Khám phá ba trường phái triết học tiêu biểu sau Aristotle – Khoái lạc, Khắc kỷ, Hoài nghi – và giá trị sống động của chúng trong đời sống hiện đại thông qua buổi thảo luận tại Doxa Cafe.
Tiếp nối hai buổi đầu tiên về Thời kỳ Tiền Socrates và Thời kỳ Kinh điển, Doxa Book Club đã trở lại với một buổi thảo luận về Triết học Hy Lạp hậu Aristotle, nơi ba trường phái nổi bật (Khoái lạc, Khắc kỷ và Hoài nghi) trở thành tâm điểm.
Vào lúc 15h ngày 17/8/2025, tại Doxa Cafe (Bình Thạnh), Workshop với chủ đề “Thời kỳ cuối của Triết học Cổ đại” do Doxa Book Club (thuộc Doxa Day) tổ chức đã diễn ra trong không khí đầy suy tư, với sự dẫn dắt của Host Kiều Linh cùng các thành viên tham dự.
Xem thêm: Tọa đàm “chiều kích siêu việt”: Từ đối kháng nội tại đến căn cốt nhân sinh
Thời kỳ hậu Aristotle là giai đoạn đánh dấu sự suy tàn của các thành bang Hy Lạp độc lập và sự trỗi dậy của một đế chế rộng lớn. Sự biến động này khiến cảm giác gắn kết cộng đồng tan rã, con người đối diện với tình trạng lạc lõng, bất an và thiếu định hướng.
Điều đó cũng vang vọng trong bối cảnh hôm nay: những cấu trúc xã hội truyền thống chao đảo trước biến động toàn cầu, giữa chính trị phức tạp, xung đột dai dẳng và dòng thác thông tin dồn dập. Cả hai thời kỳ đều đặt con người trước câu hỏi: khi các chân lý tuyệt đối và hệ thống siêu hình không còn neo giữ được tâm hồn, ta nên sống như thế nào?
Và chính lúc đó, triết học trở thành nghệ thuật sống, giúp con người tìm kiếm sự tĩnh tại nội tâm giữa hỗn loạn – thay vì truy cầu những câu trả lời vĩnh cửu.
Giới thiệu Host chương trình:
Người dẫn dắt buổi thảo luận là chị Kiều Linh, thành viên của Doxa Book Club. Xuất thân từ ngành Sinh học ở bậc thạc sĩ, chị đến với triết học như một hành trình khám phá mới mẻ. Từ những tìm tòi ban đầu, Kiều Linh đã nuôi dưỡng niềm say mê với triết học và dần trở thành người đồng hành tích cực trong các buổi sinh hoạt của Câu lạc bộ.
Dẫn nhập với bối cảnh hiện tại về ba trường phái triết học
Để mở đầu chương trình, Host Kiều Linh nhắc đến câu chuyện sau đại dịch Covid-19. Trong giai đoạn hậu dịch, nhiều bạn trẻ bắt đầu có xu hướng tìm về những giá trị bền vững và tinh túy của triết học cổ đại, đặc biệt là ba trường phái Khoái lạc, Khắc kỷ và Hoài nghi.
Điều này gợi ra một câu hỏi đáng suy ngẫm: vì sao thế hệ trẻ lại quan tâm đến những hệ tư tưởng đã ra đời hơn hai nghìn năm trước?
Câu trả lời có lẽ nằm ở sự tương đồng giữa hai thời kỳ. Thời Hy Lạp hậu Aristotle chứng kiến sự tan rã của các thành bang, sự trỗi dậy của một đế chế rộng lớn, kéo theo cảm giác lạc lõng và mất phương hướng. Ngày nay, chúng ta cũng đối diện những biến động toàn cầu – từ dịch bệnh, xung đột, đến dòng thác thông tin khổng lồ – khiến các giá trị truyền thống lung lay, con người rơi vào trạng thái bất an và khủng hoảng tinh thần.
Và chính mối liên hệ này cũng là điểm khởi đầu để buổi thảo luận hôm nay cùng nhìn lại ba trường phái tiêu biểu trong “buổi hoàng hôn” của triết học Hy Lạp.
Hoạt động chính của chương trình về ba trường phái triết học
Buổi workshop được thiết kế theo hướng nhẹ nhàng, không quá nặng về học thuật nhưng vẫn giàu kiến thức và gợi mở. Phương pháp chính là cùng nhau đọc một văn bản gốc của triết học, sau đó mới bước vào phân tích và thảo luận.
Ngay từ đầu, Host Kiều Linh phát cho mỗi thành viên một bản tóm lược về ba trường phái: Khoái lạc, Khắc kỷ và Hoài nghi. Sau đó, hoạt động được triển khai qua ba vòng nối tiếp:
- Vòng 1: Các thành viên chia thành ba nhóm, mỗi nhóm phụ trách một trường phái. Trong 20 phút đầu, nhóm đọc văn bản được chỉ định; kế tiếp là 30 phút thảo luận nội bộ để cùng chia sẻ cách hiểu và quan điểm của mình.
- Vòng 2: Các nhóm được “xáo trộn”, mỗi người sẽ ghép với hai thành viên đến từ hai trường phái khác để trao đổi. Cách làm này giúp mọi người tiếp cận triết học từ nhiều góc nhìn, tránh sự bó hẹp trong một hệ tư tưởng duy nhất.
- Vòng 3: Mỗi nhóm cử một đại diện lên trình bày những gì đã lĩnh hội và thảo luận.
Trong suốt quá trình, Host Kiều Linh đóng vai trò đồng hành và gợi mở: đưa thêm kiến thức nền, bổ sung bối cảnh lịch sử – triết học, và giúp các cuộc trao đổi trở nên phong phú hơn.
Theo chia sẻ của Host, mục tiêu quan trọng nhất của buổi workshop không nên đóng gói lại ở việc truyền đạt thông tin, mà cần chú tâm đến việc tạo ra một không gian đối thoại cởi mở, nơi các thành viên có thể tự mình khám phá, chất vấn, và làm giàu thêm hiểu biết thông qua trải nghiệm và góc nhìn của nhau.
Vài góc nhìn trong thảo luận về ba trường phái
Trong quá trình làm việc nhóm và trao đổi chéo, nhiều ý kiến thú vị đã được đưa ra xoay quanh ba trường phái triết học. Điều này cho thấy không chỉ kiến thức được khơi gợi, mà còn là sự phản tư gắn liền với trải nghiệm đời sống hiện tại của các bạn tham gia.
Về Khoái lạc (Epicureanism)
Một bạn chia sẻ rằng trường phái này thường bị hiểu nhầm là “chạy theo hưởng thụ”, dễ gắn với lối sống buông thả. Tuy nhiên, qua thảo luận, nhóm chỉ ra rằng triết học Khoái lạc của Epicurus thực chất nhấn mạnh đến an lạc tinh thần: tìm niềm vui giản dị, tránh sợ hãi (đặc biệt là nỗi sợ cái chết), và sống điều độ. Cách nhìn này làm rõ rằng Khoái lạc không hề viển vông, mà trái lại, rất gần gũi và hữu ích trong bối cảnh xã hội nhiều căng thẳng ngày nay.
Về Khắc kỷ (Stoicism)
Tinh thần “làm chủ bản thân, chấp nhận cái bất khả đổi” được một bạn đặc biệt nhấn mạnh. Bạn đã chia sẻ trải nghiệm cá nhân: khi đối diện thất bại, thay vì coi đó là thảm họa, bạn học cách nhìn nhận nó như cơ hội để rèn luyện sự kiên nhẫn và bền bỉ – đúng với tinh thần mà Marcus Aurelius hay Epictetus từng đề cao. Chính sự kết nối này khiến triết học Khắc kỷ trở nên sinh động, không còn xa vời mà hiện diện ngay trong đời sống thường nhật.
Về Hoài nghi (Skepticism)
Một số bạn gắn hoài nghi với tinh thần khoa học và tư duy phản biện. Nhưng nhóm cũng bàn thêm: với các triết gia Hoài nghi, mục đích không chỉ là chất vấn tri thức tuyệt đối, mà còn là học cách “treo phán đoán” (epoché) để giữ sự bình thản nội tâm (ataraxia). Góc nhìn này mở ra một tầng nghĩa khác: hoài nghi không đơn thuần là phủ định, mà còn là một lối sống tỉnh thức, khuyến khích con người giữ sự cởi mở trước thế giới.
Theo chia sẻ của Host, cuộc thảo luận giống như một hành trình ghép mảnh: mỗi ý kiến, mỗi trải nghiệm cá nhân đều làm sáng rõ thêm diện mạo của triết học Hy Lạp thời hậu Aristotle.
Nhờ đó, triết học không đứng yên như một “món đồ cổ” trong sách vở. Nó trở thành chất liệu sống động, có thể soi chiếu, nâng đỡ và định hướng đời sống hiện tại. Điều này cũng cho thấy giá trị bền vững của triết học: dù trải qua hàng nghìn năm, nó vẫn có thể gợi mở những cách sống an nhiên, kiên định và tỉnh thức cho con người hôm nay.
Đúc kết lại ba trường phái triết học sau cuộc thảo luận
Ở phần cuối, Host Kiều Linh đã tổng kết lại ba trường phái nổi bật của triết học Hy Lạp hậu Aristotle – những tư tưởng vừa mang dấu ấn lịch sử, vừa gợi nhiều suy ngẫm cho đời sống hiện tại:
- Khoái lạc (Epicureanism): do Epicurus sáng lập không phải là triết học của hưởng thụ xa hoa, mà hướng đến hạnh phúc giản dị và sự thanh thản của tâm hồn. Ông cho rằng con người cần giảm bớt đau khổ, tránh lo âu, bằng cách nuôi dưỡng tình bạn chân thành, trau dồi tri thức và sống điều độ. Epicurus cũng nhấn mạnh rằng thần thánh không can thiệp vào đời sống, còn cái chết không đáng sợ, bởi khi ta tồn tại thì cái chết chưa đến, và khi cái chết đến thì ta không còn tồn tại. Nhờ vậy, con người có thể đạt đến ataraxia – trạng thái an lạc và bình thản nội tâm.
- Khắc kỷ (Stoicism): do Zeno khởi xướng nhấn mạnh việc sống thuận theo tự nhiên, rèn luyện lý trí và làm chủ cảm xúc. Người Khắc kỷ tin rằng hạnh phúc không đến từ ngoại cảnh, mà từ thái độ ứng xử trước nghịch cảnh. Những gì ngoài tầm kiểm soát thì nên chấp nhận, còn điều gì thuộc về ta thì cần trau dồi đức hạnh: công chính, dũng cảm, tiết độ, khôn ngoan. Từ Marcus Aurelius đến Epictetus, tinh thần Khắc kỷ luôn khuyên con người giữ tâm vững vàng, coi khó khăn hay thất bại như cơ hội rèn luyện, để đạt đến sự tự do nội tâm đích thực.
- Hoài nghi (Skepticism): khởi đầu từ Pyrrho, lại chọn một con đường khác: treo phán đoán (epoché) trước những gì không chắc chắn. Thay vì khẳng định hay phủ định tuyệt đối, người Hoài nghi tìm sự an tĩnh bằng việc giữ thái độ cởi mở, không vội vàng kết luận. Tinh thần ấy khiến Hoài nghi không chỉ là nền tảng cho tư duy phản biện và khoa học sau này, mà còn là một lối sống tỉnh thức, giúp con người giải phóng mình khỏi lo âu, đạt đến bình thản trong đời sống thường nhật.
Theo chia sẻ của Host, dù khác biệt về phương pháp, cả ba trường phái đều gặp nhau ở một điểm chung: triết học không chỉ là lý thuyết, mà là nghệ thuật sống – một cách thực hành để con người tìm kiếm sự bình an giữa thế giới đầy bất định.
Chính vì vậy, khi quay lại về câu chuyện của giới trẻ. Host Kiều Linh cũng chia sẻ rằng, chính trong những giai đoạn khủng hoảng như vậy, con người thường quay về với câu hỏi căn bản: “Sống như thế nào cho an ổn?” Và để tìm câu trả lời, giới trẻ ngày nay tạm dừng lại việc mải miết chạy theo nhịp sống gấp gáp hay thành công vật chất, giờ đây các bạn quan tâm nhiều hơn đến việc cân bằng nội tâm, trân trọng niềm vui giản dị, cũng như học cách chấp nhận những điều bất định.
Host cũng nhấn mạnh rằng, việc giới trẻ tìm đến triết học không phải là một trào lưu thoáng qua, đó là một nhu cầu sâu xa nhằm nuôi dưỡng đời sống tinh thần – tương tự như cách mà con người Hy Lạp cổ đại đã từng đối diện với thời đại của họ.
Kết thúc & cảm nhận chung
Buổi workshop “Thời kỳ cuối của Triết học Cổ đại” khép lại trong không khí gần gũi, nơi mỗi thành viên không chỉ tiếp nhận tri thức triết học, mà còn trực tiếp trải nghiệm tinh thần “nghệ thuật sống” qua đối thoại và lắng nghe. Từ đó, những góc nhìn mới đã được gợi mở cho bất kỳ ai muốn bước sâu hơn vào thế giới của tư tưởng.
Điều còn đọng lại không phải là những khái niệm học thuật khô cứng, mà là cảm giác rằng triết học vẫn đang sống, vẫn chạm đến đời thường. Từ Hy Lạp cổ đại đến hôm nay, ba trường phái Khoái lạc, Khắc kỷ và Hoài nghi vẫn nhắn gửi những điều giản dị: hãy học cách vui trong sự mộc mạc, giữ tâm an giữa biến động, và nuôi dưỡng tinh thần cởi mở trước khác biệt.
Chúng không còn là những tư tưởng xa xưa chỉ có trên sách vở, giờ đây nó còn đóng vai trò một kim chỉ nam để ta nhìn lại chính mình: biết trân trọng những niềm vui nhỏ bé, rèn luyện sự vững vàng trước thử thách, và khiêm nhường trước vô vàn giới hạn của tri thức.
Có lẽ đó cũng là cách triết học nối dài sự sống của nó – không nằm trên bục cao, mà hiện hữu trong từng lựa chọn, từng đối thoại, từng cách chúng ta học cách sống một đời ý nghĩa hơn. Như Host Kiều Linh chia sẻ, triết học không trao cho ta một câu trả lời vĩnh cửu, mà đúng hơn, đó là một hành trình học hỏi, để mỗi người tự tìm thấy sự an tĩnh trong chính đời sống của mình.
Xem thêm: Tâm lý học đã lãng quên Triết học? Chiều sâu của Tâm lý học hiện đại
Đó cũng là món quà mà Doxa Book Club mong muốn trao gửi qua từng buổi gặp gỡ. Và trên chặng đường sắp tới, hành trình này sẽ bước sang một giai đoạn mới: khám phá Triết học Trung đại – một cánh cửa khác của lịch sử tư tưởng đang chờ được mở ra.
