5 giai đoạn nỗi đau: Hiểu về quá trình đau buồn

Bạn có thể vượt qua nỗi đau trong khi vẫn trân trọng sự mất mát của mình.

Nếu bạn mất đi người thân yêu, có lẽ bạn đã nhận ra rằng có rất nhiều cảm xúc và cảm giác đi kèm với sự mất mát bất ngờ hoặc trong dự kiến ​​của người thân yêu.

Điều quan trọng cần nhớ là quá trình đau buồn có thể phức tạp và không giống nhau đối với mọi người. Các bước này có thể không được thực hiện chính xác hoặc những cảm xúc khác có thể xuất hiện sau khi bạn nghĩ rằng mình đã trải qua các giai đoạn nỗi đau. Cho phép bản thân trải qua đau buồn theo cách riêng của bạn có thể giúp bạn chữa lành sau mất mát.

5 giai đoạn nỗi đau là gì? 

Tiến sĩ Elizabeth Kubler-Ross đã giới thiệu mô hình được dạy phổ biến nhất để hiểu phản ứng tâm lý đối với cái chết sắp xảy ra trong cuốn sách năm 1969 của bà, On Death and Dying.

Cuốn sách khám phá trải nghiệm về cái chết thông qua các cuộc phỏng vấn với những bệnh nhân mắc bệnh nan y và phác thảo 5 giai đoạn của cái chết: phủ nhận, tức giận, mặc cả, trầm cảm và chấp nhận (DABDA).

Sau đó, Kubler-Ross và những người khác đã áp dụng mô hình của bà vào trải nghiệm mất mát trong nhiều bối cảnh, bao gồm cả đau buồn và những thay đổi quan trọng khác trong cuộc sống.

Phủ nhận

Giai đoạn đầu của 5 giai đoạn nỗi đau, sự phủ nhận giúp chúng ta giảm thiểu nỗi đau mất mát quá lớn. Khi chúng ta xử lý thực tế về sự mất mát của mình, chúng ta cũng đang cố gắng vượt qua nỗi đau về mặt cảm xúc.

Phủ nhận là một cơ chế phòng vệ phổ biến được sử dụng để bảo vệ bản thân khỏi khó khăn khi phải cân nhắc một thực tế đáng buồn. Kubler-Ross lưu ý rằng mọi người thường từ chối thực tế của thông tin mới sau cú sốc ban đầu khi nhận nỗi đau.

Trong giai đoạn nỗi đau này, thực tế của chúng ta đã thay đổi hoàn toàn. Tâm trí chúng ta có thể mất thời gian để điều chỉnh với thực tế mới. Chúng ta suy ngẫm về những trải nghiệm mà mình đã chia sẻ với người mình đã mất và chúng ta có thể tự hỏi làm thế nào để tiến về phía trước trong cuộc sống mà không có người này.

Dẫn việc chúng ta luôn phủ nhận những thông tin liên quan đến sự kiện đau buồn và mà dù việc phủ nhận dai dẳng có thể gây hại, nhưng một khoảng thời gian phủ nhận là khá bình thường vì có nhiều thông tin cần biết đến và rất nhiều hình ảnh đau đớn để xử lý.

Vì thế sự phủ nhận cố gắng làm chậm quá trình này lại và đưa chúng ta vượt qua từng bước một, thay vì mạo hiểm với khả năng cảm thấy bị choáng ngợp bởi cảm xúc của mình.

Trong một số bối cảnh, có thể khó phân biệt giữa phủ nhận và thiếu hiểu biết, và đây là một trong nhiều lý do tại sao tin tức đáng buồn luôn phải được truyền đạt rõ ràng và trực tiếp nhất.

Giận dữ

Giai đoạn thứ hai trong 5 giai đoạn nỗi đau là tức giận

Khi chúng ta đang cố gắng thích nghi với thực tế mới và có thể đang trải qua cảm giác khó chịu cực độ về mặt cảm xúc. Có quá nhiều thứ cần xử lý khiến chúng ta có cảm giác tức giận cho phép chúng ta giải tỏa cảm xúc.

Tức giận cũng có xu hướng là điều đầu tiên chúng ta cảm thấy khi bắt đầu giải phóng những cảm xúc liên quan đến mất mát. Điều này có thể khiến chúng ta cảm thấy bị cô lập trong trải nghiệm của mình

Điều này có thể dẫn đến việc đỗ lỗi cho mọi người hoặc bản thân vì đã không ngăn chặn được sự kiện đau buồn diễn ra. Và việc giận dữ cũng có thể mang tính khái quát và không được định hướng, biểu hiện như tính nóng nảy hoặc mất kiên nhẫn.

Sự giận dữ là phản ứng tự nhiên của con người khi họ đồi diện với một sự kiện vượt quá tầm kiểm soát. Cái chết có thể có vẻ tàn nhẫn và bất công, đặc biệt là khi bạn cảm thấy ai đó đã chết trước thời hạn của họ hoặc bạn đã có kế hoạch cho tương lai cùng nhau.

Mặc cả

Khi đối mặt với mất mát, đau buồn con người có thể cảm thấy tuyệt vọng đến mức làm bất cứ điều gì để giảm bớt nỗi đau. Trong giai đoạn này, con người có thể cố gắng mặc cả để thay đổi tình hình, hoặc đồng ý làm điều gì đó để đổi lại việc được giải tỏa nỗi đau mà bạn cảm thấy.

Có thể thấy rõ trong giai đoạn này việc con người có thể hướng yêu cầu của mình đến một thể lực cao hơn hoặc một thứ gì đó to lớn hơn để thay đổi kết quả. Hoặc tìm kiếm các phương pháp cách thức thay đổi tình hình hiện tại.

Ví dụ: Một vài người khi nhận được thông tin đau buồn như bị bệnh nan y họ thường cầu xin với các thánh, thần, cúng, bái hoặc tìm các phương pháp điều trị liên quan đến căn bệnh của họ.

Việc mặc cả diễn ra có thể diễn đạt bằng lời nói, y tế, xã hội và tôn giáo.

Việc mặc cả xuất phát từ cảm giác bất lực và mang lại cho chúng ta cảm giác kiểm soát được một điều gì đó mà chúng ta cảm thấy mất kiểm soát. Trong quá trình mặc cả, chúng ta có xu hướng tập trung vào lỗi lầm hoặc sự hối tiếc của bản thân.

Chúng ta cũng thường thấy mình suy nghĩ đi suy nghĩ lại những điều đã xảy ra trong quá khứ và tự hỏi rất nhiều câu hỏi “nếu như”, ước gì chúng ta có thể quay lại và thay đổi mọi thứ với hy vọng mọi thứ có thể diễn ra khác đi.

Trầm cảm

Trầm cảm có lẽ là giai đoạn dễ hiểu nhất trong 5 giai đoạn nỗi đau của Kubler-Ross và mọi người trải qua gian đoạn này với các triệu chứng như buồn bã, mệt mỏi và lãnh cảm.

Dành thời gian trong ba giai đoạn đầu tiên có khả năng là một nỗ lực vô thức để bảo vệ bản thân khỏi nỗi đau cảm xúc này.

Khi việc mặc cả không có kế quả và trí tưởng tượng của chúng ta lắng xuống thì chúng ta từ từ bắt đầu nhìn nhận vào thực tế của tình huống hiện tại.

Những nổi đau, sự mất mát của thực tế khiến chúng ta cảm thẫy đau buồn nhiều hơn. Sự hoảng loạn của chúng ta bắt đầu lắng xuống, sương mù cảm xúc bắt đầu tan biến và sự mất mát trở nên hiện hữu và không thể tránh khỏi hơn.

Trong những khoảnh khắc đó, chúng ta có xu hướng thu mình lại khi nỗi buồn ngày càng lớn. Mặc dù đây là giai đoạn rất tự nhiên trong quá trình vượt qua đau buồn, nhưng việc đối phó với chứng trầm cảm sau khi mất đi người thân yêu có thể cực kỳ cô lập và là một trong những giai đoạn khó khăn nhất.

Nỗi đau này có thể rất dữ dội và xuất hiện theo từng đợt trong nhiều tháng hoặc nhiều năm. Cuộc sống có thể cảm thấy như không còn ý nghĩa gì nữa.

Sự chấp nhận

Sự chấp nhận mô tả việc nhận ra thực tế của một nỗi đau trong khi không còn phản đối hoặc đấu tranh chống lại nó nữa.

Nỗi buồn và sự hối tiếc vẫn có thể hiện diện trong giai đoạn này. Nhưng những chiến thuật sinh tồn về mặt cảm xúc như phủ nhận, mặc cả và tức giận ít có khả năng xuất hiện trong giai đoạn này của quá trình đau buồn.

Chấp nhận cũng không phải là kết thúc của nỗi đau buồn. Chúng ta có thể có nhiều khoảnh khắc chấp nhận nhỏ theo thời gian, chẳng hạn như khi bạn lên kế hoạch và tham dự đám tang.

Sự chấp nhận thường bị nhầm lẫn với khái niệm “ổn” hoặc “ổn” với những gì đã xảy ra.

Hầu hết mọi người không bao giờ cảm thấy ổn hoặc ổn về việc mất đi người thân yêu.

Giai đoạn này là về việc chấp nhận thực tế rằng người thân yêu của chúng ta đã ra đi và nhận ra rằng thực tế mới này là thực tế vĩnh viễn.

Chúng ta sẽ không bao giờ thích thực tế này hoặc làm cho nó ổn, nhưng cuối cùng chúng ta chấp nhận nó. Chúng ta học cách sống chung với nó.

Theo thời gian, thông qua từng phần chấp nhận, chúng ta thấy rằng chúng ta không thể giữ nguyên vẹn quá khứ. Quá khứ đã thay đổi mãi mãi và chúng ta phải điều chỉnh lại.

Chúng ta phải học cách sắp xếp lại các vai trò, giao lại chúng cho người khác hoặc tự mình đảm nhận chúng.

Các giai đoạn nỗi đau kéo dài bao lâu?

Không có độ dài hoặc thời gian cố định cho nỗi đau buồn, và nó có thể đến và đi theo từng đợt.

Tuy nhiên, theo nghiên cứu năm 2020 Trusted Source, những người trải qua các giai đoạn nỗi đau buồn thông thường có thể thấy các triệu chứng cải thiện sau khoảng 6 tháng, nhưng các triệu chứng phần lớn sẽ biến mất trong khoảng 1 đến 2 năm. Điều này có thể được coi là cơ sở cho mốc thời gian đau buồn có thể trông như thế nào.

Bạn có thể tự hỏi liệu có thể đau buồn quá lâu không?

Hầu hết mọi người thấy rằng khi thời gian trôi qua, họ dần học cách đối phó tốt hơn với mất mát. Cảm thấy đau buồn giống như một chuyến tàu lượn siêu tốc, khi bạn có lúc thăng lúc trầm cũng là điều bình thường.

Quá trình vượt qua đau buồn có thể diễn ra chậm và điều đó không sao cả. Điều quan trọng là phải chú ý đến cảm xúc của bạn và tránh mất liên lạc với chính mình trong thời điểm khó khăn.

Khi chúng ta xem xét 5 giai đoạn vượt qua đau buồn, điều quan trọng cần lưu ý là mọi người đau buồn theo cách khác nhau.

Vì vậy, bạn có thể hoặc không trải qua từng giai đoạn này hoặc trải qua chúng theo thứ tự. Các ranh giới của các giai đoạn trong quá trình đau buồn thường không rõ ràng. Chúng ta cũng có thể chuyển từ giai đoạn này sang giai đoạn khác và có thể quay lại trước khi hoàn toàn chuyển sang một giai đoạn mới.

Các mô hình giai đoạn nỗi đau bổ sung

Mặc dù 5 giai đoạn nỗi đau do Elisabeth Kübler-Ross phát triển được coi là một trong những mô hình dễ nhận biết nhất về đau buồn và mất mát, nhưng cũng có những mô hình khác cần được xem xét. Mỗi mô hình đều tìm cách giải thích cách đau buồn có thể được nhận thức và xử lý như thế nào.

Các mô hình này có thể giúp những người đang đau buồn vì mất đi người thân yêu hiểu rõ hơn. Chúng cũng có thể được những người làm nghề chữa bệnh sử dụng, giúp họ chăm sóc hiệu quả cho những người đang đau buồn đang tìm kiếm sự hướng dẫn sáng suốt.

Bốn giai đoạn nỗi đau

Nhà tâm lý học huyền thoại John Bowlby tập trung công trình nghiên cứu của mình vào sự gắn bó về mặt tình cảm giữa cha mẹ và con cái. Theo quan điểm của ông, những trải nghiệm ban đầu về sự gắn bó với những người quan trọng trong cuộc sống của chúng ta, chẳng hạn như người chăm sóc, giúp hình thành nên cảm giác an toàn, bảo mật và kết nối của chúng ta.

Bác sĩ tâm thần người Anh Colin Murray Parkes đã phát triển một mô hình đau buồn dựa trên lý thuyết gắn bó của Bowlby, cho rằng có bốn giai đoạn đau buồn khi trải qua mất mát người thân yêu

Sốc và tê liệt: Mất mát trong giai đoạn này khiến chúng ta cảm thấy không thể chấp nhận được. Gần giống nhất với giai đoạn phủ nhận của Kübler-Ross, chúng ta bị choáng ngợp khi cố gắng đối phó với cảm xúc của mình. Parkes cho rằng cũng có sự đau khổ về thể chất trong giai đoạn này, có thể dẫn đến các triệu chứng về thể chất hoặc cơ thể.

Khao khát và tìm kiếm: Khi chúng ta xử lý mất mát trong giai đoạn đau buồn này, chúng ta có thể bắt đầu tìm kiếm sự an ủi để lấp đầy khoảng trống mà người thân yêu của chúng ta để lại. Chúng ta có thể làm điều này bằng cách sống lại những ký ức thông qua hình ảnh và tìm kiếm các dấu hiệu từ người đó để cảm thấy được kết nối với họ. Trong giai đoạn này, chúng ta trở nên rất bận tâm với người mà chúng ta đã mất.

Tuyệt vọng và mất tổ chức: Chúng ta có thể thấy mình đang nghi ngờ và tức giận trong giai đoạn này. Nhận ra rằng người thân yêu của chúng ta không quay trở lại là điều có thật và chúng ta có thể gặp khó khăn trong việc hiểu hoặc tìm thấy hy vọng trong tương lai. Chúng ta có thể cảm thấy hơi vô định trong giai đoạn này của quá trình đau buồn và tránh xa người khác khi chúng ta xử lý nỗi đau của mình.

Tổ chức lại và phục hồi: Trong giai đoạn này, chúng ta cảm thấy hy vọng hơn rằng trái tim và tâm trí của mình có thể được phục hồi. Giống như giai đoạn chấp nhận của Kübler-Ross, nỗi buồn hoặc nỗi nhớ người thân yêu của chúng ta không biến mất. Tuy nhiên, chúng ta tiến tới việc chữa lành và kết nối lại với những người khác để được hỗ trợ, tìm ra những cách nhỏ để thiết lập lại một số trạng thái bình thường trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta.

Hỗ trợ người trải qua các giai đoạn nỗi đau

Chúng ta thường khó khăn trong việc an ủi hoặc làm gì khi ai đó trải qua nỗi đau. Khi chúng ta cố gắng hết sức an ủi nhưng đôi khi những nổi lực ấy không đủ hoặc trở nên vô ích

Vậy làm sao hỗ trợ những người đang trải qua các giai đoạn nỗi đau

• Thấu hiểu và nâng đỡ: Khi một người đang trải qua các giai đoạn nỗi đau họ phải trải qua nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau. Và đôi khi những cảm xúc này vô tình làm tổn thường những người xung quanh hoặc gây ra những xung đột không cần thiết. Vì thể điều quan trong là chúng ta cần thấu hiểu và nâng đỡ họ trong quá trình họ đồi diện và vượt qua những giai đoạn nỗi đau.
• Tránh giải cứu gat cố gắng sửa chữa: Một trong những nỗ lực hỗ trợ của chúng ta là đưa ra những bình luận lạc quan, hy vọng hoặc thậm chí là hài hước để cố gắng xoa dịu nỗi đau hoặc “sửa chữa” họ. Mặc dù mục đích là tốt, nhưng cách tiếp cận này có thể khiến mọi người cảm thấy như nỗi đau của họ không được nhìn thấy, lắng nghe hoặc không hợp lệ.
• Không ép buộc: Mỗi người đều có cách đối diện và vượt qua vấn đề khác nhau. Trong những nỗ lực hỗ trợ chúng ta có thể rất muốn người kia cảm thấy tốt hơn vì vậy chúng ta thường có xu hướng thúc đẩy họ xử lý cảm xúc khi họ chưa sẳn sàng. Điều này có thể trở nên không cần thiết hoặc trở thành trợ ngại của cho quá trình vượt qua nỗi đau của họ.
• Hãy làm cho bản thân dễ tiếp cận: Tạo không gian để mọi người đau buồn. Điều này cho người đó biết rằng chúng ta luôn sẵn sàng khi họ sẵn sàng. Chúng ta có thể mời họ nói chuyện với mình nhưng hãy nhớ cung cấp sự hiểu biết và xác nhận nếu họ chưa sẵn sàng. Nhắc nhở họ rằng bạn luôn ở đó và đừng ngần ngại đến với họ.
• Động viên họ tìm đến các hỗ trợ chuyên nghiệp từ các chuyên gia về lĩnh vực tâm lý, tâm thần: Khi nỗi buồn quá lớn và quá trình trải qua các giai đoạn nỗi đau kéo dài gây ảnh hưởng đến mọi mặt trong cuộc sống của họ. Bạn có thể động viên, hỗ trợ, khuyến khích họ tìm đến các hỗ trợ chuyên nghiệp từ các chuyên gia để giúp họ có thể nhìn nhận và vượt qua đau buồn.

Điều quan trọng cần nhớ là mỗi người đối phó với mất mát theo cách khác nhau.

Mặc dù bạn có thể trải qua cả năm giai đoạn đau buồn, nhưng bạn cũng có thể thấy rằng thật khó để phân loại cảm xúc của mình vào bất kỳ giai đoạn nào.

Hãy kiên nhẫn với bản thân và cảm xúc của bạn khi đối mặt với mất mát.

Hãy cho bản thân thời gian để xử lý mọi cảm xúc của bạn và khi bạn đã sẵn sàng nói về những trải nghiệm của mình với những người thân yêu hoặc chuyên gia chăm sóc sức khỏe, hãy làm như vậy.

Nếu bạn đang hỗ trợ một người đã mất đi người thân yêu, chẳng hạn như vợ/chồng hoặc anh chị em ruột, hãy nhớ rằng bạn không cần phải làm bất cứ điều gì cụ thể. Chỉ cần cho họ không gian để nói khi họ đã sẵn sàng.

Tài liệu tham khảo

Corr, C. A. (2021). Should We Incorporate the Work of Elisabeth Kübler-Ross in Our Current Teaching and Practice and, If So, How?. OMEGA-Journal of Death and Dying, 83(4), 706-728.
Bregman, L. (2019). Kübler-Ross and the re-visioning of death as loss: Religious appropriation and responses. Journal of Pastoral Care & Counseling, 73(1), 4-8.
Ross Rothweiler, B., & Ross, K. (2019). Fifty Years Later: Reflections on the Work of Elisabeth Kübler-Ross MD. The American Journal of Bioethics, 19(12), 3-4.

Ross Rothweiler, B., & Ross, K. (2019). Fifty Years Later: Reflections on the Work of Elisabeth Kübler-Ross MD. The American Journal of Bioethics, 19(12), 3-4.

Grief, bereavement, and coping with loss. (2020). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK66052/.

University of Rochester Medical Center. Grief and loss: The process of healing.Newman L. Elisabeth Kübler-Ross. BMJ. 2004;329(7466):627.

Stroebe M, Schut H, Boerner K. Cautioning health-care professionals: Bereaved persons are misguided through the stages of grief. Omega (Westport). 2017;74(4):455–473. doi:10.1177/0030222817691870.

Cassidy J, Jones JD, Shaver PR. Contributions of attachment theory and research: a framework for future research, translation, and policy. Dev Psychopathol. 2013;25(4 Pt 2):1415–1434. doi:10.1017/S0954579413000692.

Parkes CM. Bereavement in adult life. BMJ. 1998;316(7134):856–859. doi:10.1136/bmj.316.7134.856.