Có phải ai cũng mắc ADHD không?

Chỉ cần dành vài phút trực tuyến, bạn có thể cảm thấy hầu như ai cũng mắc chứng ADHD qua những triệu chứng hay những góc nhìn của người bị mắc ADHD trên mạng xã hội.

Các trang mạng xã hội tràn ngập những chia sẻ về những khó khăn liên quan đến khả năng tập trung, bạn bè thường nói đùa rằng “Mình bị ADHD” sau khi làm mất chìa khóa, và chẩn đoán ADHD ở người lớn đang được chỉ ra nhiều hơn bao giờ hết.

Sự gia tăng trong các cuộc trò chuyện và chẩn đoán này đặt ra câu hỏi: liệu có phải ai cũng mắc ADHD không?

Câu trả lời ngắn gọn là không – phần lớn mọi người không mắc chứng rối loạn thiếu chú ý/tăng động. Tuy nhiên, dễ hiểu tại sao nó lại phổ biến đến vậy.

Trong bài viết này, chúng tôi sẽ phân tích ADHD là gì (Và có phải ai cũng mắc ADHD không?), tại sao chúng ta nghe về nó nhiều hơn hiện nay, cách chẩn đoán đúng đắn hoạt động như thế nào và tại sao việc tự chẩn đoán hoặc coi thường ADHD có thể gây hại nhiều hơn là có lợi.

ADHD là gì? Và có phải ai cũng mắc ADHD không?

ADHD (Rối loạn tăng động giảm chú ý) là một rối loạn phát triển thần kinh thường bắt đầu từ thời thơ ấu và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành.

ADHD ảnh hưởng đến khoảng 5 đến 15% trẻ em trong độ tuổi đi học (Boznovik et al., 2021). Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng ADHD thường bị chẩn đoán một cách lạm dụng, phần lớn vì các tiêu chuẩn được áp dụng không chính xác.

Rối loạn tăng động giảm chú ý được đặc trưng bởi các kiểu mất tập trung dai dẳng (khó tập trung, mất tổ chức, hay quên) và/hoặc tăng động – bốc đồng (bồn chồn, bồn chồn, hành động thiếu suy nghĩ) thường xuyên và nghiêm trọng hơn so với những gì điển hình ở một người cùng độ tuổi.

Nghiên cứu thần kinh cho thấy ADHD bắt nguồn từ não. Những người mắc ADHD có sự khác biệt rõ rệt về cấu trúc não, sự phát triển và hoạt động so với những người không mắc ADHD.

Nói cách khác, ADHD không chỉ là “lười biếng” hay “kém tập trung” mà là một tình trạng có nền tảng sinh học và di truyền. Nó cũng không phải là sự lựa chọn hay kết quả của việc nuôi dạy con cái kém.

Những người mắc chứng ADHD gặp khó khăn trong việc điều chỉnh sự chú ý và hành vi ngay cả khi họ muốn , vì não của họ có cấu trúc khác biệt.

Tuy nhiên, không phải mọi khoảnh khắc mất tập trung hoặc quá khích đều dẫn đến ADHD. Cuộc sống đầy rẫy những điều mất tập trung và bất kỳ ai cũng có thể cảm thấy mất tập trung hoặc bốc đồng vào một lúc nào đó.

Vậy làm sao chúng ta có thể phân biệt được sự mất tập trung hàng ngày với ADHD thực sự? Hiểu được những điểm khác biệt chính sẽ giúp ích.

ADHD so với sự mất tập trung thông thường

Tất cả chúng ta đều có những khoảnh khắc mất tập trung thỉnh thoảng – quên lý do tại sao chúng ta bước vào phòng, trì hoãn một nhiệm vụ nhàm chán hoặc mơ mộng trong cuộc họp. Những trải nghiệm này là một phần của cuộc sống đối với hầu hết mọi người, đặc biệt là trong thế giới đầy sự mất tập trung của chúng ta.

Mọi người đôi khi đều hay quên hoặc mất tập trung; nhưng điểm khác biệt ở ADHD là tần suất, cường độ và tác động của những hành vi này.

Đối với người được chẩn đoán ADHD, các triệu chứng như mất tập trung, hành động bốc đồng hoặc mất kiểm soát ngày xảy ra thường xuyên hơn nhiều và ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động hàng ngày (học tập, công việc, các mối quan hệ).

Ngược lại, một người không mắc ADHD cũng có thể làm mất chìa khóa hoặc thỉnh thoảng trở nên bồn chồn, nhưng điều này không nhất thiết làm hỏng cuộc sống của họ.

Các chuyên gia thường mô tả các triệu chứng ADHD tồn tại liên tục trong cộng đồng nói chung.

Bạn có thể coi sự chú ý và tính bốc đồng giống như một quang phổ – một số người có bản tính rất tập trung và bình tĩnh, hầu hết ở đâu đó ở giữa, và một số lại cực kỳ thiếu chú ý hoặc bốc đồng.

Chỉ những người ở cực điểm của phổ này, có các triệu chứng gây ra các vấn đề mãn tính, mới đáp ứng các tiêu chí để chẩn đoán ADHD. (Cũng giống như hầu hết mọi người thỉnh thoảng bị đau đầu nhưng chỉ một số ít bị đau nửa đầu đủ nghiêm trọng để cần điều trị, nhiều người có một số đặc điểm giống ADHD, nhưng điều đó khác xa với việc mắc một rối loạn lâm sàng.)

Câu chuyện cá nhân: “Tôi từng nói đùa rằng tôi bị ADHD mỗi khi tôi vật lộn để hoàn thành một cuốn sách hoặc dọn dẹp phòng của mình”, một người bình luận đã viết trên một diễn đàn trực tuyến. “Sau đó, tôi gặp bạn cùng phòng của mình, người thực sự bị ADHD. Khi thấy cô ấy vật lộn hàng ngày như thế nào – ngay cả với những thứ tôi thấy dễ dàng – khiến tôi nhận ra mình đã sai lầm như thế nào khi so sánh những sự xao nhãng nhẹ của mình với thực tế của cô ấy”.

Quan điểm này cho thấy việc sử dụng nhãn “ADHD” một cách tùy tiện cho những hành động thường ngày có thể làm giảm bớt những thách thức thực sự mà những người mắc ADHD phải đối mặt.

Điều quan trọng là, nói rằng “mọi người đều có một chút ADHD” không chỉ sai mà còn có thể gây tổn thương.

Những người mắc chứng ADHD thường cảm thấy bị bỏ qua khi người khác cho rằng ai cũng có những triệu chứng đó.

Nhiều dấu hiệu của ADHD thực chất là phiên bản cực đoan của những hành vi thông thường, nhưng đối với người mắc ADHD, những đặc điểm đó tăng lên và khó kiểm soát.

Vì vậy, không phải ai cũng mắc ADHD và việc cho rằng ngược lại sẽ không làm giảm đi mức độ suy nhược của tình trạng này đối với những người thực sự mắc phải.

Tại sao ADHD có vẻ phổ biến hơn ngày nay?

Nếu tương đối ít người mắc ADHD, tại sao gần đây lại có cảm giác như nó xuất hiện ở khắp mọi nơi?

Bạn có thể từng nhìn thấy các vài viết, các video trên các nền tảng mạng xã hội có nội dung như “Bạn mắc ADHD và đây là những thứ bạn không hề nghĩ là ADHD” hay ‘Người bị ADHD kiểu…”,… và khi tìm kiếm Hashtag ADHD trên nền tảng tiktok thì có hơn 4.1M bài đăng và còn các từ khóa liên quan.

Vậy những yếu tố nào khiến nó trở nên phổ biến đến vậy. Ở đây có một số yếu tố đã khiến ADHD trở nên dễ thấy hơn nhiều và được thảo luận thường xuyên trong những năm gần đây:

Sự công nhận tốt hơn và ít kỳ thị hơn

Hiện nay, người ta đã nhận thức rõ hơn về ADHD so với nhiều thập kỷ trước, bao gồm cả việc công nhận tốt hơn ở những nhóm thường bị bỏ qua trong quá khứ (như trẻ em gái hoặc học sinh có thành tích cao).

Kết quả là, nhiều cá nhân thực sự mắc ADHD cuối cùng cũng được xác định và chẩn đoán, thay vì phải chịu đựng những khó khăn của mình vì cho rằng họ “lười biếng” hoặc “mơ mộng”.

Đồng thời, sự kỳ thị xung quanh sức khỏe tâm thần đã giảm đi, do đó, nhiều người lớn sẵn sàng tìm kiếm sự đánh giá mà không cảm thấy xấu hổ.

Những người âm thầm đấu tranh trong nhiều năm hiện đang theo đuổi chẩn đoán ở độ tuổi 20, 30 hoặc sau đó. Những xu hướng này có nghĩa là các trường hợp được báo cáo đã tăng lên – không phải vì mọi người đột nhiên phát triển ADHD, mà vì chúng ta nhận ra tốt hơn các trường hợp đã luôn ở đó.

Ảnh hưởng của phương tiện truyền thông xã hội

Các nền tảng như TikTok và Instagram đã khuếch đại các cuộc thảo luận về ADHD.

Ưu điểm là nội dung trực tuyến (video, meme, câu chuyện cá nhân) đã giúp một số người nhận ra rằng họ có thể mắc ADHD và cảm thấy bớt cô đơn hơn. Nhược điểm là một số nội dung có thể không chính xác hoặc quá đơn giản.

Thật dễ dàng để xem một loạt các đoạn phim về “cuộc đấu tranh với ADHD” và bắt đầu tin rằng mọi sự xao nhãng nhỏ trong cuộc sống đều có nghĩa là bạn mắc ADHD, nhưng cần phải tiếp cận những điều này bằng tư duy phản biện.

Ví dụ, điều quan trọng là phải xem xét người sáng tạo nội dung có trình độ chuyên môn như thế nào để có thể tuyên bố rằng một số đặc điểm nhất định là một phần của ADHD.

Cuộc sống và môi trường hiện đại

Lối sống đa nhiệm, nhịp độ nhanh ngày nay cũng làm nổi bật các vấn đề về sự chú ý. Chúng ta liên tục phải xoay xở với công việc, thông báo và quá tải thông tin, điều này có thể khiến bất kỳ ai cũng cảm thấy mất tập trung.

Trong thời đại phát triển chậm hơn, các vấn đề về sự chú ý nhẹ có thể không được chú ý; nhưng giờ đây chúng gây ra nhiều rắc rối hơn.

Một số chuyên gia chỉ ra rằng xã hội hiện đại đòi hỏi mức độ tập trung và tự tổ chức cao hơn bao giờ hết, vì vậy những người có khó khăn nhỏ về khả năng chú ý cũng cảm thấy căng thẳng hơn.

Ngoài ra, các sự kiện như đại dịch COVID-19 đã làm gián đoạn thói quen và gia tăng căng thẳng, khiến nhiều người nhận ra và giải quyết các vấn đề về khả năng tập trung của mình.

Tất cả những yếu tố này cùng nhau góp phần làm cho ADHD có vẻ phổ biến hơn ngày nay so với trước đây.