Một nghiên cứu gần đây được công bố trên Australasian Psychiatry nêu bật mối quan ngại ngày càng tăng khi thông tin sai lệch về ADHD được chia sẻ trên TikTok.
Các nhà nghiên cứu tập trung vào các video được gắn thẻ hashtag #adhdtest, thường được sử dụng để nhóm nội dung liên quan đến việc tự đánh giá ADHD. Khi phân tích 50 video hàng đầu theo thẻ này, họ phát hiện ra rằng có tới 92% chứa thông tin gây hiểu lầm (Verma & Sinha, 2023).
Những video này thường đưa ra những tuyên bố không chính xác hoặc không có cơ sở khoa học về ADHD và chẩn đoán của nó.
Mặc dù thiếu độ tin cậy, nhưng những bài đăng gây hiểu lầm này đã vượt trội đáng kể so với nội dung chính xác về mặt tương tác của người xem.
Các số liệu cho thấy các video gây hiểu lầm thu hút phần lớn lượt thích, bình luận và mục yêu thích, minh họa cho xu hướng của nền tảng này là thưởng cho nội dung hấp dẫn nhưng có khả năng gây hại.
Xu hướng này làm dấy lên mối lo ngại về ảnh hưởng của phương tiện truyền thông xã hội đến sự hiểu biết của công chúng về các tình trạng sức khỏe tâm thần như ADHD.
ADHD: Rối loạn phát triển thần kinh phức tạp
Rối loạn thiếu chú ý/tăng động (ADHD) là một rối loạn phát triển thần kinh phổ biến, đặc trưng bởi các kiểu mất chú ý, tăng động và bốc đồng dai dẳng.
Các triệu chứng này có thể biểu hiện ở trẻ em và thường kéo dài đến tuổi trưởng thành, ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều khía cạnh của cuộc sống hàng ngày, bao gồm thành tích học tập ở trường, nơi làm việc và các mối quan hệ cá nhân (Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ, 2013).
Chẩn đoán ADHD là một quá trình phức tạp. Mặc dù các công cụ như Thang tự báo cáo ADHD ở người lớn của Tổ chức Y tế Thế giới (ASRS-v1.1) có sẵn để sàng lọc các triệu chứng tiềm ẩn, nhưng chúng không phải là công cụ chẩn đoán.
Chúng đóng vai trò là bước đầu tiên để xác định những cá nhân có thể cần đánh giá thêm.
Chẩn đoán xác định đòi hỏi phải có đánh giá lâm sàng toàn diện do một chuyên gia đủ trình độ thực hiện, người sẽ xem xét các triệu chứng, tiền sử bệnh và suy giảm chức năng của một cá nhân trong các bối cảnh khác nhau.
Chẩn đoán chính xác là rất quan trọng để đảm bảo rằng các cá nhân nhận được phương pháp điều trị hiệu quả dựa trên bằng chứng. Mặt khác, chẩn đoán sai có thể dẫn đến việc chăm sóc không phù hợp, làm trầm trọng thêm các triệu chứng và kỳ thị.
Sự phức tạp này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phổ biến thông tin đáng tin cậy, dựa trên bằng chứng về ADHD cho công chúng. Các nền tảng truyền thông xã hội như TikTok, với phạm vi tiếp cận và ảnh hưởng rộng lớn, có vai trò quan trọng trong việc định hình nhận thức về sức khỏe tâm thần.
Tuy nhiên, sự gia tăng của nội dung quá đơn giản hoặc gây hiểu lầm có nguy cơ tầm thường hóa ADHD và làm phức tạp thêm các nỗ lực giáo dục công chúng về tình trạng nghiêm trọng này.
Vai trò của TikTok trong việc lan truyền thông tin sai lệch về ADHD
Kể từ khi ra mắt vào năm 2017, TikTok đã trở thành một trong những nền tảng phổ biến nhất để chia sẻ nội dung video ngắn. Với các chủ đề đa dạng từ giải trí đến giáo dục, TikTok đã trở thành một không gian phổ biến để thảo luận về sức khỏe tâm thần.
Trong số đó, nội dung liên quan đến ADHD (Rối loạn Tăng động Giảm chú ý) thu hút sự quan tâm lớn, đặc biệt là từ thanh thiếu niên và người trẻ tuổi – những đối tượng chiếm phần lớn người dùng nền tảng này.
Tuy nhiên, thuật toán của TikTok, được thiết kế để ưu tiên nội dung tối đa hóa sự tương tác của người dùng, thường khuếch đại các thông tin giật gân, đơn giản hóa hoặc sai lệch hơn là các nội dung dựa trên cơ sở khoa học.
Cách tiếp cận này vô tình làm trầm trọng thêm sự lan truyền thông tin sai lệch về các tình trạng như ADHD. Một ví dụ điển hình của hiện tượng này là sự gia tăng các bài kiểm tra “tự chẩn đoán ADHD” phổ biến trên TikTok với các hashtag như #adhdtest.
Những video này hứa hẹn mang đến một cách nhanh chóng và dễ tiếp cận để người dùng tự đánh giá xem liệu họ có thể mắc ADHD hay không – một tình trạng đòi hỏi phải được đánh giá kỹ lưỡng bởi chuyên gia.
Dù thu hút sự quan tâm lớn, các bài kiểm tra này thường thiếu cơ sở khoa học và dựa trên các định dạng tương tác hấp dẫn nhưng không phù hợp với tiêu chuẩn chẩn đoán ADHD đã được công nhận.
Kết quả nghiên cứu: Thông tin sai lệch chiếm ưu thế
Để đánh giá độ tin cậy của nội dung liên quan đến ADHD trên TikTok, các nhà nghiên cứu Verma và Sinha (2023) đã tiến hành phân tích có hệ thống 50 video hàng đầu được gắn thẻ #adhdtest.
Kết quả phân tích cho thấy sự chênh lệch rõ rệt giữa tính chính xác của thông tin và mức độ phổ biến của nó trong cộng đồng người xem.
Nghiên cứu chỉ ra các phát hiện chính sau:
- Sự phổ biến của nội dung sai lệch: 92% số video được phân tích (46/50 video) được phân loại là sai lệch, chứa các tuyên bố không được khoa học hỗ trợ hoặc không tuân thủ các công cụ sàng lọc ADHD đã được xác nhận như Thang điểm Báo cáo Tự đánh giá ADHD dành cho Người lớn của Tổ chức Y tế Thế giới (ASRS-v1.1).
- Thiếu thông tin chính xác: Chỉ 8% số video (4/50 video) đáp ứng tiêu chí là hữu ích, cung cấp thông tin chính xác và dựa trên cơ sở khoa học về các triệu chứng và cách chẩn đoán ADHD.
Các video sai lệch thường được thiết kế để thu hút sự chú ý thông qua các định dạng như video ASMR (phản ứng cực khoái cảm giác tự động) hoặc “bài kiểm tra điểm” (dot tests), những định dạng này tuyên bố có thể đánh giá các triệu chứng ADHD.
Ví dụ, một số video ASMR yêu cầu người xem tập trung vào các kích thích hình ảnh hoặc âm thanh cụ thể và gợi ý rằng phản ứng của họ có thể chỉ ra ADHD. Mặc dù các định dạng này hấp dẫn, chúng không có cơ sở khoa học để đánh giá hoặc chẩn đoán ADHD.
Sự chiếm ưu thế của nội dung sai lệch được thể hiện rõ qua các chỉ số tương tác của người xem. Các video sai lệch chiếm:
- 96% tổng số lượt thích,
- 99% số bình luận, và
- 93% số lượt lưu yêu thích trên tổng số mẫu được phân tích.
Ngược lại, bốn video chính xác chỉ thu hút được một phần nhỏ trong tổng số lượt tương tác. Điều này cho thấy rằng dù có mặt thông tin dựa trên cơ sở khoa học, nhưng nó gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với phong cách giải trí và thu hút sự chú ý của các video sai lệch.
Hệ quả của việc lan truyền thông tin sai lệch về ADHD
Việc lan truyền thông tin sai lệch liên quan đến ADHD (Rối loạn tăng động giảm chú ý) trên các nền tảng như TikTok gây ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng và nhận thức đúng đắn về các rối loạn tâm thần.
ADHD là một tình trạng phát triển thần kinh phức tạp, đòi hỏi quy trình chẩn đoán và quản lý tinh tế. Tuy nhiên, sự phổ biến của nội dung sai lệch trên mạng xã hội lại làm gia tăng những thách thức đối với cá nhân đang tìm kiếm thông tin chính xác, các chuyên gia y tế và cộng đồng tâm thần nói chung.
Suy giảm hiểu biết của công chúng
Việc chia sẻ thông tin sai lệch một cách rộng rãi làm giảm giá trị thực sự của ADHD khi đơn giản hóa các triệu chứng và tiêu chí chẩn đoán.
Nhiều video dưới hashtag #adhdtest trên TikTok, như được Verma và Sinha (2023) chỉ ra, sử dụng các công cụ không có cơ sở khoa học như “dot tests” (bài kiểm tra điểm) hoặc các định dạng thu hút như ASMR (phản ứng cực khoái cảm giác tự trị), để khẳng định khả năng chẩn đoán ADHD.
Nội dung như vậy làm lan truyền hiểu lầm, biến ADHD thành một nhãn dán phổ biến thay vì là một rối loạn y tế nghiêm trọng.
Những hiểu lầm này không chỉ làm suy giảm nhận thức của công chúng về ADHD mà còn gây kỳ thị đối với những người mắc tình trạng này. Hơn nữa, nó làm mất đi sự đồng cảm và hỗ trợ cần thiết cho những người thực sự cần điều trị và sự thích nghi trong cuộc sống hàng ngày.
Gia tăng tự chẩn đoán không cần thiết
Thông tin sai lệch về ADHD có thể dẫn đến gia tăng hiện tượng tự chẩn đoán, đặc biệt ở thanh thiếu niên và người trẻ, nhóm đối tượng dễ bị ảnh hưởng và hoạt động tích cực trên các nền tảng như TikTok.
Verma và Sinha (2023) lưu ý rằng số lượng người tìm kiếm đánh giá ADHD đã tăng đáng kể, phần lớn có thể do ảnh hưởng từ các nội dung sai lệch trên mạng xã hội.
Việc tự chẩn đoán dựa trên các công cụ không được xác minh không chỉ làm lãng phí nguồn lực dành cho những người thực sự cần đánh giá mà còn tiềm ẩn nguy cơ khiến cá nhân sử dụng sai hoặc lạm dụng thuốc.
Chẳng hạn, một số người có thể tự ý sử dụng các loại thuốc kích thích dựa trên niềm tin sai lầm rằng mình mắc ADHD, dẫn đến các hậu quả nghiêm trọng như rối loạn lạm dụng chất hoặc các tác dụng phụ nguy hiểm.
Tăng áp lực lên hệ thống y tế
Các hệ thống y tế trên toàn cầu vốn đã gặp khó khăn trong việc đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng đối với các dịch vụ sức khỏe tâm thần. Sự gia tăng các yêu cầu đánh giá ADHD do thông tin sai lệch gây ra càng làm trầm trọng thêm áp lực này.
Verma và Sinha (2023) nhấn mạnh rằng thông tin đáng tin cậy trên các nền tảng như TikTok có thể giúp hướng dẫn người dùng thực sự cần đánh giá, giảm bớt gánh nặng cho các nguồn lực y tế hiện có.
Khuếch đại thông tin sai lệch
Thuật toán của TikTok, được thiết kế để tối đa hóa sự tương tác, thường ưu tiên các nội dung gây ấn tượng mạnh về mặt thị giác hoặc cảm xúc hơn là thông tin chính xác.
Kết quả nghiên cứu của Verma và Sinha (2023) chỉ ra rằng 92% video dưới hashtag #adhdtest chứa thông tin sai lệch, nhưng chúng chiếm đến 96% lượt thích, 99% bình luận và 93% lượt yêu thích.
Sự mất cân đối này tạo ra một vòng luẩn quẩn, khi thông tin sai lệch tiếp tục chiếm ưu thế trong các tương tác của người dùng.
Tác động đối với nhóm dễ tổn thương
Thanh thiếu niên và người trẻ, nhóm đối tượng chiếm phần lớn người dùng TikTok, dễ bị ảnh hưởng bởi thông tin sai lệch liên quan đến ADHD. Họ thường dựa vào mạng xã hội để tìm kiếm thông tin sức khỏe, thay vì tham khảo ý kiến chuyên gia.
Sự thiếu hụt kỹ năng đánh giá thông tin một cách phản biện ở nhóm đối tượng này khiến họ dễ dàng tin vào những thông tin sai sự thật.
Ngoài ra, các cộng đồng yếu thế, vốn đã gặp khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ sức khỏe tâm thần, có thể bị ảnh hưởng nặng nề hơn.
Việc lan truyền thông tin sai lệch có thể làm gia tăng sự bất bình đẳng bằng cách hướng họ đến các giải pháp không hiệu quả hoặc có hại, thay vì các can thiệp dựa trên bằng chứng khoa học.
Bối cảnh rộng hơn và nhu cầu cải thiện kiểm duyệt
Kết quả của nghiên cứu này phù hợp với các nghiên cứu trước đó, bao gồm một nghiên cứu năm 2022 được công bố trên The Canadian Journal of Psychiatry, đã xem xét nội dung liên quan đến ADHD dưới hashtag rộng hơn là #adhd.
Nghiên cứu đó cũng cho thấy các xu hướng tương tự, chỉ ra rằng phần lớn các video phổ biến đã đơn giản hóa ADHD hoặc gán ghép sai các trải nghiệm thông thường thành triệu chứng của rối loạn này.
Nghiên cứu lưu ý rằng, mặc dù một số video nhằm mục đích nâng cao nhận thức, nhưng chúng thường cung cấp thông tin không đầy đủ hoặc gây hiểu lầm, khiến ranh giới giữa giáo dục sức khỏe đáng tin cậy và giải trí bị xóa nhòa (Monteiro, Gupta, & Cameron, 2022).
Cả hai nghiên cứu đều nhấn mạnh sự cần thiết phải cải thiện việc kiểm duyệt nội dung liên quan đến sức khỏe trên các nền tảng như TikTok.
Mặc dù mạng xã hội có tiềm năng trở thành một công cụ giá trị để nâng cao nhận thức và giảm kỳ thị liên quan đến các vấn đề sức khỏe tâm thần, nhưng sự thiếu giám sát cho phép thông tin không chính xác và giật gân chiếm ưu thế.
Sự mất cân bằng này không chỉ làm suy giảm lòng tin của công chúng đối với các nguồn thông tin sức khỏe số mà còn làm giảm giá trị của các tình trạng phức tạp như ADHD, vốn đòi hỏi chẩn đoán cẩn thận và điều trị dựa trên bằng chứng.’
Một lời từ PSYEZ
Nghiên cứu của Verma và Sinha (2023) làm sáng tỏ một vấn đề nghiêm trọng trên các nền tảng truyền thông xã hội: sự lan truyền thông tin sai lệch liên quan đến ADHD trên TikTok không chỉ làm sai lệch nhận thức công chúng mà còn tiềm ẩn những hệ quả đáng lo ngại đối với sức khỏe cộng đồng.
ADHD là một rối loạn phát triển thần kinh phức tạp, đòi hỏi sự hiểu biết chính xác và đánh giá lâm sàng đầy đủ để đảm bảo rằng người mắc nhận được sự hỗ trợ phù hợp.
Tuy nhiên, cơ chế khuếch đại nội dung dựa trên tương tác của TikTok đã vô tình làm gia tăng sự phổ biến của các video sai lệch, lấn át nội dung chính xác.
Hệ quả của việc này không chỉ dừng lại ở mức độ nhận thức mà còn dẫn đến sự gia tăng tự chẩn đoán, áp lực lên hệ thống y tế, và nguy cơ chăm sóc không phù hợp.
Những phát hiện này nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường kiểm duyệt nội dung, hợp tác với các chuyên gia y tế để tạo ra nội dung đáng tin cậy, và nâng cao khả năng nhận thức phản biện của người dùng.
Chỉ khi đó, TikTok và các nền tảng mạng xã hội khác mới có thể trở thành môi trường giáo dục tích cực về sức khỏe, thay vì là nơi thông tin sai lệch lan tràn.
Nguồn tham khảo
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Washington, DC.
Monteiro, D., Gupta, N., & Cameron, J. (2022). TikTok and ADHD: Misleading Information Under the #adhd Hashtag. The Canadian Journal of Psychiatry, 67(8), 567–570.
Verma, S., & Sinha, S. K. (2023). How evidence-based is the ‘hashtag ADHD test’ (#adhdtest)? A cross-sectional content analysis of TikTok videos on attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) screening. Australasian Psychiatry.
