Trầm cảm là một rối loạn tâm trạng khiến cá nhân không thể sống cuộc sống bình thường tại nơi làm việc, trong xã hội hoặc trong gia đình. Bài viết này sẽ tổng hợp các cách nhìn nhận của các học thuyết về rối loạn trầm cảm từ đó cung cấp nhìn về rối loạn trầm cảm.
Seligman (1973) gọi trầm cảm là ‘bệnh cảm lạnh thông thường’ của ngành tâm thần học vì tần suất chẩn đoán của nó.
Tùy thuộc vào cách thu thập dữ liệu và cách đưa ra chẩn đoán, có tới 27% một số nhóm dân số có thể mắc chứng trầm cảm tại bất kỳ thời điểm nào (NIMH, 2001; dữ liệu dành cho người lớn tuổi).
Học Thuyết tâm lý về chủ nghĩa hành vi
Chủ nghĩa hành vi nhấn mạnh tầm quan trọng của môi trường trong việc hình thành hành vi. Trọng tâm là hành vi có thể quan sát được và các điều kiện mà cá nhân học được hành vi, cụ thể là điều kiện hóa cổ điển, điều kiện hóa tác động và lý thuyết học tập xã hội.
Do đó, trầm cảm là kết quả của sự tương tác giữa một người với môi trường xung quanh.
Ví dụ, điều kiện hóa cổ điển cho rằng trầm cảm được học thông qua việc liên kết một số kích thích nhất định với trạng thái cảm xúc tiêu cực. Lý thuyết học tập xã hội cho rằng hành vi được học thông qua quan sát, bắt chước và củng cố.
Điều kiện hóa hoạt động
Điều kiện hóa hoạt động nêu rằng trầm cảm là do sự loại bỏ sự củng cố tích cực khỏi môi trường (Lewinsohn, 1974). Một số sự kiện nhất định, chẳng hạn như mất việc, gây ra trầm cảm vì chúng làm giảm sự củng cố tích cực từ người khác (ví dụ, ở gần những người thích bạn).
Người bị trầm cảm thường trở nên ít hoạt động xã hội hơn. Ngoài ra, trầm cảm cũng có thể do người khác vô tình củng cố hành vi trầm cảm.
Ví dụ, khi một người thân yêu mất đi, một nguồn củng cố tích cực quan trọng cũng mất đi. Điều này dẫn đến sự không hoạt động. Nguồn củng cố chính bây giờ là sự thông cảm và sự chú ý của bạn bè và người thân.
Tuy nhiên, điều này có xu hướng củng cố hành vi thích nghi kém, tức là khóc lóc, than phiền và nói về tự tử.
Điều này cuối cùng khiến ngay cả những người bạn thân thiết xa lánh, dẫn đến việc củng cố ít hơn và gia tăng sự cô lập xã hội và bất hạnh. Nói cách khác, trầm cảm là một vòng luẩn quẩn trong đó người đó ngày càng bị đẩy xuống thấp hơn.
Ngoài ra, nếu một người thiếu các kỹ năng xã hội hoặc có cấu trúc tính cách rất cứng nhắc, họ có thể thấy khó khăn trong việc thực hiện các điều chỉnh cần thiết để tìm kiếm các nguồn củng cố mới và thay thế (Lewinsohn, 1974). Vì vậy, họ bị mắc kẹt trong một vòng xoáy đi xuống tiêu cực.
Đánh giá quan trọng
Các lý thuyết về hành vi/học tập có ý nghĩa về mặt trầm cảm phản ứng, khi có nguyên nhân rõ ràng gây ra trầm cảm. Tuy nhiên, một trong những vấn đề lớn nhất đối với lý thuyết này là trầm cảm nội sinh. Đây là chứng trầm cảm không có nguyên nhân rõ ràng (tức là không có điều gì xấu xảy ra với người đó).
Một vấn đề nữa của phương pháp hành vi là nó không xem xét đến ảnh hưởng của nhận thức (suy nghĩ) đến tâm trạng.
Học thuyết tâm lý về tâm động học
Trong những năm 1960, các học thuyết tâm lý về tâm động học thống trị tâm lý học và tâm thần học. Trầm cảm được hiểu theo các thuật ngữ sau:
- sự tức giận hướng vào bên trong (Freud, 1917),
- sự nội tâm hóa của mất mát đối tượng tình yêu,
- những đòi hỏi nghiêm trọng của siêu tôi (Freud, 1917),
- nhu cầu tính cách quá mức về mặt ái kỷ, miệng và/hoặc hậu môn (Chodoff, 1972),
- mất lòng tự trọng (Bibring, 1953; Fenichel, 1968), và
- sự thiếu thốn trong mối quan hệ mẹ con trong năm đầu tiên (Kleine, 1934).
Lý thuyết phân tâm học của Freud là một ví dụ về cách tiếp cận tâm động học . Freud (1917) đề xuất rằng nhiều trường hợp trầm cảm là do các yếu tố sinh học.
Tuy nhiên, Freud cũng lập luận rằng một số trường hợp trầm cảm có thể liên quan đến mất mát hoặc bị cha mẹ từ chối. Trầm cảm giống như đau buồn ở chỗ nó thường xảy ra như một phản ứng trước sự mất mát của một mối quan hệ quan trọng.
Tuy nhiên, có một sự khác biệt quan trọng vì những người bị trầm cảm coi mình là vô giá trị. Điều xảy ra là cá nhân đồng nhất với người đã mất để cơn giận bị kìm nén đối với người đã mất hướng vào bên trong bản thân. Cơn giận hướng nội làm giảm lòng tự trọng của cá nhân và khiến họ dễ bị trầm cảm trong tương lai.
Freud phân biệt giữa mất mát thực tế (ví dụ, cái chết của người thân yêu) và mất mát tượng trưng (ví dụ, mất việc làm). Cả hai loại mất mát đều có thể gây ra chứng trầm cảm bằng cách khiến cá nhân trải nghiệm lại những giai đoạn thời thơ ấu khi họ trải qua sự mất mát tình cảm từ một người quan trọng nào đó (ví dụ, cha mẹ).
Sau đó, Freud đã sửa đổi lý thuyết của mình khi tuyên bố rằng xu hướng nội tâm hóa những đồ vật đã mất là bình thường và trầm cảm chỉ đơn giản là do một siêu ngã quá nghiêm trọng. Do đó, giai đoạn trầm cảm xảy ra khi siêu ngã hoặc lương tâm của cá nhân chiếm ưu thế.
Ngược lại, giai đoạn hưng cảm xảy ra khi bản ngã hoặc lý trí của cá nhân khẳng định chính nó và anh ta/cô ta cảm thấy kiểm soát được.
Để tránh mất mát trở thành trầm cảm, cá nhân cần trải qua thời gian để tang, trong thời gian đó, họ sẽ nhớ lại những ký ức về người đã mất.
Điều này cho phép cá nhân tách mình khỏi người đã mất và giảm bớt sự tức giận hướng nội. Tuy nhiên, những cá nhân rất phụ thuộc vào người khác về lòng tự trọng của họ có thể không thể làm được điều này và do đó vẫn cực kỳ chán nản.
Đánh giá quan trọng
Các lý thuyết phân tâm học về bệnh trầm cảm đã có tác động sâu sắc đến các lý thuyết đương đại về bệnh trầm cảm.
Ví dụ, mô hình trầm cảm của Beck (1983) chịu ảnh hưởng của các ý tưởng phân tâm học như mất lòng tự trọng (liên quan đến quan điểm tiêu cực của Beck về bản thân), mất mát đối tượng (liên quan đến tầm quan trọng của các sự kiện mất mát), sự thiếu thốn bên ngoài do tự luyến (liên quan đến sự nhạy cảm quá mức với việc mất đi các nguồn lực xã hội) và tính cách miệng (liên quan đến tính cách hướng ngoại).
Tuy nhiên, mặc dù có ảnh hưởng lớn, các lý thuyết phân tâm học rất khó để kiểm tra một cách khoa học. Ví dụ, các đặc điểm trung tâm của nó không thể được xác định về mặt hoạt động với độ chính xác đủ để cho phép điều tra thực nghiệm.
Mendelson (1990) đã kết luận bài đánh giá của mình về các lý thuyết phân tâm học về bệnh trầm cảm bằng cách nêu:
“Một đặc điểm nổi bật của những bức tranh ấn tượng về bệnh trầm cảm do nhiều nhà văn vẽ là chúng mang hương vị nghệ thuật hơn là khoa học và có thể đại diện cho trực giác cá nhân sâu sắc cũng như mô tả dữ liệu lâm sàng thô sơ” (trang 31).
Một lời chỉ trích khác liên quan đến việc nhấn mạnh phân tâm học vào các quá trình vô thức, nội tâm và trải nghiệm thời thơ ấu là hạn chế ở chỗ chúng khiến các bác sĩ lâm sàng bỏ qua các khía cạnh bổ sung của bệnh trầm cảm. Ví dụ, tự nói tiêu cực có ý thức (Beck, 1967) hoặc các sự kiện đau khổ đang diễn ra trong cuộc sống (Brown & Harris, 1978).
Góc Nhìn Học thuyết tâm lý về tiếp cận nhận thức
Cách tiếp cận này tập trung vào niềm tin của mọi người hơn là hành vi của họ. Trầm cảm là kết quả của sự thiên vị tiêu cực có hệ thống trong quá trình suy nghĩ.
Các triệu chứng về cảm xúc, hành vi (và có thể là thể chất) là kết quả của bất thường về nhận thức. Điều này có nghĩa là bệnh nhân trầm cảm suy nghĩ khác với những người bình thường về mặt lâm sàng. Cách tiếp cận nhận thức cũng cho rằng những thay đổi trong suy nghĩ xảy ra trước (tức là trước) khi bắt đầu tâm trạng chán nản.
Lý thuyết của Beck (1967)
Một nhà lý thuyết nhận thức chính là Aaron Beck. Ông đã nghiên cứu những người mắc chứng trầm cảm và phát hiện ra rằng họ đánh giá các sự kiện theo cách tiêu cực.
Beck (1967) đã xác định ba cơ chế mà ông cho là chịu trách nhiệm gây ra bệnh trầm cảm:
- Bộ ba nhận thức (suy nghĩ tự động tiêu cực)
- Lược đồ bản thân tiêu cực
- Lỗi trong Logic (tức là xử lý thông tin bị lỗi)
Bộ ba nhận thức là ba dạng suy nghĩ tiêu cực (tức là bất lực và chỉ trích) đặc trưng của những người bị trầm cảm: cụ thể là những suy nghĩ tiêu cực về bản thân, thế giới và tương lai. Những suy nghĩ này có xu hướng tự động ở những người bị trầm cảm vì chúng xảy ra một cách tự phát.
Ví dụ, những người bị trầm cảm có xu hướng coi mình là bất lực, vô giá trị và không đủ năng lực. Họ diễn giải các sự kiện trên thế giới theo cách tiêu cực và bi quan không thực tế, và họ coi thế giới như những chướng ngại vật không thể xử lý được.
Cuối cùng, họ thấy tương lai hoàn toàn vô vọng vì sự vô giá trị của họ sẽ ngăn cản tình hình của họ được cải thiện.
Khi ba thành phần này tương tác với nhau, chúng sẽ can thiệp vào quá trình xử lý nhận thức bình thường, dẫn đến suy giảm nhận thức, trí nhớ và khả năng giải quyết vấn đề, khiến người đó bị ám ảnh bởi những suy nghĩ tiêu cực.
Beck tin rằng những cá nhân dễ bị trầm cảm phát triển một lược đồ bản thân tiêu cực .
Họ sở hữu một tập hợp các niềm tin và kỳ vọng về bản thân về cơ bản là tiêu cực và bi quan. Beck tuyên bố rằng các lược đồ tiêu cực có thể được hình thành trong thời thơ ấu do hậu quả của một sự kiện đau thương. Những trải nghiệm có thể góp phần vào các lược đồ tiêu cực bao gồm:
- Cái chết của cha mẹ hoặc anh chị em ruột.
- Sự từ chối, chỉ trích, bảo vệ quá mức, bỏ bê hoặc ngược đãi của cha mẹ.
- Bị bắt nạt ở trường hoặc bị loại khỏi nhóm bạn bè.
Tuy nhiên, một bản ngã tiêu cực khiến cá nhân dễ bị trầm cảm, do đó, một người mắc phải bộ ba nhận thức này chưa chắc đã mắc chứng trầm cảm.
Một số loại sự kiện căng thẳng trong cuộc sống là cần thiết để kích hoạt lược đồ tiêu cực này sau này trong cuộc sống. Một khi lược đồ tiêu cực được kích hoạt, một số suy nghĩ phi logic hoặc thành kiến nhận thức dường như thống trị suy nghĩ .
Những người có khuôn mẫu bản thân tiêu cực dễ mắc phải những lỗi logic trong suy nghĩ và họ có xu hướng tập trung chọn lọc vào một số khía cạnh nhất định của tình huống trong khi bỏ qua những thông tin có liên quan tương đương.
Beck (1967) đã xác định một số thành kiến tiêu cực có hệ thống trong quá trình xử lý thông tin được gọi là lỗi logic hoặc suy nghĩ sai lầm. Những kiểu suy nghĩ phi logic này tự hủy hoại bản thân và có thể gây ra sự lo lắng hoặc trầm cảm lớn cho cá nhân.
Ví dụ:
- Suy luận tùy ý: Rút ra kết luận phủ định khi không có dữ liệu hỗ trợ.
- Trừu tượng có chọn lọc: Tập trung vào những khía cạnh tồi tệ nhất của mọi tình huống.
- Phóng đại và thu nhỏ: Nếu họ có vấn đề, họ làm cho nó có vẻ lớn hơn thực tế. Nếu họ có giải pháp, họ làm cho nó nhỏ hơn.
- Cá nhân hóa: Những sự kiện tiêu cực được coi là lỗi của họ.
- Tư duy nhị phân: Mọi thứ đều được xem là đen và trắng. Không có ranh giới ở giữa.
Những suy nghĩ như vậy trầm trọng hơn và trầm trọng hơn bởi bộ ba nhận thức. Beck tin rằng những suy nghĩ này hoặc cách suy nghĩ này trở nên tự động.
Khi dòng suy nghĩ tự động của một người rất tiêu cực, bạn sẽ mong đợi người đó bị trầm cảm. Những suy nghĩ tiêu cực này thường sẽ tồn tại ngay cả khi có bằng chứng trái ngược.
Đánh giá quan trọng
Alloy et al. (1999) đã theo dõi phong cách suy nghĩ của những người Mỹ trẻ tuổi ở độ tuổi đầu 20 trong sáu năm. Phong cách suy nghĩ của họ đã được thử nghiệm và họ được xếp vào “nhóm suy nghĩ tích cực” hoặc “nhóm suy nghĩ tiêu cực”.
Sau sáu năm, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng chỉ có 1% nhóm tích cực mắc chứng trầm cảm so với 17% nhóm ‘tiêu cực’. Những kết quả này chỉ ra rằng có thể có mối liên hệ giữa phong cách nhận thức và sự phát triển của chứng trầm cảm.
Tuy nhiên, một nghiên cứu như vậy có thể bị ảnh hưởng bởi các đặc điểm nhu cầu. Các kết quả cũng có tính tương quan. Điều quan trọng cần nhớ là vai trò chính xác của các quá trình nhận thức vẫn chưa được xác định. Nhận thức không thích nghi được thấy ở những người bị trầm cảm có thể là hậu quả chứ không phải là nguyên nhân gây ra trầm cảm.
Học thuyết tâm lý về Sự bất lực đã học được
Martin Seligman (1974) đã đề xuất một lời giải thích về nhận thức của bệnh trầm cảm được gọi là sự bất lực đã học được .
Theo lý thuyết bất lực của Seligman, trầm cảm xảy ra khi một người nhận ra rằng mọi nỗ lực thoát khỏi những tình huống tiêu cực của họ đều vô ích.
Do đó, chúng trở nên thụ động và sẽ chịu đựng những kích thích hoặc môi trường gây khó chịu ngay cả khi có thể thoát được.
Seligman xây dựng lý thuyết của mình dựa trên nghiên cứu sử dụng chó.
Một con chó bị nhốt trong lồng phân chia sẽ học cách trốn thoát khi sàn nhà bị nhiễm điện. Nếu con chó bị kìm hãm trong khi bị sốc, cuối cùng nó sẽ ngừng cố gắng trốn thoát.
Những chú chó bị điện giật không thể thoát ra sau đó không thoát khỏi điện giật ngay cả khi có thể thoát ra. Hơn nữa, chúng biểu hiện một số triệu chứng trầm cảm giống như ở người (lờ đờ, chậm chạp, thụ động khi đối mặt với căng thẳng và chán ăn).
Điều này khiến Seligman (1974) giải thích chứng trầm cảm ở người theo thuật ngữ bất lực học được , theo đó cá nhân từ bỏ việc cố gắng tác động đến môi trường xung quanh vì họ đã học được rằng họ bất lực do không kiểm soát được những gì xảy ra với mình.
Mặc dù lý thuyết của Seligman có thể giải thích chứng trầm cảm ở một mức độ nào đó, nhưng nó không tính đến nhận thức (suy nghĩ).
Do đó, Abramson, Seligman và Teasdale (1978) đã giới thiệu một phiên bản nhận thức của lý thuyết này bằng cách xây dựng lại sự bất lực đã học được theo các quá trình quy kết (tức là cách mọi người giải thích nguyên nhân của một sự kiện).
Phong cách quy kết trầm cảm dựa trên ba chiều, cụ thể là vị trí (nguyên nhân có phải là bên trong – liên quan đến bản thân một người hay bên ngoài – liên quan đến một khía cạnh nào đó của tình huống), tính ổn định (nguyên nhân có ổn định và lâu dài hay không ổn định và tạm thời) và tính toàn thể hay cụ thể (nguyên nhân có liên quan đến “toàn bộ” một người hay chỉ một số đặc điểm cụ thể nào đó).
Trong phiên bản mới của lý thuyết này, sự hiện diện đơn thuần của một sự kiện tiêu cực không được coi là đủ để tạo ra trạng thái bất lực hoặc trầm cảm.
Thay vào đó, Abramson và cộng sự lập luận rằng những người quy kết thất bại cho các nguyên nhân bên trong, ổn định và toàn cầu có nhiều khả năng bị trầm cảm hơn những người quy kết thất bại cho các nguyên nhân bên ngoài, không ổn định và cụ thể.
Nguyên nhân là do phong cách quy kết trước đây khiến mọi người đi đến kết luận rằng họ không thể thay đổi mọi thứ theo hướng tốt hơn.
Đánh giá quan trọng
Gotlib và Colby (1987) phát hiện ra rằng những người từng bị trầm cảm thực ra không khác gì những người chưa từng bị trầm cảm về mặt xu hướng nhìn nhận các sự kiện tiêu cực với thái độ bất lực.
Điều này cho thấy rằng sự bất lực có thể là triệu chứng chứ không phải nguyên nhân gây ra trầm cảm. Hơn nữa, có thể suy nghĩ tiêu cực nói chung cũng là tác động chứ không phải nguyên nhân gây ra trầm cảm.
Cách tiếp cận Học thuyết tâm lý về chủ nghĩa nhân văn
Những người theo chủ nghĩa nhân văn tin rằng có những nhu cầu riêng biệt của loài người.
Theo Maslow (1962), nhu cầu quan trọng nhất trong số này là nhu cầu tự hiện thực hóa (đạt được tiềm năng của mình). Con người tự hiện thực hóa có một cuộc sống có ý nghĩa.
Bất cứ điều gì cản trở nỗ lực của chúng ta để hoàn thành nhu cầu này đều có thể là nguyên nhân gây ra chứng trầm cảm. Điều gì có thể gây ra điều này?
- Cha mẹ áp đặt các điều kiện về giá trị cho con cái. Ví dụ, thay vì chấp nhận con người thật của con và trao cho con tình yêu vô điều kiện , cha mẹ lại đặt điều kiện cho con phải có hành vi tốt. Ví dụ, một đứa trẻ có thể bị đổ lỗi vì học không giỏi ở trường, hình thành hình ảnh bản thân tiêu cực và cảm thấy chán nản vì không đạt được các tiêu chuẩn do cha mẹ áp đặt.
- Một số trẻ em có thể tìm cách tránh điều này bằng cách phủ nhận bản thân thực sự của mình và tạo ra hình ảnh về kiểu người mà chúng muốn trở thành. Mặt tiền hoặc bản thân giả tạo này là nỗ lực để làm hài lòng người khác. Tuy nhiên, việc tách rời bản thân thực sự khỏi người mà bạn đang giả vờ gây ra sự căm ghét bản thân. Sau đó, người đó sẽ tự khinh thường mình vì sống trong sự dối trá.
- Khi trưởng thành, khả năng tự hiện thực hóa có thể bị suy yếu do những mối quan hệ không hạnh phúc và công việc không như mong đợi. Một cuộc hôn nhân vỏ bọc rỗng có nghĩa là người đó không thể cho và nhận tình yêu từ đối tác của mình. Một công việc xa lánh có nghĩa là người đó bị từ chối cơ hội sáng tạo trong công việc.
Theo SimplyPsychology
Nguồn tham khảo
Abramson, L. Y., Seligman, M. E., & Teasdale, J. D. (1978). Learned helplessness in humans: critique and reformulation. Journal of abnormal psychology, 87(1), 49.
Alloy, L. B., Abramson, L. Y., Whitehouse, W. G., Hogan, M. E., Tashman, N. A., Steinberg, D. L., … & Donovan, P. (1999). Depressogenic cognitive styles : Predictive validity, information processing and personality characteristics, and developmental origins. behavior research and therapy, 37(6), 503-531.
Beck, A. T. (1967). Depression: Causes and treatment. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Beck, A. T., Epstein, N., & Harrison, R. (1983). Cognitions, attitudes and personality dimensions in depression. British Journal of Cognitive Psychotherapy.
Bibring, E. (1953). The mechanism of depression.
Brown, G. W., & Harris, T. (1978). Social origins of depression: a reply. Psychological Medicine, 8(04), 577-588.
Chodoff, P. (1972). The depressive personality: A critical review. Archives of General Psychiatry, 27(5), 666-673.
Fenichel, O. (1968). Depression and mania. The Meaning of Despair. New York: Science House.
Freud, S. (1917). Mourning and melancholia. Standard edition, 14(19), 17.
Gotlib, I. H., & Colby, C. A. (1987). Treatment of depression: An interpersonal systems approach. Pergamon Press.
Klein, M. (1934). Psychogenesis of manic-depressive states: contributions to psychoanalysis. London: Hogarth.
Lewinsohn, P. M. (1974). A behavioral approach to depression.
Maslow, A. H. (1962). Towards a psychology of being. Princeton: D. Van Nostrand Company.
National Institute of Mental Health. (2001). Depression research at the National Institute of Mental Health http://www.nimh.nih.gov/health/publications/depression/complete-index.shtml.
Seligman, M. E. (1973). Fall into helplessness. Psychology today, 7(1), 43-48.
Seligman, M. E. (1974). Depression and learned helplessness. John Wiley & Sons.
