Tại sao mọi người thích phim kinh dị?

Phim kinh dị không chỉ đơn thuần là để hù dọa mà còn mang đến cho người xem cơ hội trải nghiệm cảm giác hồi hộp và khám phá những chủ đề đen tối trong một môi trường an toàn.

Nghiên cứu gần đây của Botond László Kiss và cộng sự, được công bố trên Scientific Reports, đã làm sáng tỏ các yếu tố tâm lý thúc đẩy con người yêu thích thể loại kinh dị, bao gồm nỗi sợ hãi, mức độ chân thực, và sự tò mò về những điều u ám (Kiss và cộng sự, 2024).

Bài viết dưới đây sẽ phân tích những phát hiện này và đặt chúng trong bối cảnh các nghiên cứu rộng hơn về cảm giác hồi hộp, động cơ tìm kiếm cảm giác mạnh, và phản ứng cảm xúc khi xem phim kinh dị.

Nghịch Lý của Cảm Giác Sợ Hãi và Hứng Thú

Phản ứng sợ hãi là một cơ chế sinh tồn giúp con người tránh nguy hiểm, nhưng trong trường hợp của phim kinh dị, sợ hãi lại trở thành một cảm xúc được tìm kiếm chủ động và thậm chí là thưởng thức.

Điều này có vẻ nghịch lý, nhưng nó được giải thích qua khái niệm “nỗi sợ có kiểm soát.” Khi trải nghiệm nỗi sợ trong một môi trường an toàn như phim ảnh, người xem có thể cảm nhận những phản ứng sinh lý của sợ hãi (ví dụ, nhịp tim tăng, adrenaline tăng cao) mà không hề đối diện nguy hiểm thật sự.

Chính trạng thái an toàn này cho phép người xem thưởng thức sợ hãi mà không phải chịu đựng những hậu quả tâm lý hoặc sinh lý thường có của nỗi sợ thực sự.

Nghiên cứu của Kiss và cộng sự (2024) cho thấy rằng nỗi sợ trong phim kinh dị không chỉ làm tăng cường cảm giác hứng thú mà còn gia tăng sự thích thú của người xem.

Điều này tương thích với Lý Thuyết Chuyển Giao Kích Thích của Zillmann (1983), giải thích rằng sự kích thích mạnh mẽ từ sợ hãi có thể chuyển thành những cảm xúc tích cực khi được trải nghiệm trong một môi trường kiểm soát.

Theo Zillmann, trong những điều kiện này, sợ hãi sẽ chuyển hóa thành hứng thú và thích thú, tạo ra một trải nghiệm pha trộn mà người xem thường mô tả là thú vị và kích thích.

Xem thêm: Tác động của kìm nén cảm xúc tích cực đến hạnh phúc

Tò Mò và Sự Say Mê với Những Điều U Ám

Một yếu tố quan trọng trong sức hút của phim kinh dị là sự tò mò đối với những điều u ám hoặc bí ẩn. Kiss và cộng sự (2024) chỉ ra rằng những người có sự tò mò cao về các chủ đề tối tăm thường có xu hướng yêu thích phim kinh dị hơn.

Đây là điểm tương đồng với khái niệm “masochism lành tính” do Paul Rozin đề xuất, khi cá nhân trải nghiệm những cảm xúc tiêu cực hoặc đáng sợ nhưng lại cảm thấy an toàn và kiểm soát được.

Rozin (2013) cho rằng con người có khả năng tận hưởng cảm giác tiêu cực khi họ biết rằng bản thân không thực sự gặp nguy hiểm.

Đối với người xem phim kinh dị, sự tò mò về những điều bí ẩn, cấm kỵ hoặc đáng sợ được thỏa mãn qua việc xem phim, trong khi người xem vẫn giữ được cảm giác kiểm soát.

Trải nghiệm này cho phép người xem khám phá những góc khuất tâm lý và cảm xúc mà bình thường họ không có cơ hội tiếp cận. Điều này có thể là một cách để hiểu thêm về bản chất của nỗi sợ, đồng thời giải phóng cảm xúc mà không phải đối mặt với những tình huống thực sự nguy hiểm.

Ảnh Hưởng của Tính Chân Thực và Phản Ứng Sinh Lý

Nghiên cứu của Kiss cũng cho thấy rằng tính chân thực của các cảnh phim kinh dị có ảnh hưởng đáng kể đến mức độ yêu thích và hứng thú của người xem.

Những cảnh có tính chân thực cao dễ dàng khiến người xem cảm nhận được cả sự hồi hộp và thích thú. Điều này tăng cường sự tạm ngưng hoài nghi của người xem, cho phép họ dễ dàng hòa mình vào câu chuyện đáng sợ như thể nó đang xảy ra trong đời thực.

Slater và Sanchez-Vives (2006) cho rằng cảm giác nhập vai và chân thực trong phim ảnh giúp người xem hòa mình vào nội dung và trải nghiệm cảm giác như thể họ đang thực sự ở trong hoàn cảnh đáng sợ đó. Phản ứng này kích thích hệ thần kinh giao cảm, làm tăng cường nhịp tim và mức adrenaline, tạo ra một trải nghiệm đầy kích thích cho người xem.

Phát hiện này tương đồng với các nghiên cứu về tâm lý học nhập vai, khi các mô phỏng chân thực thường làm gia tăng sự tham gia cảm xúc, khiến trải nghiệm phim kinh dị trở nên mãnh liệt và thỏa mãn hơn (Slater & Sanchez-Vives, 2006).

Kiss và các cộng sự kết luận rằng, một cảnh phim càng chân thực thì tác động cảm xúc lên người xem càng mạnh, củng cố sức hút của cảm giác sợ có kiểm soát (Kiss và cộng sự, 2024).

Sự Ghê Tởm và Ảnh Hưởng Tới Mức Độ Thích Thú

Ngoài nỗi sợ, phim kinh dị thường chứa đựng yếu tố ghê tởm, với hình ảnh bạo lực hoặc đáng sợ để kích thích phản ứng của người xem. Kiss và cộng sự (2024) nhận thấy rằng mặc dù ghê tởm có thể làm tăng cảm giác hồi hộp, nhưng nó lại làm giảm mức độ thích thú nếu quá mức.

Điều thú vị là, trong khi sợ hãi đóng góp tích cực vào cả sự hồi hộp và thích thú, sự ghê tởm lại có tác động phức tạp hơn.

Những cảnh gây ra mức độ ghê tởm cao thường làm giảm sự thích thú nhưng không làm giảm mức độ hứng thú.

Phát hiện này ngụ ý rằng, trong khi người hâm mộ phim kinh dị có thể chịu đựng một mức độ ghê tởm nhất định, sự ghê tởm quá mức có thể làm giảm trải nghiệm thích thú (Kiss et al., 2024).

Điều này được ủng hộ bởi các nghiên cứu khác về tác động của ghê tởm trong phim ảnh, cho thấy rằng những hình ảnh ghê rợn quá mức có thể làm mất đi cảm giác thoải mái của người xem và tạo ra sự phản cảm thay vì kích thích (Pizarro et al., 2005).

Đối với một số khán giả, mức độ ghê tởm vừa phải có thể tạo nên một sự cân bằng hoàn hảo giữa sợ hãi và thích thú, trong khi quá nhiều ghê tởm sẽ làm giảm đi sự hấp dẫn của bộ phim.

Phát hiện này phù hợp với các nghiên cứu trước đó cho thấy ghê tởm là một cảm xúc mạnh mẽ nhưng có thể gây phản cảm trong phim kinh dị, vì sự ghê tởm quá mức có thể lấn át cảm giác hứng thú mà người hâm mộ kinh dị tìm kiếm (Pizarro et al., 2005).

Khám Phá Các Yếu Tố Tâm Lý Khác

Điểm đáng chú ý từ nghiên cứu của Kiss và cộng sự (2024) là một số yếu tố tâm lý mà họ dự đoán có thể ảnh hưởng đến việc thưởng thức phim kinh dị lại không thực sự có tác động mạnh mẽ.

Ví dụ, xu hướng tìm kiếm cảm giác mạnh – vốn được cho là phổ biến trong nhóm người thích phim kinh dị – không có ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ thích thú.

Điều này cho thấy rằng không phải tất cả những người yêu thích phim kinh dị đều là người thích cảm giác mạnh, mà có thể họ bị thu hút bởi các yếu tố khác như sự tò mò và trải nghiệm sợ hãi trong một bối cảnh an toàn.

Vai Trò Hạn Chế của Tìm Kiếm Cảm Giác và Niềm Tin vào Siêu Nhiên

Một trong những phát hiện đáng ngạc nhiên nhất trong nghiên cứu của Kiss là vai trò hạn chế của tìm kiếm cảm giác mạnh—một đặc điểm được mô tả là xu hướng theo đuổi những trải nghiệm mới mẻ, mãnh liệt—trong việc ảnh hưởng đến sự thích thú với phim kinh dị.

Quan niệm truyền thống thường cho rằng người hâm mộ phim kinh dị là những người thích cảm giác mạnh. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy tìm kiếm cảm giác không có tác động trực tiếp đáng kể đến sự thích thú và hứng thú (Kiss và cộng sự, 2024).

Thay vào đó, những yếu tố như sự tò mò về chủ đề tối tăm và mức độ chân thực của cảnh phim đóng vai trò quan trọng hơn.

Các Ứng Dụng Trong Điều Chỉnh Cảm Xúc và Điều Trị Các Chứng Sợ Hãi

Nghiên cứu của Kiss và cộng sự (2024) không chỉ cung cấp hiểu biết về sự thích thú đối với phim kinh dị mà còn mở ra các ứng dụng tiềm năng trong điều chỉnh cảm xúc và điều trị các chứng sợ hãi.

Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng khi người xem trải nghiệm nỗi sợ trong bối cảnh an toàn và có kiểm soát, như xem phim kinh dị, họ có thể học cách đối phó với những cảm xúc tiêu cực mãnh liệt.

Điều này là cơ sở cho các liệu pháp tâm lý nhằm giúp người mắc chứng sợ hãi và chứng ghê tởm điều chỉnh phản ứng của họ, giúp ích trong việc điều trị các vấn đề tâm lý nghiêm trọng.

Liệu Pháp Tiếp Xúc Có Kiểm Soát

• Phương pháp tiếp xúc (Exposure Therapy) là một phương pháp trị liệu tâm lý thường được sử dụng để điều trị các chứng rối loạn lo âu và sợ hãi, đặc biệt là các chứng sợ đặc thù như sợ động vật (zoophobia) hoặc sợ máu và kim tiêm (hemophobia).
• Phương pháp này hoạt động bằng cách từ từ tiếp xúc với yếu tố gây sợ hãi trong một môi trường an toàn và có kiểm soát. Theo Menzies và Clarke (1995), liệu pháp tiếp xúc dần dần giúp giảm thiểu phản ứng sợ hãi khi người bệnh được tiếp xúc lặp lại với yếu tố gây sợ trong điều kiện không có nguy hiểm.

Trong bối cảnh xem phim kinh dị, người xem có thể trải nghiệm cảm giác tương tự với liệu pháp tiếp xúc khi họ đối mặt với các hình ảnh và tình huống đáng sợ mà không thực sự bị đe dọa.

Theo Kiss và cộng sự (2024), chính yếu tố “nỗi sợ có kiểm soát” này giúp người xem giảm đi nỗi lo và hồi hộp khi xem, từ đó dần dần hình thành khả năng kiểm soát cảm xúc tiêu cực. Điều này có thể áp dụng trong liệu pháp điều trị, giúp người bệnh rèn luyện khả năng xử lý nỗi sợ một cách an toàn và lành mạnh.

Ứng Dụng Trong Điều Trị Chứng Sợ Ghê Tởm

Đối với các chứng sợ có yếu tố ghê tởm như sợ động vật hoặc sợ máu, việc tiếp xúc với các kích thích gây ghê tởm trong môi trường an toàn giúp người bệnh kiểm soát và giảm thiểu sự phản ứng tiêu cực.

Theo Davey (1994), sự ghê tởm thường đi kèm với các phản ứng sinh lý mạnh mẽ, như cảm giác buồn nôn hoặc buồn bã, khiến người mắc chứng sợ hãi cảm thấy khó chịu và muốn tránh xa. Việc kiểm soát sự ghê tởm có thể giúp giảm bớt mức độ phản ứng sinh lý khi tiếp xúc với yếu tố gây sợ.

Nghiên cứu của Kiss và cộng sự cũng cho thấy rằng mức độ ghê tởm trong phim kinh dị thường làm giảm bớt sự thích thú nếu quá mức, nhưng mức độ vừa phải lại tạo nên cảm giác hồi hộp và kích thích (Kiss et al., 2024).

Điều này cho thấy một mức độ tiếp xúc nhất định với yếu tố ghê tởm có thể được sử dụng như một công cụ hữu ích trong quá trình điều trị.

Bằng cách tiếp xúc từ từ với những hình ảnh ghê tởm nhưng không quá khắc nghiệt, người bệnh có thể điều chỉnh và giảm thiểu sự phản ứng đối với yếu tố gây sợ của mình.

Liệu Pháp Tự Điều Chỉnh Cảm Xúc

Một ứng dụng khác của nghiên cứu này là trong các liệu pháp tự điều chỉnh cảm xúc, khi người bệnh tự học cách quản lý cảm xúc tiêu cực thông qua các trải nghiệm đối mặt với nỗi sợ.

Gross và Thompson (2007) cho rằng việc điều chỉnh cảm xúc có thể giúp người bệnh thay đổi cách họ đánh giá và phản ứng với các tình huống gây khó chịu.

Xem phim kinh dị có thể là một công cụ giúp người bệnh rèn luyện khả năng tự điều chỉnh, khi họ được trải nghiệm những cảm xúc tiêu cực nhưng không thực sự gặp nguy hiểm.

Khi xem phim kinh dị, người xem có thể cảm nhận nhịp tim tăng, hồi hộp và lo lắng, nhưng vẫn có thể nhắc nhở bản thân rằng họ đang an toàn. Việc này giúp họ tập dần cách kiểm soát cảm xúc trong các tình huống căng thẳng.

Nghiên cứu của Kiss và cộng sự (2024) chỉ ra rằng cảm giác hồi hộp và thích thú trong phim kinh dị là kết quả của việc tự kiểm soát cảm xúc, khi người xem hiểu rằng nỗi sợ của mình là vô hại và hoàn toàn có thể điều khiển được.

Phim Kinh Dị như một Cuộc Khám Phá Tâm Lý về Nỗi Sợ

Nghiên cứu của Kiss đóng góp vào kho tàng nghiên cứu về sự cuốn hút của thể loại kinh dị và các cơ chế tâm lý cho phép con người tìm thấy niềm vui trong nỗi sợ.

Phim kinh dị mang lại cơ hội độc đáo để người xem khám phá cảm giác sợ hãi, sự hồi hộp và tò mò trong một môi trường an toàn, làm chúng trở thành một nền tảng quý giá để nghiên cứu về sự bền bỉ cảm xúc và kích thích.

Thông qua việc xác định các yếu tố như sự tò mò về chủ đề tối tăm và tính chân thực của cảnh phim, nghiên cứu này giúp giải thích tại sao thể loại kinh dị vẫn giữ được sức hấp dẫn, mặc dù—hoặc có thể là vì—sự khó chịu mà nó tạo ra.

Nguồn tham khảo

Kiss, B. L., Deák, A., Veszprémi, M. D., Blénessy, A., & Zsidó, A. N. (2024). The role of excitement and enjoyment through subjective evaluation of horror film scenes. Scientific Reports, 14(1), 2987. https://doi.org/10.1038/s41598-024-53533-y

Rozin, P. (2013). The elements of disgust: A critique and alternative approach. Current Directions in Psychological Science, 22(5), 400-406.

Slater, M., & Sanchez-Vives, M. V. (2006). Immersion and the illusion of presence in virtual reality. Presence, 15(5), 411-426.

Zillmann, D. (1983). Transfer of excitation in emotional behavior. In J. T. Cacioppo & R. E. Petty (Eds.), Social Psychophysiology: A Sourcebook (pp. 215–240).