố gắng giảm cân mặc dù có sự trấn an và cảnh báo từ bạn bè và thành viên trong gia đình rằng họ rất gầy hoặc thậm chí còn thiếu cân, và họ cho rằng bất kỳ sự tăng cân nào đều là sự thất bại không thể chấp nhận được trong việc tự kiểm soát. Sự bận tâm và lo lắng về tăng cân ngay cả khi đã xuất hiện biểu hiện hốc hác.

Chán ăn là một sự nhầm lẫn trong việc sử dùng từ vì sự thèm ăn thường kéo dài cho đến khi bệnh nhân trở nên suy mòn. Bệnh nhân bận tâm với thức ăn:

• Họ nghiên cứu chế độ ăn uống và năng lượng.

• Họ tích trữ, giấu giếm và lãng phí thức ăn.

• Họ thu thập các công thức nấu ăn.

• Họ chuẩn bị các món ăn công phu cho người khác.

Bệnh nhân thường phóng đại lượng thức ăn của họ và hành vi che giấu, ví dụ như gây nôn. Cuồng ăn/tự đào thải thức ăn xảy ra ở 30 đến 50% số bệnh nhân. Những người khác chỉ đơn giản hạn chế lượng thức ăn của họ.

Nhiều bệnh nhân chán ăn tâm thần cũng tập thể dục quá mức để kiểm soát trọng lượng. Ngay cả những bệnh nhân xuất hiện gầy mòn vẫn có xu hướng hoạt động rất tích cực (bao gồm theo đuổi các chương trình tập luyện mạnh mẽ).

Các than phiền về đầy bụng, khó chịu ở bụng, và táo bón là phổ biến. Hầu hết phụ nữ mắc chứng biếng ăn tâm thần đều ngừng kinh nguyệt. Bệnh nhân thường mất quan tâm đến tình dục. Trầm cảm xảy ra một cách thường xuyên.

Những triệu chứng cơ thể thường gặp bao gồm nhịp tim chậm, hạ huyết áp, hạ thân nhiệt, xuất hiện lông tơ (lông mềm, mịn thường chỉ có ở trẻ sơ sinh) hoặc rậm lông nhẹ, và phù nề. Mỡ cơ thể giảm đáng kể. Bệnh nhân nôn ói có thể bị ăn mòn men răng, tăng kích thước tuyến nước bọt nhưng không đau và/hoặc thực quản bị viêm.

• Tiêu chuẩn lâm sàng

Không nhận ra sự nghiêm trọng của trọng lượng cơ thể thấp và ăn uống hạn chế là những đặc điểm nổi bật của chứng chán ăn tâm thần. Bệnh nhân chống lại việc đánh giá và điều trị; họ thường được các thành viên trong gia đình đưa đến sự chú ý của bác sĩ hoặc do bệnh tật liên tục.

Tiêu chuẩn lâm sàng cho chẩn đoán chứng biếng ăn tâm thần (1) bao gồm như sau:

• Hạn chế tiếp nhận thức ăn dẫn đến trọng lượng cơ thể thấp

• Nỗi sợ bị thừa cân hay béo phì (được khẳng định bởi bệnh nhân hoặc biểu hiện dưới dạng hành vi gây trở ngại cho sự tăng cân)

• Rối loạn về hình ảnh bản thân (nhận thức sai về trọng lượng và/hoặc diện mạo) hoặc phủ định sự nghiêm trọng của bệnh tật

Ở người lớn, trọng lượng cơ thể thấp được định nghĩa bằng cách sử dụng chỉ số khối cơ thể (BMI). BMI < 17 kg/m² được coi là thấp đáng kể; BMI 17 đến < 18,5 kg/m² có thể thấp đáng kể tùy thuộc vào mức điểm xuất phát của bệnh nhân.

Đối với trẻ em và thanh thiếu niên, bách phân vị chỉ số BMI theo lứa tuổi được sử dụng; phần trăm thứ 5 thường được coi là điểm cắt. Tuy nhiên, trẻ em trên bách phân vị thứ 5 không duy trì quỹ đạo tăng trưởng dự kiến cũng có thể được coi là đáp ứng các tiêu chuẩn cân nặng cơ thế thấp; bách phân vị BMI đối với bảng độ tuổi và biểu đồ tăng trưởng chuẩn có sẵn từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (xem Biểu đồ tăng trưởng CDC). Máy tính BMI riêng biệt có sẵn cho trẻ em và thanh thiếu niên.

Bệnh nhân có thể xuất hiện tốt và có ít, nếu có, bất thường trong xét nghiệm máu. Chìa khóa để chẩn đoán là xác định những nỗ lực không ngừng để tránh tăng cân và nỗi sợ béo mãnh liệt không giảm đi khi giảm cân.

Tỉ lệ tử vong cao, tới 10% mỗi thập kỷ trong số những người bị bệnh tìm đến y tế; bệnh nhẹ mà không được nhận ra có lẽ ít khi dẫn đến tử vong. Với điều trị, tiên lượng như sau:

• Một nửa số bệnh nhân lấy lại được phần lớn hoặc tất cả số cân bị mất, và bất kỳ các biến chứng nội tiết và các biến chứng khác đều hồi phục.

• Khoảng một phần tư có kết quả ở mức trung gian và có thể tái phát.

• Một phần tư còn lại có kết quả kém, bao gồm tái phát và các biến chứng về thể chất và tâm thần liên tục

Trẻ em và thanh thiếu niên được điều trị chứng chán ăn tâm thần có kết quả tốt hơn người lớn.

• Bổ sung dinh dưỡng

• Liệu pháp tâm lý (ví dụ: liệu pháp hành vi nhận thức)

• Đối với trẻ em và thanh thiếu niên, điều trị dựa trên gia đình

• Đôi khi thuốc chống loạn thần thế hệ 2

Việc điều trị chán ăn tâm thần có thể đòi hỏi can thiệp ngắn hạn duy trì mạng sống để hồi phục lại cân nặng cơ thể. Khi mất cân nặng ở mức trầm trọng hoặc nhanh hoặc khi trọng lượng giảm xuống dưới 75% trọng lượng thông thường thì việc khôi phục lại trọng lượng sẽ trở nên rất quan trọng và cần cân nhắc điều trị ở bệnh viện. Nếu có bất kì nghi ngờ, bệnh nhân nên được nhập viện.

Điều trị ngoại trú có thể bao gồm sự hỗ trợ và giám sát khác nhau và thường bao gồm một nhóm những người hỗ trợ.

Bổ sung dinh dưỡng thường được sử dụng với liệu pháp hành vi có mục tiêu phục hồi trọng lượng rõ ràng. Bổ sung dinh dưỡng, bắt đầu bằng khoảng 30 đến 40 kcal/kg/ngày, có thể tăng cân lên đến 1,5 kg/tuần trong thời gian chăm sóc nội trú và 0,5 kg/tuần trong thời gian chăm sóc ngoại trú. Cho ăn bằng thức ăn đặc là tốt nhất; nhiều kế hoạch phục hồi cân nặng cũng sử dụng thực phẩm chức năng dạng lỏng. Những bệnh nhân kém sức đề kháng, suy dinh dưỡng đôi khi cần cho ăn bằng ống thông mũi dạ dày.

Canxi 1200 đến 1500 mg/ngày và vitamin D 600 đến 800 IU/ngày thường được kê cho tình trạng mất xương.

Một khi tình trạng dinh dưỡng, dịch và điện giải đã được ổn định, bắt đầu điều trị dài hạn. Tâm lý trị liệu ngoại trú là nền tảng của điều trị. Các phương pháp điều trị nên nhấn mạnh đến các kết quả về hành vi như ăn uống bình thường và cân nặng. Điều trị nên tiếp tục trong một năm sau khi cân nặng được phục hồi. Kết quả tốt nhất ở trẻ vị thành niên bị rối loạn < 6 tháng.

Liệu pháp gia đình, đặc biệt là sử dụng mô hình Maudsley (còn được gọi là điều trị dựa vào gia đình), rất hữu ích cho thanh thiếu niên. Mô hình này có 3 giai đoạn:

• Các thành viên trong gia đình được dạy cách cho trẻ vị thành niên ăn trở lại (ví dụ, thông qua bữa ăn gia đình được giám sát) và do đó khôi phục trọng lượng của thanh thiếu niên (ngược với cách tiếp cận trước đó, mô hình này không đổ lỗi cho gia đình hoặc thanh thiếu niên).

• Kiểm soát việc ăn uống dần dần được đưa trở lại cho trẻ vị thành niên.

• Sau khi trẻ vị thành niên có thể duy trì trọng lượng đã phục hồi, liệu pháp tập trung vào việc tạo ra một nhân dạng trẻ vị thành niên khỏe mạnh.

Điều trị chán ăn tâm thần là vấn đề phức tạp bởi người bệnh ghê sợ việc tăng cân và phủ định bệnh tật. Bác sĩ nên cố gắng tạo ra một mối quan hệ từ tốn, quan tâm và ổn định trong khi vẫn khuyến khích tiếp nhận thức ăn một cách hợp lý.

Điều trị cũng bao gồm theo dõi thường xuyên và thường là một nhóm các bác sĩ chăm sóc sức khỏe, bao gồm một chuyên gia dinh dưỡng, người có thể cung cấp các kế hoạch bữa ăn cụ thể hoặc thông tin về lượng calo cần thiết để khôi phục lại trọng lượng bình thường.

Mặc dù tâm lý trị liệu là chính, nhưng thuốc đôi khi cũng có hiệu quả. Olanzapine lên đến 10 mg đường uống x 1 lần/ngày có thể giúp tăng cân.

• Bệnh nhân chán ăn tâm thần có một sự sợ hãi mãnh liệt về việc tăng cân hoặc trở nên béo vẫn tồn tại mặc dù có bằng chứng ngược lại.

• Ở nhóm hạn chế ăn, bệnh nhân hạn chế ăn uống và đôi khi tập thể dục quá mức nhưng không thường xuyên có việc cuồng ăn hay tự đào thải thức ăn.

• Ở loại cuồng ăn/tự đào thải thức ăn, bệnh nhân thường xuyên cuồng ăn và/hoặc gây nôn và/hoặc lạm dụng thuốc nhuận tràng, thuốc lợi tiểu, hoặc rửa ruột trong nỗ lực tẩy sạch thức ăn.

• Ở người lớn, BMI thấp đáng kể (thường là BMI < 17 kg/m²), và ở thanh thiếu niên, phân vị BMI thấp (thường < phân vị thứ 5) hoặc không tăng như mong đợi đối với sự phát triển bình thường.

• Các bất thường về nội tiết hoặc điện giải hoặc rối loạn nhịp tim có thể phát triển và có thể tử vong.

• Điều trị bằng bổ sung dinh dưỡng, tâm lý trị liệu (ví dụ: liệu pháp nhận thức-hành vi), và đối với thanh thiếu niên, liệu pháp dựa vào gia đình; olanzapine có thể có hiệu quả.

Ăn vô độ tâm thần được đặc trưng bởi các giai đoạn cuồng ăn lặp đi lặp lại, theo sau là một số hành vi bù trừ như tự đào thải thức ăn (tự gây ra nôn ói, thuốc nhuận tràng hoặc thuốc lợi tiểu), tập thể dục, nhịn ăn, hoặc tập thể dục; các giai đoạn phải xảy ra ít nhất 1 lần/tuần trong 3 tháng. Chẩn đoán dựa trên bệnh sử và thăm khám. Điều trị bằng liệu pháp tâm lý và thuốc chống trầm cảm.

Rối loạn nghiêm trọng về dịch và điện giải, đặc biệt là hạ kali huyết, đôi khi xảy ra. Rất hiếm khi, trong giai đoạn cuồng ăn hoặc tự đào thải thức ăn có rách dạ dày hay thực quản, dẫn đến các biến chứng nguy hiểm đến tính mạng.

Bởi vì sự giảm cân đáng kể không xảy ra nên không có những biến chứng thể chất nghiêm trọng khác xảy ra với chứng biếng ăn tâm thần. Tuy nhiên, bệnh cơ tim có thể là do lạm dụng lâu dài siro ipecac để gây nôn.

Những bệnh nhân mắc chứng cuồng ăn thường mô tả hành vi thanh trừng. Các cơn cuồng ăn liên quan đến việc ăn nhanh một lượng thực phẩm lớn hơn nhiều so với hầu hết mọi người sẽ ăn trong một khoảng thời gian tương tự dưới những hoàn cảnh tương tự nhau (ví dụ, số lượng được coi là quá mức cho bữa ăn bình thường so với bữa ăn ngày lễ có thể khác nhau) kèm theo cảm giác mất kiểm soát.

Bệnh nhân có xu hướng ăn các thực phẩm ngọt, nhiều chất béo (ví dụ, kem, bánh). Lượng thức ăn tiêu thụ trong một cơn cuồng ăn rất đa dạng, đôi khi có thể đến hàng ngàn calo. Cuồng ăn có xu hướng thành từng giai đoạn, thường bị khởi phát bởi căng thẳng tâm lý xã hội, có thể xảy ra thường xuyên vài lần trong ngày, và thường được thực hiện trong bí mật.

Cuồng ăn được đi kèm với các hành vi bù trừ: tự gây nôn, sử dụng thuốc nhuận tràng hoặc thuốc lợi tiểu, tập thể dục quá mức, và/hoặc nhịn ăn.

Bệnh nhân thường có cân nặng bình thường; chỉ một số ít bệnh nhân bị thừa cân hoặc béo phì. Tuy nhiên, bệnh nhân quá quan tâm đến trọng lượng cơ thể và/hoặc hình dáng của họ; họ thường không hài lòng với cơ thể của họ và nghĩ rằng họ cần phải giảm cân.

Bệnh nhân mắc chứng ăn vô độ tâm thần có khuynh hướng nhìn nhận hoặc ăn năn hối lỗi hoặc bị tội về hành vi của họ so với những người có chứng chán ăn tâm thần và có nhiều khả năng thừa nhận mối quan tâm của họ khi được hỏi bởi một bác sĩ có sự thông cảm. Họ cũng ít bị cô lập về mặt xã hội và dễ có hành vi sung động, lạm dụng ma túy và rượu, và trầm cảm. Trầm cảm, lo âu (ví dụ liên quan đến cân nặng và/hoặc tình huống xã hội) và các rối loạn lo âu phổ biến hơn ở những bệnh nhân này.

• Liệu pháp nhận thức-hành vi

• Liệu pháp tâm lý tương tác cá nhân

• Các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI)

Liệu pháp nhận thức-hành vi là phương pháp điều trị được lựa chọn cho chứng cuồng ăn bulimia. Liệu pháp thường bao gồm 16 đến 20 buổi riêng lẻ từ 4 đến 5 tháng, mặc dù nó cũng có thể được thực hiện dưới dạng liệu pháp nhóm. Điều trị nhằm mục đích

• Tăng động lực cho sự thay đổi

• Thay thế ăn uống thất thường bằng cách ăn uống linh hoạt

• Giảm sự quan tâm không đáng có với hình dạng và trọng lượng cơ thể

• Ngăn ngừa tái phát

Liệu pháp hành vi nhận thức giúp loại bỏ tình trạng ăn uống vô độ và tháo rửa ở khoảng 30% đến 50% số bệnh nhân. Nhiều người khác cho thấy sự cải thiện; một số từ bỏ điều trị hoặc không đáp ứng. Cải thiện thường được duy trì dài hạn tốt.

Trong liệu pháp tâm lý giữa các cá nhân, mục tiêu là giúp bệnh nhân xác định và thay đổi các vấn đề liên quan đến giao tiếp, tương tác cá nhân hiện tại mà có thể có thể là yếu tố duy trì rối loạn ăn uống. Việc điều trị vừa không trực tiếp vừa không diễn giải và không tập trung trực tiếp vào các triệu chứng của rối loạn ăn uống. Tâm lý trị liệu giữa các cá nhân có thể được coi là một giải pháp thay thế khi liệu pháp nhận thức-hành vi không khả dụng.

Sử dụng đơn độc các SSRI làm giảm tần suất cuồng ăn và nôn ói, mặc dù các kết quả lâu dài không được biết rõ. SSRI cũng có hiệu quả trong điều trị chứng lo âu và trầm cảm đồng diễn. Fluoxetine được phê duyệt để điều trị chứng cuồng ăn bulimia; khuyến nghị dùng 1 liều 60 mg, đường uống x 1 lần/ngày (liều này cao hơn liều thường được sử dụng cho bệnh trầm cảm).

• Ăn vô độ tâm thần liên quan đến những giai đoạn lặp lại việc cuồng ăn và theo sau bởi hành vi bù trừ không thích hợp như tự gây nôn, lạm dụng thuốc nhuận tràng hoặc lợi tiểu, nhịn ăn hoặc tập thể dục quá mức.

• Không giống như bệnh nhân chán ăn tâm thần, bệnh nhân hiếm khi bị giảm cân nhiều hoặc xuất hiện thiếu hụt dinh dưỡng.

• Thường xuyên tự gây nôn ói có thể ăn mòn men răng và/hoặc gây viêm thực quản.

• Rối loạn nghiêm trọng về dịch và điện giải, đặc biệt là hạ kali huyết, đôi khi xảy ra.

• Vỡ thực quản hoặc dạ dày hoặc bệnh cơ tim là những biến chứng hiếm gặp.

• Điều trị bằng liệu pháp nhận thức-hành vi và đôi khi là SSRI.

Rối loạn ăn uống vô độ được đặc trưng bởi các đợt tiêu thụ một lượng lớn thức ăn tái diễn với cảm giác mất kiểm soát. Sau cuồng ăn không phải là hành vi bù trừ, như tự gây nôn hoặc lạm dụng các thuốc nhuận tràng. Chẩn đoán là lâm sàng. Điều trị bằng liệu pháp hành vi nhận thức hoặc đôi khi liệu pháp tâm lý giữa các cá nhân hoặc thuốc (thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin [SSRIs] hoặc lisdexamfetamine).

Trong một giai đoạn cuồng ăn, bệnh nhân tiêu thụ một lượng thức ăn lớn hơn nhiều so với hầu hết mọi người ăn trong một khoảng thời gian và bối cảnh tương tự. Trong và sau khi say, mọi người cảm thấy như mất kiểm soát. Cuồng ăn không đi kèm với các hành vi thanh lọc (bằng cách tự gây nôn, lạm dụng thuốc nhuận tràng, thuốc lợi tiểu hoặc thụt), tập thể dục quá mức hoặc nhịn ăn. Cuồng ăn xảy ra trong các đợt; nó không liên quan đến việc ăn quá nhiều (“ăn thả cửa”).

Những người mắc chứng rối loạn ăn uống vô độ rất đau khổ vì nó. Trầm cảm nhẹ đến trung bình và mối bận tâm về hình dáng cơ thể, cân nặng hoặc cả hai đều phổ biến hơn ở những người béo phì mắc chứng rối loạn ăn uống vô độ so với những người có cùng cân nặng nhưng không ăn vô độ.

• Liệu pháp nhận thức-hành vi

• Đôi khi liệu pháp tương tác cá nhân

• Cân nhắc điều trị bằng thuốc, thường là thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) hoặc lisdexamfetamine

Liệu pháp nhận thức hành vi là phương pháp điều trị được nghiên cứu nhiều nhất và hỗ trợ tốt nhất cho chứng rối loạn cuồng ăn, nhưng liệu pháp tâm lý giữa các cá nhân có vẻ hiệu quả không kém. Cả hai kết quả đều dẫn đến tỷ lệ thuyên giảm ≥ 60%, và sự cải thiện thường được duy trì tốt trong thời gian dài. Những phương pháp điều trị này không làm giảm cân đáng kể ở bệnh nhân béo phì.

Điều trị hành vi giảm cân theo truyền thống có hiệu quả ngắn hạn trong việc giảm bớt cuồng ăn, nhưng bệnh nhân có xu hướng tái phát. Thuốc chống trầm cảm (ví dụ SSRI) cũng có hiệu quả ngắn hạn trong việc loại bỏ việc cuồng ăn, nhưng hiệu quả lâu dài vẫn chưa được biết rõ. Lisdexamfetamine được phê duyệt để điều trị chứng rối loạn ăn uống vô độ từ trung bình đến nặng. Nó có thể làm giảm số ngày say và giảm cân nhẹ, nhưng hiệu quả lâu dài của nó là không rõ ràng. Thuốc ức chế sự thèm ăn (ví dụ, topiramate) hoặc thuốc giảm cân (ví dụ orlistat) có thể hữu ích.

• Những người mắc chứng rối loạn ăn uống vô độ có các giai đoạn tiêu thụ một lượng lớn thức ăn, không bù lại được bằng cách nôn mửa hoặc nôn mửa, và có xu hướng thừa cân hoặc béo phì.

• Chẩn đoán chứng rối loạn ăn uống vô độ dựa trên các tiêu chuẩn lâm sàng (bao gồm ăn uống vô độ, trung bình ít nhất 1 lần/tuần trong 3 tháng, kèm theo cảm giác ăn uống thiếu kiểm soát).

• Điều trị bằng liệu pháp hành vi nhận thức hoặc tâm lý trị liệu giữa các cá nhân và đôi khi dùng thuốc (ví dụ: SSRI, lisdexamfetamine).

Rối loạn ăn/hạn chế ăn (ARFID) được đặc trưng bởi hạn chế ăn; nó không bao gồm việc có một hình ảnh cơ thể méo mó hoặc bị bận tâm với hình ảnh cơ thể (ngược với chứng biếng ăn tâm thần và chứng cuồng ăn).

Bệnh nhân mắc chứng rối loạn ăn kiêng/hạn chế ăn uống tránh ăn thức ăn và hạn chế ăn đến mức họ có ≥ 1 trong những điều sau:

• Giảm cân một cách đáng kể, hoặc ở trẻ em, không phát triển như mong đợi

• Sự thiếu hụt dinh dưỡng đáng kể

• Phụ thuộc vào nuôi dưỡng đường ruột (ví dụ, thông qua xông ăn) hoặc bổ sung dinh dưỡng đường miệng

• Rối loạn chức năng tâm lý xã hội một cách đáng kể

Thiếu hụt dinh dưỡng có thể đe dọa tính mạng, và hoạt động xã hội (ví dụ như tham gia các bữa ăn gia đình, dành thời gian cho bạn bè trong các tình huống có thể xảy ra khi ăn) có thể bị suy giảm rõ rệt.

• Liệu pháp nhận thức-hành vi

Liệu pháp hành vi nhận thức thường được sử dụng để giúp bệnh nhân bình thường hóa việc ăn uống của họ. Nó cũng có thể giúp họ cảm thấy bớt lo lắng về những gì họ ăn.

• Trong rối loạn né tránh/hạn chế tiếp nhận thức ăn có thể gây sụt cân đáng kể và sự thiếu hụt dinh dưỡng có thể đe dọa tính mạng, và các chức năng xã hội (ví dụ tham gia vào các bữa ăn gia đình) có thể bị suy giảm đáng kể.

• Chẩn đoán dựa trên các tiêu chí cụ thể, đặc biệt là phân biệt rối loạn ăn uống hạn chế chán ăn tâm thần hoặc tâm thần kinh.

• Điều trị bằng liệu pháp hành vi nhận thức, nhằm mục đích bình thường hóa việc ăn uống của bệnh nhân.

Dị thực là việc ăn các những thứ không có dinh dưỡng, không phải là thực phẩm liên tục ≥ 1 tháng khi không thích hợp với tuổi phát triển (ví dụ, dị thực không được chẩn đoán ở trẻ em < 2 tuổi) và cũng không phải là một phần của truyền thống văn hoá (ví dụ, y học dân gian, nghi thức tôn giáo, hoặc thực tế thông thường, chẳng hạn như ăn đất sét (kaolin) ở Georgia Piedmont).

• Tiêu chuẩn lâm sàng (1)

Pica được chẩn đoán khi

• Một bệnh nhân liên tục ăn không có chất dinh dưỡng, không phải thực phẩm trong thời gian ≥ 1 tháng.

• Việc nuốt phải các chất liệu này không phù hợp với trình độ phát triển của bệnh nhân.

• Nuốt phải những tài liệu này không phải là một phần của truyền thống văn hóa.

• Nếu nuốt phải xảy ra ở một bệnh nhân với một rối loạn khác, nó là đủ dai dẳng và nghiêm trọng để đảm bảo điều trị cụ thể.

Dị thực không được chẩn đoán ở trẻ em < 2 tuổi bởi vì ở tuổi đó, ăn các vật liệu như vậy được coi là một phần của sự phát triển bình thường.

Nếu bác sĩ nghi ngờ pica, họ đánh giá tình trạng dinh dưỡng để kiểm tra giảm cân và thiếu hụt dinh dưỡng.

Đôi khi pica được chẩn đoán khi bệnh nhân có các triệu chứng tắc ruột (ví dụ như chuột rút nặng, táo bón), ngộ độc chì hoặc nhiễm ký sinh trùng gây ra một chuyến đi đến phòng cấp cứu hoặc bác sĩ lâm sàng.

Các xét nghiệm có thể được thực hiện dựa trên các triệu chứng của bệnh nhân và/hoặc các chất ăn vào. Chúng bao gồm các xét nghiệm máu để kiểm tra ngộ độc chì khi ăn mảnh vụn và kiểm tra phân để phát hiện ký sinh trùng khi ăn đất.

• Chẩn đoán dị thực ở những bệnh nhân ăn dai dẳng, không phải thực phẩm trong thời gian ≥ 1 tháng; dị thực không được chẩn đoán ở trẻ em < 2 tuổi.

• Thông thường, dị thực không gây tác hại đáng kể về mặt y tế, nhưng cần kiểm tra bệnh nhân về giảm cân và thiếu hụt dinh dưỡng và, nếu các triệu chứng gợi ý, xem có bị tắc ruột hay không, nhiễm ký sinh trùng.

• Các kỹ thuật sửa đổi hành vi có thể giúp ích, nhưng ít được biết về các phương pháp điều trị cụ thể cho bệnh pica.

• Điều trị thiếu hụt dinh dưỡng và các biến chứng khác khi cần thiết.

Nhai lại là trào ngược thức ăn sau khi ăn; trào ngược không liên quan đến buồn nôn hoặc nôn và có thể là tự nguyện.

• Thay đổi hành vi

Các kỹ thuật sửa đổi hành vi, bao gồm các phương pháp điều trị sử dụng các chiến lược nhận thức-hành vi, có thể có hiệu quả.

• Nhai lại là trào ngược thức ăn sau khi ăn nhưng không liên quan đến buồn nôn hoặc nôn khan tự nhiên.

• Một số bệnh nhân bị rối loạn nhai lại nhận thức được rằng hành vi đó là không thể chấp nhận được và cố gắng che giấu hoặc che giấu nó.

• Một số hạn chế ăn bao nhiêu (để tránh cho người khác thấy mình bị trào ngược), đôi khi dẫn đến giảm cân hoặc thiếu dinh dưỡng.

• Chẩn đoán rối loạn nhai lại ở những bệnh nhân báo cáo lại trào ngược thức ăn trong ≥ 1 tháng sau khi loại trừ các nguyên nhân có thể khác (ví dụ, rối loạn tiêu hóa, rối loạn ăn uống khác).

• Điều trị bằng cách sử dụng các kỹ thuật sửa đổi hành vi.